Μπιρόλ: Είναι καιρός για εγρήγορση, όχι για επανάπαυση στην Ευρώπη - Ποιο είναι το στοίχημα για φέτος
Μετά από ένα ταραχώδες 2022, η ενεργειακή κρίση που πλήττει την Ευρώπη μπήκε σε μια περίοδο σχετικής ηρεμίας. Η τιμή φυσικού αερίου επέστρεψε σε πιο διαχειρίσιμα επίπεδα σε σχέση με πέρυσι, οι αποθήκες είναι σε καλά επίπεδα και ο ήπιος χειμώνας μαζί με τις έγκαιρες πολιτικές δράσεις βοήθησαν να προστατευτεί η περιοχή από τον κίνδυνο ελλείψεων.
Είναι κρίσιμο ότι η Ε.Ε. κίνησε βουνά σε λιγοστό χρόνο ώστε να απαντήσει στις μειώσεις των ρωσικών προμηθειών, να εξασφαλίσει εναλλακτικές προμήθειες και να περιορίσει τη ζήτηση μέσω της προσθήκης περισσότερων ΑΠΕ, την εγκατάσταση αντλιών θερμότητας και της εξοικονόμησης. Αν και όλα αυτά είναι θετικά, παραμένουν σημαντικές προκλήσεις για τις οποίες η Ευρώπη πρέπει να προετοιμαστεί.
Πρώτον, η παγκόσμια αγορά LNG ίσως να μην είναι φέτος τόσο ευνοϊκή για την Ευρώπη, όσο το 2022. Η στροφή προς το LNG και η ενίσχυση της εισαγωγικής δυναμικότητας γρήγορα ήταν από τα βασικά στοιχεία της ευρωπαϊκής επιτυχίας στη μείωση των ρωσικών προμηθειών μέσω αγωγών. Όμως, ο διεθνής ανταγωνισμός για LNG μπορεί να είναι πιο έντονος φέτος.
Η Κίνα ήταν ο μεγαλύτερος εισαγωγέας LNG το 2021 και τώρα επανέρχεται από την οικονομική επιβράδυνση μετά την άρση των μέτρων για τον κορωνοϊό. Πέρυσι τα μέτρα αυτά σήμαιναν ότι ήταν διαθέσιμες μεγάλες ποσότητες LNG για τις ευρωπαϊκές ακτές. Στην Ελλάδα, για παράδειγμα, οι εισαγωγές LNG αυξήθηκαν κατά 50% το 2022. Όμως, αν η ζήτηση της Κίνας ανακάμψει απότομα, τότε οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι έτοιμες για μια πιο σφιχτή αγορά και κατά συνέπεια υψηλότερες τιμές. Επιπλέον, υπάρχουν σχετικά λιγοστή νέα δυναμικότητα LNG που μπαίνει στην αγορά φέτος - τα επίπεδα αναμένεται να είναι από τα χαμηλότερα ιστορικά. Αν η ζήτηση ανέβει, τότε θα σημειωθεί ανταγωνισμός για τις υφιστάμενες ποσότητες.
Στο μεταξύ, το ρίσκο ότι η Ρωσία μπορεί να διακόψει εντελώς τις προμήθειες προς την Ευρώπη παραμένει πραγματικό. Είδαμε ήδη μια ραγδαία πτώση που έφερε το ρωσικό μερίδιο από το 40% σε κάτω από 10% και τα κράτη-μέλη αντεπεξήλθαν, καθώς απεξαρτήθηκαν. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι μια πλήρης διακοπή δεν θα είχε συνέπειες, ιδίως αν άλλες πηγές, όπως το LNG, είναι λιγότερο διαθέσιμες ή πιο ακριβές.
Αυτοί οι παράγοντες μπορεί να είναι διαχειρίσιμοι επιμέρους. Συλλογικά, όμως, θα προκαλούσαν σημαντικές δυσκολίες, ιδίως αν η Ευρώπη αντιμετωπίσει έναν πιο ψυχρό χειμώνα το 2023. Οι πολιτικοί πρέπει να πάρουν την κατάσταση στα χέρια τους και ευτυχώς υπάρχουν ευκαιρίες για να το πράξουν. Η παγκόσμια ενεργειακή κρίση οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου ανάπτυξη των ΑΠΕ, καθώς ο πλανήτης προβλέπεται να προσθέσει μέσα σε 5 χρόνια όσες πρόσθεσε τα τελευταία 20. Η κρίση έδειξε ότι έχουν σημασία οι αποτελεσματικές πολιτικές εν μέσω αβεβαιότητας. Είναι αξιοσημείωτο ότι τα ευρωπαϊκά προγράμματα Green Deal, Fit-for-55 και to Net Zero Industry Act δομούν το μονοπάτι της ηπείρου για την κλιματική ουδετερότητα ως το 2050.
