Πρόληψη- πρόληψη- πρόληψη!

Παρόλο που το 2019 ήταν μια ήπια χρόνια για τις δασικές πυρκαγιές, η κλιματική κρίση αλλάζει με γοργούς ρυθμούς τα δεδομένα, θέτοντας τα δάση σε άμεση απειλή.

 

Το WWF Ελλάς παρουσιάζει τα βασικά συμπεράσματα από την αυτοψία που πραγματοποίησε στην Εύβοια, όπου σημειώθηκε η μεγαλύτερη σε έκταση δασική πυρκαγιά για φέτος.

 

Τα επιστημονικά δεδομένα, τα πρόσφατα περιστατικά πυρκαγιών στον Αμαζόνιο και τη Σιβηρία, αλλά και η αύξηση των καμένων εκτάσεων στην Κεντρική Ευρώπη το 2019, μας υπενθυμίζουν ότι οι πυρκαγιές αποτελούν σε παγκόσμια κλίμακα μια πραγματική και ολοένα αυξανόμενη απειλή για τα δασικά οικοσυστήματα που πρέπει να αντιμετωπισθούν άμεσα με τον κατάλληλο χειρισμό. Την ίδια ώρα, οι εκτιμήσεις για την επίδραση της κλιματικής αλλαγής στα ήδη υπάρχοντα προβλήματα εγκατάλειψης της υπαίθρου, της συσσώρευσης καύσιμης ύλης και της μίξης οικισμών-δασών είναι αρκετά δυσοίωνες.

 

Όπως προκύπτει από τα έως τώρα διαθέσιμα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Πληροφοριακού Συστήματος για τις δασικές πυρκαγιές (EFFIS), από την αρχή του 2019 κάηκαν στην Ελλάδα περίπου 120.450 στρέμματα δασών και δασικών εκτάσεων, αριθμός χαμηλός συγκριτικά με το μέσο όρο της προηγούμενης δεκαετίας (259.500 στρ.). Σε αυτή την σχετικά ήπια εικόνα συνέβαλε η άμεση αντίδραση του Πυροσβεστικού Σώματος στην πλειονότητα των περιστατικών, η μη ταυτόχρονη εκδήλωση σημαντικών περιστατικών, εξέλιξη που δεν ώθησε τον δασοπυροσβεστικό μηχανισμό στα όρια του, αλλά και η προσπάθεια που έχει γίνει τα τελευταία χρόνια για την ενημέρωση του κοινού από δημόσιους φορείς, αλλά και φορείς της κοινωνίας των πολιτών. Προσπάθεια που πρέπει να επαναλαμβάνεται διαρκώς και με την ενεργή συμμετοχή των πολιτών σε τοπικό επίπεδο.

Τα παραπάνω στοιχεία, ωστόσο, δεν πρέπει να δημιουργούν εφησυχασμό και σίγουρα, δεν αποτελούν ευκαιρία για πανηγυρισμούς, ιδιαίτερα μετά τις καταστροφικές πυρκαγιές που έπληξαν αρκετές περιοχές της χώρας μας τα περασμένα χρόνια. Τα δεδομένα αυτά θα πρέπει να ληφθούν σοβαρά υπόψη, ώστε να σχεδιαστεί η προσαρμογή και η θωράκιση των δασικών εκτάσεων της χώρας απέναντι σε χρόνια προβλήματα που αναμένεται να διογκωθούν περαιτέρω τα επόμενα χρόνια, εξαιτίας  της κλιματικής αλλαγής. Σύμφωνα μάλιστα, με την πρόσφατη έκθεση έξι εθνικών γραφείων του WWF στη Μεσόγειο («Η Μεσόγειος φλέγεται »), παρότι τα περιστατικά και οι καμένες εκτάσεις μειώνονται με αργούς ρυθμούς, οι μεγαπυρκαγιές αυξάνονται κάθε χρόνο και περισσότερο, καθώς μόνο το 0,15% των περιστατικών ευθύνεται για το 35% των καμένων εκτάσεων σε αυτές τις χώρες. Την ίδια ώρα, η ένταση των περιστατικών, οι περιοχές υψηλού κινδύνου και η αντιπυρική περίοδος αναμένεται να αυξηθούν λόγω και της επίδρασης της κλιματικής αλλαγής.

