Το πρώτο βήμα της ενεργειακής ανεξαρτησίας της Ελλάδος από εισαγόμενα ορυκτά καύσιμα: Εξοικονόμηση ενέργειας

Η ενεργειακή κρίση, λόγω της προβληματικής τροφοδοσίας ορυκτών καυσίμων και της υψηλής τιμής τους, αποτελεί ένα ισχυρό κίνητρο για την επιτάχυνση των πολιτικών μείωσης της κλιματικής αλλαγής, όπως έχουν αναλυθεί στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και την επίτευξη του μακροπρόθεσμου στόχου της κλιματικής ουδετερότητας της Ελληνικής οικονομίας.

Οι προτάσεις της ευρωπαϊκής πολιτικής, που εντάσσονται στο Πακέτο «Fit for 55», συμπεριλαμβανομένων των προτάσεων του RePowerEU, καθώς και η αναμενόμενη ψήφιση και εφαρμογή του πρώτου εθνικού κλιματικού νόμου στην χώρα, θα συμβάλλουν καθοριστικά στη μείωση της εξάρτησης από τα συμβατικά καύσιμα.

Η πρωτοβουλία REPowerEU στοχεύει στη γρήγορη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τα ορυκτά καύσιμα, επιταχύνοντας τη μετάβαση προς καθαρή ενέργεια και την επίτευξη ενός πιο ανθεκτικού ενεργειακού συστήματος και της πραγματικής Ενεργειακής Ένωσης. Το σχέδιο REPowerEU προτείνει ένα σύνολο δράσεων, όπως παρουσιάζεται στο πιο κάτω γράφημα, για:

• Βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης
• διαφοροποίηση των προμηθειών ενεργειακών πόρων
• μετάβαση σε καθαρή ενέργεια
• συνδυασμό έξυπνων επενδύσεων και μεταρρυθμίσεων.

Η εξοικονόμηση ενέργειας (ΕΞΕ) είναι αποτελεσματικός τρόπος αντιμετώπισης της τρέχουσας ενεργειακής κρίσης, μειώνει βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα τους υψηλούς λογαριασμούς ενέργειας των νοικοκυριών και των επιχειρήσεων και τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων. Και όπως ανέφερε ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών πρόσφατα στη Γενεύη (28.02.2022): “Πολλά οικοσυστήματα βρίσκονται στο σημείο χωρίς επιστροφή – τώρα.  Καθυστέρηση σημαίνει θάνατος.”  Οικονομικοί, κοινωνικοί και περιβαλλοντικοί λόγοι επιβάλλουν άμεση δράση τώρα.

 

Το νομοθετικό πακέτο Fit for 55 θα μειώσει την κατανάλωση φυσικού αερίου (ΦΑ) στην Ευρώπη κατά 30% έως το 2030, με περισσότερο από το ένα τρίτο αυτής της εξοικονόμησης να προέρχεται από την επίτευξη του στόχου της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για την ενεργειακή απόδοση. Μια περαιτέρω μείωση της κατανάλωσης ενέργειας σε σύγκριση με την προηγούμενη πρόταση για την οδηγία Ενεργειακής Απόδοσης (EED) και υψηλότεροι στόχοι ΑΠΕ θα επιτρέψουν στην ΕΕ να εκπληρώσει πλήρως τους στόχους REPowerEU.  Ως εκ τούτου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή (ΕΕπ) προτείνει τώρα να αυξηθεί από 9% στο 13% ο δεσμευτικός στόχος της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση.

Επιπλέον, η ΕΕπ προτείνει τη λήψη πρόσθετων μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας στα κτήρια μέσω της οδηγίας για την ενεργειακή απόδοση των κτηρίων (EPBD) και την υιοθέτηση του Κανονισμού Οικολογικού Σχεδιασμού Βιώσιμων Προϊόντων (Regulation on Ecodesign for Sustainable Products), των οποίων η ταχεία ανάπτυξη θα οδηγήσει σε περαιτέρω εξοικονόμηση ενέργειας μέσω της βελτιωμένης ενεργειακής απόδοσης ενός ευρέος φάσματος προϊόντων.

Καθοριστική είναι και η αλλαγή των συνηθειών και της συμπεριφοράς μας για άμεση εξοικονόμηση ενέργειας. Η ΕΕπ δημοσίευσε, σε συνεργασία με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (ΔΟΕ), ένα σχέδιο εννέα σημείων, ονομάζοντάς το «Παίζω το ρόλο μου-Playing my part» για την ορθολογική χρήση ενέργειας στην ΕΕ.  Ο ΔΟΕ εκτιμά ότι αυτά τα βραχυπρόθεσμα μέτρα ΕΞΕ μπορούν να συμβάλλουν στη μείωση σε ποσοστό 5% στη ζήτηση ΦΑ (περίπου 13 bcm) και πετρελαίου (περίπου 16 mtoe) στην Ευρώπη.