Τώρα είναι η στιγμή να επιταχύνει η Ευρώπη την ανάπτυξη των ΑΠΕ βελτιώνοντας την αδειοδοτική διαδικασία και τις προθεσμίες, τους διαγωνισμούς και το διάλογο με τους καταναλωτές. Στα αιολικά, τα ρυθμιστικά εμπόδια σημαίνουν ότι χρειάζονται πάνω από 10 χρόνια για την ολοκλήρωση των έργων. Στα φωτοβολταϊκά, η απλοποίηση για φ/β στέγης και κοινοτικά έργα θα ενθαρρύνει τους καταναλωτές να αναλάβουν ένα πιο ενεργό ρόλο στην ενεργειακή μετάβαση. Το 2022 η Ελλάδα παρήγαγε το μισό ηλεκτρισμό της μόνο με ΑΠΕ και ήταν η τέταρτη πανευρωπαϊκά. Οι πρόσφατες επιδοτήσεις για οικιακά φ/β και αποθήκευση μπορούν να διατηρήσουν την πρωτοπορία.
Η Ευρώπη πρέπει επίσης να αντιμετωπίσει το θέμα της θέρμανσης στα κτήρια. Οι αντλίες θερμότητας είναι μια ώριμη, έτοιμη και υψηλής απόδοσης εναλλατική προς τα ορυκτά καύσιμα. Οι πωλήσεις τους αυξήθηκαν κατά 11% πέρυσι διεθνώς και σχεδόν κατά 40% στην Ευρώπη, καθώς οι καταναλωτές προσπάθησαν να προστατευτούν από την κρίση. Συνήθως, είναι το προκαταβολικό κόστος των αντλιών που αποτρέπει τους καταναλωτές. Τα οικονομικά κίνητρα είναι μια ακόμη δράση που μπορούν να κάνουν οι κυβερνήσεις για να ενδυναμώσουν την περιφερειακή ενεργειακή ασφάλεια πριν τον επόμενο χειμώνα.
Το μερίδιο του ρωσικού αερίου δεν είναι πιθανό να επιστρέψει στα προηγούμενα επίπεδα και ούτε θα έπρεπε. Πέραν των αποδοτικών προγραμμάτων εξοικονόμησης, η Ευρώπη πρέπει να δουλέψει με τους εταίρους της, όπως οι ΗΠΑ, η Νορβηγία και το Αζερμπαϊτζάν, ώστε να εξασφαλίσει πρόσθετες προμήθειες που θα εξομαλύνουν πιθανά μελλοντικά σοκ στην τιμή. Οι αποθήκες αερίου της Ευρώπης είναι πάνω από το 55% αυτή τη στιγμή, δηλαδή υπερδιπλάσια από ότι ένα χρόνο νωρίτερα, όμως πρέπει να αναπληρωθούν πριν τον επόμενο χειμώνα για να υπάρχει ένας βαθμός ασφάλειας. Η κοινή αγορά αερίου μπορεί να ενισχύσει τη διαπραγματευτική ισχύ των ευρωπαϊκών εταιρειών και να επιτρέψει καλύτερους μηχανισμούς διαμοιρασμού κινδύνου για τη στήριξη της συμβολαιοποίησης LNG από εταιρείες με πιο περιορισμένους πόρους.
Τώρα είναι η στιγμή να τεθούν τολμηρές πολιτικές και να εφαρμοστούν εισάγοντας τις δομικές αλλαγές που θα μονώσουν το ενεργειακό σύστημα από τη μελλοντική μεταβλητότητα. Η ελπίδα και η προσδοκία μου είναι ότι οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν την πρόοδο που έχει συντελεστεί το τελευταίο έτος λαμβάνοντας ακόμα πιο ισχυρή πολιτική δράση για την επιτάχυνση της καθαρής μετάβασης - όχι μόνο για περιορισμό των εκπομπών CO2, αλλά για ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας και για να ξεκλειδώσουν τεράστιες ευκαιρίες για θέσεις εργασίας και βιομηχανική ανάπτυξη.
(Ο Φατίχ Μπιρόλ είναι διευθυντής του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας - Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο Experts Views της Ελληνικής Εταιρείας Ενεργειακής Οικονομίας ΗΑΕΕ)
