Ο πλανήτης δεν θα συμφωνήσει ποτέ να καταργήσει το πετρέλαιο - και δεν πειράζει

Ο κόσμος δεν κατάφερε να καταλήξει σε συμφωνία για να σταματήσει πλήρως η καύση ορυκτών καυσίμων. Μετά από δύο εβδομάδες διαπραγματεύσεων, ένα σχέδιο απόφασης στη διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για το κλίμα, COP27, στο Σαρμ Ελ Σέιχ της Αιγύπτου, οδηγεί τελικά σε δέσμευση για ένα ταμείο αποζημίωσης έναντι των ζημιών από την κλιματική αλλαγή, ωστόσο δεν ακολούθησε εν τέλει τη βούληση των ΗΠΑ και της Ευρώπης για ρητή "σταδιακή εγκατάλειψη" πετρελαίου, φυσικού αερίου και άνθρακα.

Στην πραγματικότητα, η κατάσταση είναι χειρότερη κι από αυτό. Παρόλο που συμφωνήθηκε σταδιακή κατάργηση του άνθρακα στην περσινή διάσκεψη της Γλασκώβης, άλλα ορυκτά καύσιμα θα παραμείνουν ανέγγιχτα. Σε είκοσι χρόνια από τώρα, είναι πιθανό να βλέπουμε ακόμη παγκόσμιες συναντήσεις για το κλίμα να αποτυγχάνουν να συμφωνήσουν σε μια σταδιακή μείωση (πόσο μάλλον σταδιακή κατάργηση) της χρήσης ορυκτών καυσίμων. Κι αυτό είναι εντάξει - γιατί αυτό που έχει σημασία δεν είναι τα λόγια σε μια διεθνή συμφωνία, αλλά το εάν οι εκπομπές ρύπων θα μειώνονται αρκετά γρήγορα. Σε αυτό το μέτωπο, οι προοπτικές είναι αρκετά καλύτερες.

Δεσμεύσεις

Υπάρχει ένας απλός λόγος για τον οποίο είναι τόσο δύσκολο να επιτευχθεί συναίνεση στις συνεδριάσεις του ΟΗΕ για το κλίμα. Οι ανακοινώσεις οι οποίες κυκλοφορούν στο τέλος των συνεδριάσεων της COP δεν είναι απλώς λόγια, αλλά ένα οιονεί νομικό κείμενο το οποίο χρησιμεύει για την εκπλήρωση των δεσμευτικού χαρακτήρα δεσμεύσεων της Συμφωνίας του Παρισιού του 2015.

Εάν ακόμη και μόνον ένα από τα 193 μέρη αυτής της συνθήκης αντιταχθεί στην απόφαση της διάσκεψης, δεν υπάρχει συμφωνία προς ανακοίνωση. Γι' αυτό οι ακτιβιστές, οι λομπίστες ορυκτών καυσίμων και οι διπλωμάτες αγωνίζονται τόσο σκληρά για κάθε λέξη αυτών των κειμένων. Η απόφαση της COP δεν είναι ακριβώς νόμος, ωστόσο εξακολουθεί να επηρεάζει τις ενέργειες κυβερνήσεων και εταιρειών στον πραγματικό κόσμο.

Καθώς βρισκόμαστε στον δρόμο προς τις μηδενικές εκπομπές ρύπων, ένας σημαντικός αριθμός χωρών-μελών του ΟΗΕ νιώθει άβολα για τον τελικό προορισμό. Ο Οργανισμός Πετρελαιοεξαγωγικών Χωρών αριθμεί 13 κράτη, με ακόμη 11 στην ευρύτερη ομάδα OPEC+. Βάλτε στο μίγμα και τις χώρες εκτός OPEC+ oι οποίες εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο - όπως η Γουιάνα, το Κατάρ και το Τουρκμενιστάν - και έχετε έως και 50 αντιπροσωπείες, ανάλογα με τον τρόπο με τον οποίο θέτετε τα όρια. Γι’ αυτήν την ομάδα, η οποία ισοδυναμεί με το ένα τέταρτο των κρατών μελών του ΟΗΕ, η δέσμευση για σταδιακή κατάργηση του πετρελαίου αποτελεί έναν όρκο να συρρικνώσουν τις ίδιες τους τις οικονομίες.

