Πανδημία: δικαιολογία για αποδυνάμωση της κλιματικής δράσης ή ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό του τρόπου ζωής μας με κλιματικό πρόσημο;

Τι κοινά χαρακτηριστικά έχουν η Πανδημία CoVid19 και η Κλιματική Κρίση; Διδάγματα, λύσεις και η επόμενη μέρα στην «κανονικότητα»

 «Θα αποτελέσει η πανδημία αιτία για να αποδυναμωθεί η συλλογική δράση για την Κλιματική Κρίση ή θα αποτελέσει αφορμή για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό του μέχρι τώρα «κανονικού» τρόπου ζωής μας και των οικονομικών δραστηριοτήτων μας;»

Ενώ η ανθρωπότητα παρακολουθεί εναγωνίως την εξέλιξη της πανδημίας να μετράει 2.251.770 αναγνωρισμένα περιστατικά ασθενών με Covid-19, και 154.311 επιβεβαιωμένους νεκρούς από τον ιό παγκοσμίως μέχρι και τις πιο απομακρυσμένες κοινότητες του πλανήτη, όλοι αναρωτιόμαστε πως θα είναι «η επόμενη μέρα» και η επιστροφή στην κανονικότητα. Η καραντίνα παγκοσμίου βεληνεκούς είναι ένα πρωτόγνωρο μέτρο για τις περισσότερες εν-ζωή γενιές. Η οικονομική δραστηριότητα έχει παγώσει και διάφοροι επιχειρηματικοί τομείς (τουρισμός, μεταφορές, ενέργεια κ.α.  έχουν ήδη πληγεί. «Η επόμενη μέρα» μοιάζει αβέβαιη και εξαιρετικά δύσκολη μιας και θα πρέπει να καταβληθεί συντονισμένη υπερπροσπάθεια από όλες τις χώρες για να ελεγχθεί η προβλεπόμενη οικονομική ύφεση και για να αποφευχθεί μία πιο σοβαρή συστημική κατάρρευση.

Σίγουρα, η ασφαλής λειτουργία της οικονομίας θα βρεθεί στο επίκεντρο των κυβερνητικών και διακυβερνητικών προγραμμάτων. Τι θα σημαίνει όμως αυτό για την πράσινη ανάπτυξη και το κίνημα για την κλιματική αλλαγή που είχε κερδίσει τόση προσοχή κατά της προ-CoVid-19 εποχής; Θα αποτελέσει η πανδημία αιτία για να αποδυναμωθεί η συλλογική δράση για την Κλιματική Κρίση ή θα αποτελέσει αφορμή για αναστοχασμό και επαναπροσδιορισμό του μέχρι τώρα «κανονικού» τρόπου ζωής μας και των οικονομικών δραστηριοτήτων μας;

Αυτές οι ερωτήσεις, μαζί με άλλες ενδιαφέρουσες θεματικές συζητήθηκαν, σε ένα live Q&A με διοργανωτή το Global Landscapes Forum (GLF) και κύρια ομιλητή την επίτιμη καθηγήτρια και ειδικό σε ζητήματα χρήσης γης και κλιματικής αλλαγής, Charlotte Streck. Το GLF είναι ένα παγκόσμιο κίνημα που εστιάζει στη βιώσιμη διαχείριση γης, πόρων και ανθρωπίνων δραστηριοτήτων, με βασικό άξονα τη συλλογική, ενσωματωμένη αντιπροσώπευση ακόμη και των πιο περιθωριοποιημένων κοινωνικών ομάδων (νέοι, γυναίκες, Παγκόσμιος Νότος, ιθαγενείς κ.α.). Το εν προκειμένω live Q&A είχε θεματολογία τις χρηματοοικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας CoVid-19 στο κίνημα για την Κλιματική Κρίση και τις πράσινες υποδομές μέσω φυσικών λύσεων (Nature Based Solutions).

Παραλληλισμός του προβλήματος της πανδημίας με την κλιματική αλλαγή: κοινά χαρακτηριστικά, κοινές καταβολές

«Οι Κλιματικές κρίσεις έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά, εμφανίζονται εξίσου απροσδόκητα, μπορεί να εξελιχθούν εκθετικά και όχι γραμμικά, κι έχουν ακαθόριστη γεωγραφική επέκταση.»