Η πόλη του Άμστερνταμ, για παράδειγμα, αποφάσισε να μειώσει τη θέρμανση στα δημόσια κτήρια το χειμώνα από 21°C σε 18°C, γεγονός που αναμένεται να μειώσει την κατανάλωση ΦΑ κατά 15%.  Η υιοθέτηση αυτής της ρύθμισης σε ολόκληρη την ΕΕ θα μπορούσε να εξοικονομήσει 10 bcm ΦΑ, σε σύγκριση με τα 155 bcm των εισαγωγών ρωσικού ΦΑ το 2021.

Τα κράτη μέλη θα πρέπει επίσης να υιοθετήσουν υποστηρικτικά μέτρα, όπως μειωμένους συντελεστές φορολογίας για συστήματα θέρμανσης υψηλής απόδοσης και μόνωση κτηρίων, τα οποία ενθαρρύνουν τη μετάβαση σε αντλίες θερμότητας και την αγορά πιο αποδοτικών συσκευών.  Αυτά τα μέτρα αναμένεται να μετριάσουν τις κοινωνικές επιπτώσεις σε ευάλωτα νοικοκυριά που αδυνατούν να πληρώσουν τους λογαριασμούς ενέργειας.

Η επιταχυνόμενη εφαρμογή και η φιλόδοξη αναθεώρηση των Εθνικών Σχεδίων Ενέργειας και Κλίματος (ΕΣΕΚ) είναι καθοριστικής σημασίας για την επίτευξη των στόχων του REPowerEU.  Ας δούμε λοιπόν τους εθνικούς στόχους ΕΞΕ που έχουν τεθεί στο ΕΣΕΚ 2019, το οποίο τελεί υπό αναμόρφωση (θα υποβληθεί από το ΥΠΕΝ στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή τον Μάρτιο 2023).  Ο στόχος βελτίωσης της ΕΞΕ στην τελική κατανάλωση ενέργειας (ΤΚΕ) έχει τεθεί σε ποσοστό τουλάχιστον 38% σε σχέση με την πρόβλεψη εξέλιξης της ΤΚΕ μέχρι το 2030, ώστε η ΤΚΕ να μην ξεπεράσει τα 16,5 Mtoe το 2030. 

Επιπλέον στόχος τίθεται αναφορικά με το σωρευτικό ποσό ΕΞΕ που θα επιτευχθεί την περίοδο 2021-2030 σύμφωνα με το άρθρο 7 της Οδηγίας 2012/27/ΕΕ.  Σύμφωνα με τα διαθέσιμα απολογιστικά́ στοιχεία της ΤΚΕ, θα πρέπει να επιτευχθούν τουλάχιστον 7,3 Μtoe σωρευτικής ΕΞΕ κατά την περίοδο 2021-2030.

Επίσης έχει τεθεί στόχος ετήσιας ενεργειακής ανακαίνισης του συνολικού εμβαδού της θερμικής ζώνης των κτηρίων της κεντρικής δημόσιας διοίκησης ίσος με 5.400 τ.μ., που αποτελεί το 3% του συνολικού εμβαδού αυτών.  Επίσης έχει καθοριστεί ποσοτικός στόχος ανακαίνισης και αντικατάστασης κτηρίων κατοικίας με νέα σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης, σε ποσοστό το οποίο δύναται να ανέλθει στο 12-15% του συνόλου των κατοικιών μέχρι το 2030 (ανακαίνιση 60.000 κτηρίων/έτος).  Ήδη ο προαναφερόμενος στόχος για τις κατοικίες θα επιτευχθεί για το 2022 με το πρόγραμμα ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ του ΥΠΕΝ.

Στόχος του ΕΣΕΚ είναι και η διεύρυνση της χρήσης φυσικού αερίου (ΦΑ) στην ΤΚΕ με σκοπό την αντικατάσταση μέρος της παρούσας κατανάλωσης πετρελαϊκών προϊόντων. Ως ποσοτικός στόχος για αυτήν την προτεραιότητα τέθηκε η αύξηση της άμεσης χρήσης ΦΑ, στους τελικούς τομείς κατανάλωσης ενέργειας, τουλάχιστον κατά 50% σε σχέση με το έτος 2017. 

Τέλος, η υλοποίηση όλων των απαιτούμενων επενδύσεων στους τομείς ΤΚΕ για τη βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης προϋποθέτει την ενεργή συμμετοχή του χρηματοπιστωτικού τομέα, την προώθηση καινοτόμων μηχανισμών χρηματοδότησης και μηχανισμών της αγοράς, συμπεριλαμβανομένων των Συμβάσεων Ενεργειακής Απόδοσης. 