Η αυτοψία του WWF Ελλάς στο Κοντοδεσπότι Ευβοίας – Συμπεράσματα & προτάσεις

 

Με δεδομένο ότι η πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κοντοδεσπότι Ευβοίας τον περασμένο Αύγουστο είναι, με τα έως τώρα δεδομένα, η μεγαλύτερη σε έκταση δασική πυρκαγιά της φετινής αντιπυρικής περιόδου (23.506 στρ.), τo WWF Ελλάς πραγματοποίησε αυτοψία στην περιοχή, με σκοπό να παρουσιάσει τις επιπτώσεις της συγκεκριμένης πυρκαγιάς και να προτείνει προς τους αρμόδιους φορείς μέτρα αποκατάστασης των καμένων περιοχών, αλλά και πρόληψης μελλοντικών περιστατικών δασικών πυρκαγιών.

 

Η Εύβοια παραμένει μια από τις πιο επικίνδυνες περιοχές για εκδήλωση πυρκαγιών. Αρκεί μόνο να αναφέρουμε πως μόνο το 2019 σε 5 πυρκαγιές κάηκαν 37.128 στρ. που αντιπροσωπεύουν το 31% των συνολικών εκτάσεων στη χώρα. Επιπλέον, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία που διατηρεί το Πυροσβεστικό Σώμα για το διάστημα 2011-2018, στον Καλλικρατικό Δήμο Διρφύων-Μεσσαπίων εκδηλώνονται κατά μέσο όρο ετησίως 30 πυρκαγιές υπαίθρου με απώλεια κάθε φορά περίπου 1.332 στρ. καμένων εκτάσεων (μέσος όρος/έτος).

 

Η συσσώρευση καύσιμης ύλης & η απουσία σχεδίου πρόληψης και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών είναι ορισμένα από τα κενά που συντέλεσαν και σε αυτή την πυρκαγιά

 

Χρειάζεται λεπτομερής ανάλυση των αιτίων των δασικών πυρκαγιών στην περιοχή, ώστε να εξακριβωθούν τα προβλήματα και να διατυπωθούν συγκεκριμένες προτάσεις και μέτρα. Η αντιμετώπιση κάθε πυρκαγιάς τέτοιας έκτασης και έντασης γίνεται δυσκολότερη και εξαιτίας των αδυναμιών που αντιμετωπίζει γενικότερα το εθνικό σύστημα δασοπυροπροστασίας, οι οποίες εντοπίστηκαν και στην περίπτωση της Εύβοιας.

 

Ενδεικτικά, όπως διαπιστώθηκε και κατά την αυτοψία, η συσσώρευση καύσιμης ύλης είναι μεγάλο ζητούμενο που επηρέασε σε καθοριστικό βαθμό και την εξέλιξη του συγκεκριμένου περιστατικού στο Κοντοδεσπότι. Ειδικότερα, η περιοχή πρέπει να αποκτήσει ένα σύγχρονο διαχειριστικό σχέδιο με δράσεις για την παρακολούθηση, τη διαχείριση και μείωση της καύσιμης ύλης, την εκτέλεση κατάλληλων δασοτεχνικών έργων που συμβάλλουν στην πρόληψη των πυρκαγιών, αλλά και τη δημιουργία πυρανθεκτικών δασών, μειώνοντας τον κίνδυνο μεγάλης έντασης πυρκαγιών. Επιπλέον, το γεγονός ότι δεν υπάρχει κοινό τοπικό σχέδιο πρόληψης και αντιμετώπισης δασικών πυρκαγιών που να περιλαμβάνει μέτρα για τη διαχείριση καύσιμης ύλης, προτάσεις για αντιπυρικά έργα και υποδομές, καθώς και αναγνώριση κινδύνων, είναι εξίσου προβληματικό, ενώ τονίζεται πως το εν λόγω Σχέδιο θα πρέπει να εμπλέκει ενεργά τους πολίτες, τόσο στην φάση του σχεδιασμού, όσο και στη φάση υλοποίησής του. Επίσης, κρίσιμες υποδομές, όπως τα πυροφυλάκια της περιοχής, διαπιστώθηκε πως δεν είναι στελεχωμένα με επαρκές προσωπικό προκειμένου να υπάρχει έγκυρος και άμεσος εντοπισμών εστιών πυρκαγιάς.