Ο κόσμος έχει μπει σε αχαρτογράφητα ύδατα. Η πανδημία εμφανίστηκε απροσδόκητα σε μη προβλεπόμενη τοποθεσία και εξελίσσεται με εκθετικό ρυθμό και ακαθόριστη γεωγραφική κατανομή. Οι Κλιματικές κρίσεις έχουν τα ίδια χαρακτηριστικά, εμφανίζονται εξίσου απροσδόκητα, μπορεί να εξελιχθούν εκθετικά και όχι γραμμικά, κι έχουν ακαθόριστη γεωγραφική επέκταση. Κρίσεις με τέτοια χαρακτηριστικά είναι δύσκολο να προβλεφθούν, να ελεγχθούν και να περιοριστούν όταν οι κυβερνήσεις δεν είναι σε ετοιμότητα. Στην περίπτωση της παρούσας επιδημίας, καμία κυβέρνηση ανά τον κόσμο δεν ήταν σε ετοιμότητα για να αντιδράσει επαρκώς στην εκθετική ανάπτυξη της κρίσης. Εξίσου, οι κυβερνήσεις δεν είναι έτοιμες να αντιμετωπίσουν μία πιθανή μελλοντική κλιματική έκτακτη ανάγκη. Η απουσία ετοιμότητας εντείνεται κυρίως σε φτωχότερες χώρες, όπου δεν υπάρχει η δυνατότητα αποδέσμευσης πακέτων τρισεκατομμυρίων για τη στήριξη των βασικών κρατικών συστημάτων λειτουργίας (βλ. Δανία). Επίσης, περιστατικά κοινωνικών αδικιών καθ’ αυτήν την περίοδο μοιάζουν με αντίστοιχα φαινόμενα κοινωνικής ανισότητας και στην περίπτωση της Κλιματικής Αλλαγής, όπου διακεκριμένες κοινωνικές ομάδες προωθούνται σε προτεραιότητα αντί άλλων. Για όλους τους παραπάνω λόγους, η CoVid-19 πανδημία είναι μία καλή ευκαιρία για τις κυβερνήσεις να τεστάρουν σε εθνικό αλλά και σε διεθνές επίπεδο την αντοχή και την ανθεκτικότητα τους στις προβλεπόμενες κλιματικές κρίσεις.

Κοινές Αιτίες, Κοινές Λύσεις

Η επιδημία του CoVid-19 έχει κοινές καταβολές με την Κλιματική Αλλαγή σε ανθρωπογενή φαινόμενα. Συγκεκριμένα, η ραγδαία απώλεια της βιοποικιλότητας και των δασών, εκτός από σημαντικές αιτίες που εντείνουν την Κλιματική Αλλαγή, παράλληλα δρουν μειώνοντας τον αριθμό των ειδών που θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως μεσάζοντες φορείς ιών και ασθενειών πριν μεταφερθούν στον άνθρωπο. Μειώνοντας την αλυσίδα μετάδοσης, αυξάνονται οι πιθανότητες και η συχνότητα επιδημιών μεταφερόμενες από ζώα στον άνθρωπο. Παράλληλα, ο υπερπληθυσμός των ανθρώπων αυξάνει την μεταδοτικότητα, και τη χωρική πυκνότητα μίας ιογενούς επιδημίας. Η παγκοσμιοποιημένη ανθρώπινη συμπεριφορά δε μπορεί να εξαπλώσει μία επιδημία σε ολόκληρο τον πλανήτη και να την εξελίξει σε πανδημία.

«Εκτός από κοινές καταβολές, τα δύο παράλληλα προβλήματα έχουν και κοινές λύσεις.»