Άνθρακας: ευκολότερος ως στόχος

Η κατάσταση με το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο είναι διαφορετική από εκείνη με τον άνθρακα. Βαρύ, ακατάστατο και ακριβό στη μεταφορά, το στερεό καύσιμο είναι πολύ πιο δύσκολο να εμπορευτεί σε σχέση με το πετρέλαιο. Μόνο μισή ντουζίνα χώρες είναι σημαντικοί εξαγωγείς του. Σχεδόν κανένας δεν το θεωρεί κεντρικό για την οικονομία του, όπως είναι το πετρέλαιο για πολλές χώρες. Αυτό καθιστά πολύ πιο εύκολη τη διαπραγμάτευση μειώσεων.

Οι μεταβολές στα "στρατόπεδα"

Για δεκαετίες, η μεγάλη ρήξη στις περιβαλλοντικές συνομιλίες ήταν μεταξύ πλούσιων και φτωχών χωρών. Αυτός ο διαχωρισμός παρέμεινε σταθερός για τόσο πολύ καιρό, διότι σε ένα επίπεδο η οικονομική ανάπτυξη είναι απλώς μια διαδικασία χρήσης περισσότερης ενέργειας. Σε μια εποχή που τα ορυκτά καύσιμα ήταν η μόνη βιώσιμη πηγή ενέργειας χαμηλού κόστους, μια υπόσχεση μείωσης των εκπομπών ήταν στην πραγματικότητα μια υπόσχεση για τις φτωχές χώρες να παραμείνουν φτωχές.

Εκείνο το οποίο έχει αλλάξει είναι η αξιοσημείωτη ανάδυση των τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ), οι οποίες μπορούν να ανταγωνιστούν τη συμβατική ενέργεια τόσο σε κόστος όσο και με περιβαλλοντικούς όρους.

Αυτό μετατόπισε τη διάσπαση στις συνομιλίες για το κλίμα μακριά από το παλιό χάσμα πλουσίων-φτωχών, σε ένα νέο μεταξύ εξαγωγέων και εισαγωγέων ορυκτών καυσίμων. Η κίνηση αναδεικνύεται καλύτερα από την περσινή υπόσχεση μηδενικού ποσοστού ρύπων από πλευράς Ινδίας, η οποία ήταν για πολλά χρόνια ο σημαιοφόρος των αναδυόμενων οικονομιών που αντιστέκονταν στην ανάληψη τέτοιων δεσμεύσεων έως ότου μπορέσουν και οι ίδιες να πλουτίσουν. Η συμφωνία των πλούσιων χωρών φέτος για έναν μηχανισμό απωλειών και ζημιών για αποζημίωση μικρών και φτωχών χωρών για κλιματικές καταστροφές είναι ένα άλλο σημάδι της εμφάνισης νέων διπλωματικών συμμαχιών. Το ίδιο ήταν και η ορμή των εξαγωγέων πετρελαίου να αντισταθούν σε οποιαδήποτε γλώσσα σταδιακής κατάργησης των ορυκτών καυσίμων.

Για να μάθετε ποιος θα κερδίσει σε αυτόν τον αγώνα μεταξύ εισαγωγέων και εξαγωγέων, αξίζει να εξετάσετε τις επιλογές που διαθέτει κάθε ομάδα. Εάν είστε μεγάλος εξαγωγέας πετρελαίου, δεν υπάρχει βιώσιμη εναλλακτική δραστηριότητα. Το πετρέλαιο έχει κάνει τη χώρα σας πλούσια (για περιπτώσεις όπως η Σαουδική Αραβία, αναμφισβήτητα έχει κάνει τη χώρα σας πραγματικό κράτος). Είναι τόσο κυρίαρχο εμπόριο που οι αντίπαλοι κλάδοι έχουν μαραζώσει στη σκιά του - το φαινόμενο της Ολλανδικής Ασθένειας είναι οικείο σε πολλούς εξαγωγείς βασικών εμπορευμάτων.