Στο ΕΣΕΚ έχουν προταθεί μέτρα και πολιτικές ΕΞΕ σε τομείς και οικονομικές δραστηριότητες στις οποίες εκλύονται υψηλές ποσότητες ΑτΘ.  Όπως παρουσιάζεται σχηματικά στο επόμενο γράφημα η παραγωγή και χρήση ενέργειας συμβάλλει σε ποσοστό περίπου 76% στις εκπομπές ΑτΘ.  Για τη μείωση της κλιματικής αλλαγής που θα προέλθει από τη μείωση των αέριων εκπομπών ΑτΘ, οι πολιτικές και τα μέτρα που θα υιοθετηθούν πρέπει να στοχεύουν στους τομείς με τη μεγαλύτερη επιβάρυνση στο περιβάλλον, δηλαδή στην παραγωγή ενέργειας, στα κτήρια, στις μεταφορές, στη βιομηχανία, στις κατασκευές και στις αγροτικές καλλιέργειες.

 

Αξίζει να αναφερθεί, σύμφωνα με πρόσφατη δημοσίευση του Heinrich Böll Stiftung, ότι η αύξηση της εξοικονόμησης ενέργειας στην ΕΕ κατά 1%, μειώνει σε ποσοστό 2,6% τις εισαγωγές ΦΑ.  Αναλογικά, αν εφαρμοστεί στις ρωσικές εισαγωγές, κάθε αύξηση ΕΞΕ κατά 1% αντιστοιχεί σε 4% λιγότερο εισαγόμενο ΦΑ και 5,5% λιγότερο εισαγόμενο πετρέλαιο από τη Ρωσία.

Από τις πολιτικές και τα μέτρα που πρέπει να υιοθετηθούν για την αύξηση της ΕΞΕ στους προαναφερόμενους τομείς, προτείνεται να ενισχυθούν σημαντικά τα μέτρα που συμβάλλουν στην ανάπτυξη τεχνολογιών οι οποίες προσδίδουν ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στην ελληνική οικονομία, δημιουργούν νέες εξειδικευμένες θέσεις εργασίας και έχουν άμεσο αντίκτυπο στην οικονομία, στην απασχόληση, στο περιβάλλον και στη μείωση της κλιματικής αλλαγής.

Στοχεύοντας τους τομείς των κτηρίων και των μεταφορών, στους οποίους αποδίδεται αντίστοιχα το 40% και το 30% περίπου της ΤΚΕ στην Ευρώπη, οι προτεινόμενες τεχνολογίες προς υποστήριξη και ανάπτυξη είναι για: 1) συστήματα διαχείρισης ενέργειας (energy management systems) για κτήρια, σταθμούς φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και για έξυπνα μικροδίκτυα, και 2) νέα υλικά για τη θερμική μόνωση και ταυτόχρονη παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι με την αύξηση της θερμικής μόνωσης σε οροφές και σοφίτες κτηρίων στην Ευρώπη (προσθήκη 20 εκ. μόνωσης), μπορεί να εξοικονομηθεί το 14% της ενέργειας που δαπανάται για θέρμανση κατοικιών (254 TWh/έτος, ισοδύναμο περίπου με 25 bcm ΦΑ/έτος) συμβάλλοντας έτσι στη μείωση κατανάλωσης ΦΑ στην Ευρώπη σε ποσοστό 12% και στη μείωση κατανάλωσης πετρελαίου θέρμανσης σε ποσοστό 17%.

Ολοκληρώνοντας, αναφέρεται ότι επιθυμητό αποτέλεσμα της ανάπτυξης νέων υλικών θερμομόνωσης θα είναι και η ανάπτυξη υαλοπινάκων για κτήρια και οχήματα με βελτιωμένες ιδιότητες απορρόφησης και ανακλαστικότητας της ηλιακής ενέργειας ώστε να μειωθούν οι ενεργειακές απαιτήσεις για την ψύξη και τη θέρμανση κτηρίων και μέσων μεταφοράς.  Και ως ένας καινοτομικός στόχος είναι η ενσωμάτωση φωτοβολταϊκών στοιχείων σε υποστρώματα γυαλιού, σε λεπτά μεταλλικά υμένια ή σε οργανικά υλικά και η τοποθέτησή τους στην οροφή και στα παράθυρα οχημάτων με σκοπό την τροφοδοσία με ηλεκτρική ενέργεια των ηλεκτρικών οχημάτων, τα οποία αναμένεται να κυριαρχήσουν σύντομα στις μεταφορές σε συνδυασμό με οχήματα υδρογόνου.

* Ο κ. Σπυρίδων Οικονόμου είναι Πρόεδρος του ΚΑΠΕ

(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο Greek Energy 2022 του energypress)