Παράλληλα, πρέπει να συστηματοποιηθεί ο σχεδιασμός στην αποκατάσταση των καμένων εκτάσεων. Απαιτείται έγκαιρη ενίσχυση των τοπικών δασικών υπηρεσιών σε πόρους και γεωτεχνικό προσωπικό προκειμένου να σχεδιάσουν, να υλοποιήσουν, αλλά και να αξιολογήσουν τα σχέδια αντιδιαβρωτικών/αντιπλημμυρικών έργων και αποκατάστασης. Εξίσου σημαντικό είναι να εφαρμοστεί στοχευμένη μεταπυρική αποκατάσταση, με στόχο την ανασύσταση του μεσογειακού μωσαϊκού βλάστησης και εντέλει την αποτροπή ή μείωση της έντασης μελλοντικών απειλών.

 

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί πως αντίθετα με τα όσα ακούγονταν το περασμένο καλοκαίρι, όσο η πυρκαγιά ήταν σε εξέλιξη, οι προστατευόμενες περιοχές του ευρωπαϊκού οικολογικού δικτύου Natura 2000 της Εύβοιας δεν επηρεάστηκαν από την πυρκαγιά στο Κοντοδεσπότι. Αντιθέτως, κάηκε ολοσχερώς το Καταφύγιο Άγριας Ζωής «Αγριλίτσα-Καταβόθρα-Καλαμάκι» (ΦΕΚ Β΄540/28-8-1990).

 

Το πλήρες κείμενο της αυτοψίας του WWF Ελλάς στην Εύβοια είναι διαθέσιμο εδώ.

 

Σχεδιάζοντας την πρόληψη

 

Είναι αδιαμφισβήτητο γεγονός πως η πρόληψη είναι κρισιμότερη από την καταστολή για την προστασία των δασών από τις πυρκαγιές. Με αυτό ως κεντρικό γνώμονα, ακολουθούν παρακάτω ορισμένες από τις σημαντικότερες προτάσεις του WWF Ελλάς για συγκεκριμένες δράσεις και μέτρα που πρέπει να ληφθούν κατά προτεραιότητα, προκειμένου να εξασφαλιστεί ένα βιώσιμο μέλλον για τα δάση της χώρας μας. Ειδικότερα:

• Μετακίνηση του ειδικού βάρους από την καταστολή στις πολιτικές και δράσεις πρόληψης, με ταυτόχρονο συντονισμό μεταξύ πρόληψης και καταστολής και βελτίωσης της αποτελεσματικότητας του συστήματος πολιτικής προστασίας.
• Το 96% των πυρκαγιών στη Μεσόγειο προκαλούνται από ανθρωπογενή αίτια. Οι πυρκαγιές, πέραν από ένα οικολογικό, αποτελεί και κοινωνικό ζήτημα και πρέπει μέσα από στοχευμένες δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης να προετοιμαστούν επαρκώς οι πολίτες για την πρόληψη, αλλά την αντιμετώπιση των δασικών πυρκαγιών.
• Προτεραιοποίηση των μέτρων πρόληψης και καταστολής σε τοπικό επίπεδο, βάσει του επαναπροσδιορισμού των περιοχών υψηλού κινδύνου. Οι επικίνδυνες περιοχές της χώρας για την εκδήλωση πυρκαγιών έχουν θεσμοθετηθεί το μακρινό 1980 και δεν έχει μεσολαβήσει καμία επικαιροποίηση!
• Άμεση εφαρμογή της Υ.Α. ΥΠΕΝ/ΓΔΔΔΠ/61420/447 (ΦΕΚ Β΄2863, 5-7-2019), η οποία προβλέπει χρηματοδότηση 140 εκατ. ευρώ για 3 χρόνια για δράσεις πρόληψης δασικών πυρκαγιών και ενίσχυσης της δασικής υπηρεσίας. Παράλληλα, παραδειγματική στροφή στη μακροπρόθεσμη αειφορική δασική διαχείριση πολλαπλών σκοπών με την πρόληψη των δασικών πυρκαγιών να αποτελεί αναπόσπαστο μέρος της.
• Να προχωρήσει χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις η αξιοποίηση των πόρων που προβλέπονται για θέματα πρόληψης δασικών πυρκαγιών στο υπομέτρο 4.3 και το μέτρο 8 του Προγράμματος Αγροτικής Ανάπτυξης (ΠΑΑ) 2014-2020.