Η κατάσταση για τους εισαγωγείς είναι πολύ διαφορετική. Αυτό που θέλει ο πληθυσμός τους είναι προσιτή ενέργεια και τρόφιμα, μαζί με τους καρπούς της ανάπτυξης που κάτι τέτοιο φέρνει. Εδώ και έναν αιώνα περίπου, τα ορυκτά καύσιμα ήταν ο μόνος τρόπος για να το προσφέρουν - ωστόσο οι καταναλωτές δεν ενδιαφέρονται πολύ αν το σκούτερ τους τροφοδοτείται με πετρέλαιο ή το κλιματιστικό τους με φυσικό αέριο, αρκεί να λειτουργούν και να μην κοστίζουν πολύ.

Τα γεγονότα του 2022 έχουν επιταχύνει αυτή την τάση. Την τελευταία φορά που ο κόσμος αντιμετώπισε μια ενεργειακή κρίση όπως τούτη εδώ - στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν η ιρανική επανάσταση και ο πόλεμος Ιράν-Ιράκ έπνιξαν τα αποθέματα πετρελαίου, ενώ ο πόλεμος της ομοσπονδιακής κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ κατά του πληθωρισμού εξουδετέρωνε τη ζήτηση - η κατανάλωση πετρελαίου μειώθηκε κατά 10% τα τρία χρόνια μέχρι το 1982, στην πιο απότομη έως σήμερα τέτοια "βύθιση" στην ιστορία.

Αυτό που είναι διαφορετικό τώρα είναι ότι υπάρχουν βιώσιμες, προσιτές εναλλακτικές πηγές ενέργειας εκεί έξω. Οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας - και όχι ο άνθρακας ή το φυσικό αέριο - είναι ο φθηνότερος τρόπος παραγωγής νέας ενέργειας για τα δύο τρίτα του παγκόσμιου πληθυσμού. Στις μεγάλες αγορές αυτοκινήτων, τα νέα ηλεκτρικά οχήματα κοστίζουν ήδη λιγότερο ως προς την κατοχή και τη λειτουργία τους από τα αντίστοιχα που λειτουργούν με κινητήρες εσωτερικής καύσης. Ακόμη και το αέριο, το οποίο παρέχει πρώτη ύλη για τη χημική βιομηχανία, αντιμετωπίζει το φάσμα της αντικατάστασης από το πράσινο υδρογόνο πριν τελειώσει η δεκαετία.

Βαθιές ανατροπές

Το μέλλον το οποίο σιγά-σιγά αποκρυσταλλώνεται θα είναι βαθιά ανατρεπτικό για τις χώρες οι οποίες εξαρτώνται περισσότερο από τις εξαγωγές ορυκτών καυσίμων - ωστόσο τελικά οι καταναλωτές και οι εισαγωγείς είναι εκείνοι που θα αποφασίσουν σε ποιες πηγές ενέργειας θα στηριχθούν. Τα οικονομικά δεδομένα οδηγούσαν ήδη ακατάπαυστα προς εναλλακτικές λύσεις χαμηλών εκπομπών άνθρακα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία και η προσπάθεια της Ρωσίας να χρησιμοποιήσει τις εξαγωγές ενέργειας ως όπλο έχουν προσθέσει ένα ισχυρό στοιχείο εθνικής ασφάλειας στο μείγμα.

Εκείνο το οποίο χρειάζεται ο κόσμος δεν είναι αυστηρές διεθνείς συμφωνίες, αλλά μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Πρωτοβουλίες όπως η φετινή δημιουργία του μηχανισμού απωλειών και ζημιών μπορούν σίγουρα να συσφίξουν τη συμμαχία μεταξύ των πλούσιων εισαγωγέων ορυκτών καυσίμων και των φτωχών κρατών. Η αλλαγή η οποία απαιτείται συμβαίνει ήδη μακριά από τις αίθουσες συνεδριάσεων του Σαρμ Ελ Σέιχ - και πρόκειται να συνεχιστεί, ανεξάρτητα από την κατάσταση της διπλωματίας.