Σε δηλώσεις του, ο  Κωνσταντίνος Λιαρίκος, επικεφαλής περιβαλλοντικού προγράμματος του WWF Ελλάς, τόνισε: «Δεν υπάρχει άλλος χρόνος για χάσιμο. Ήρθε η ώρα να ληφθούν γενναίες αποφάσεις, με δεδομένο ότι η κλιματική κρίση συμβαίνει τώρα, απειλώντας πολύτιμα δασικά οικοσυστήματα, περιουσίες, αλλά και ανθρώπινες ζωές. Υπάρχουν πλέον τα μέσα, η γνώση, οι διαδικασίες, το επιστημονικό δυναμικό και η εμπειρία προκειμένου να εφαρμόσουμε άμεσα την πρόληψη στην πράξη και να μην τρέχουμε διαρκώς πίσω από το πρόβλημα».

 

Σημειώσεις προς συντάκτες:

• Δείτε εδώ το πλήρες κείμενο του οικολογικού απολογισμού της πυρκαγιάς του 2019 στην Κεντρική Εύβοια.
• Κατεβάστε από το παρακάτω link χάρτες με τα σημαντικότερα φετινά περιστατικά. Ο ένας χάρτης περιλαμβάνει όλα τα περιστατικά δασικών πυρκαγιών άνω των 300 στρεμμάτων, ενώ ο άλλος μόνο τα περιστατικά άνω των 1000 στρεμμάτων, όπου και δίνεται και το όνομα της περιοχής. https://we.tl/t-FTSmvGeCW2
• Δείτε εδώ το πλήρες κείμενο της κοινής έκθεσης των WWF Ισπανίας, Πορτογαλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ελλάδας και Τουρκίας, «Η Μεσόγειος φλέγεται».
• Οι καμένες εκτάσεις που καταγράφει το European Forest Fire Information System (EFFIS), κατά μέσο όρο, αντιπροσωπεύουν το 80% των συνολικών καμένων εκτάσεων, καθώς αποτυπώνονται μόνο οι πυρκαγιές που είναι μεγαλύτερες από 300 στρέμματα. Υπολογίζεται ότι οι πυρκαγιές με έκταση μικρότερη από 300 στρέμματα αντιπροσωπεύουν περίπου το 20% των συνολικών καμένων εκτάσεων για κάθε χώρα. Στο παρόν δελτίο έχει υπολογιστεί το επιπλέον 20% στις καμένες εκτάσεις, όπως αυτά διατίθενται από το EFFIS.
• Όπως προκύπτει από διεθνείς και ευρωπαϊκές μελέτες, το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής λαμβάνει πλέον παγκόσμιες διαστάσεις. Πιο συγκεκριμένα, η ειδική έκθεση για τον περιορισμό της υπερθέρμανσης του πλανήτη στους 1.5 βαθμούς Κελσίου (Special Report on Global Warming of 1.5°C) του Διακυβερνητικού Πάνελ για την Κλιματική Αλλαγή του ΟΗΕ (Intergovernmental Panel on Climate Change - IPCC) που έχει δοθεί στη δημοσιότητα, υπογραμμίζει την επιτακτική ανάγκη για άμεση δράση και προσαρμογή στις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Αν η παγκόσμια θερμοκρασία ανέβει κατά ενάμιση βαθμό Κελσίου, οι ακραίοι καύσωνες, που κανονικά εμφανίζονται μια φορά στα είκοσι χρόνια θα αυξηθούν κατά 173% και οι περίοδοι ξηρασίας θα αυξηθούν κατά 3 μήνες. Επίσης, σύμφωνα με νέα μελέτη Ισπανών και Ιταλών επιστημόνων (https://www.nature.com/articles/s41467-018-06358-z), μια τέτοια άνοδος της θερμοκρασίας μπορεί να προκαλέσει αύξηση  κατά 40% των συνολικών καμένων εκτάσεων στη Μεσόγειο.

 

Περισσότερες πληροφορίες για τους συντάκτες:

Χρίστη Σωτηρίου, υπεύθυνη γραφείου τύπου & δημ. σχέσεων, WWF Ελλάς, τηλ. 210 3311988 (εσωτ.457), c.sotiriou@wwf.gr