Εκτός από κοινές καταβολές, τα δύο παράλληλα προβλήματα έχουν και κοινές λύσεις. Στοχεύοντας στην αποκατάσταση των δασών και της βιοποικιλότητας αλλά και ελέγχοντας την εκθετική αύξηση του παγκόσμιου ανθρώπινου πληθυσμού μειώνονται οι πιθανότητες μεταφοράς καινούργιων ιών προς τον άνθρωπο αλλά και περιορίζεται η επέκταση μίας επιδημίας. Την ίδια στιγμή, και τα δύο μέτρα συντελούν στην μεγαλύτερη απορρόφηση ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα από υγιή, λειτουργικά δάση και τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου.

«Η ετοιμότητα και η συνεργασία μεταξύ κρατών και διακρατικών θεσμών είναι όροι κλειδιά για την επίλυση κρίσεων παγκόσμιας επέκτασης.»

Η ετοιμότητα και η συνεργασία μεταξύ κρατών και διακρατικών θεσμών είναι όροι κλειδιά για την επίλυση κρίσεων παγκόσμιας επέκτασης. Επίσης, στην περίπτωση κρίσεων εκθετικής ανάπτυξης, οι προκαταβολικές επενδύσεις και χρηματοδοτήσεις είναι απαραίτητες για την αποτελεσματική αντιμετώπισή τους. Ωστόσο, απ’ ότι φαίνεται, υπάρχει μεγάλο περιθώριο για βελτίωση μέχρι να φτάσουμε σε αυτά τα επίπεδα ετοιμότητας και διακρατικής συνεργασίας. Η τωρινή τακτική είναι οι κρατικοί μηχανισμοί να δρουν μεμονωμένα, εστιάζοντας στην εσωστρεφή εθνική προστασία, ενώ οι επενδύσεις και χρηματοδοτήσεις για την αντιμετώπιση της κρίσης λαμβάνουν χώρα παρά μόνο όταν εμφανιστεί μία κρίση και οι διεθνείς διακρατικοί φορείς εξασθενούν.

Οι επιπτώσεις του CoVid-19 στην πράσινη ανάπτυξη και στις φυσικές λύσεις (NBS)

Κατά την προ-CoVid-19 περίοδο, οι επενδύσεις στην πράσινη ανάπτυξη είχαν αυξηθεί σημαντικά. Όλες οι επιχειρήσεις πράσινης ανάπτυξης και πίστωσης άνθρακα έχουν παγώσει. Ο πρωταρχικός ενδιαφερόμενος στην αντιστάθμιση ατμοσφαιρικού διοξειδίου του άνθρακα, οι αεροπορικές εταιρίες, είναι από τους πρώτους οικονομικά πληγείσες της πανδημίας. Αλλά και οι δευτερεύοντες ενδιαφερόμενοι έχουν σταματήσει να αντισταθμίζουν κατά την παρούσα φάση της κρίσης. Ωστόσο, είναι εξίσου αβέβαιο αν θα συνεχίσουν να αντισταθμίζουν και να επενδύουν στις φυσικές λύσεις και στο μέλλον μιας και δεν είναι η πρωταρχική δραστηριότητά τους.

«Η προστασία των δασών (ως φυσική λύση για την κλιματική αλλαγή) μπορεί είτε να ενδυναμωθεί από τη μείωση της παραγωγής κρέατος αλλά και εξαγωγών, είτε να αποδυναμωθεί μιας και η επιβολή της δασικής νομοθεσίας δε θα είναι στις άμεσες κρατικές προτεραιότητες, την περίοδο αποκατάστασης των χωρών από την κρίση.»

Η επίδραση της CoVid-19 κρίσης στην πράσινη ανάπτυξη και στις φυσικές λύσεις είναι ακόμα αβέβαιη και είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε τις καλές και τις κακές επιπτώσεις. Η προστασία των δασών (ως φυσική λύση για την κλιματική αλλαγή) μπορεί είτε να ενδυναμωθεί από τη μείωση της παραγωγής κρέατος αλλά και εξαγωγών, είτε να αποδυναμωθεί μιας και η επιβολή της δασικής νομοθεσίας δε θα είναι στις άμεσες κρατικές προτεραιότητες, την περίοδο αποκατάστασης των χωρών από την κρίση.

Το σίγουρο είναι ότι θα πρέπει να καταβληθεί μεγάλη προσπάθεια ώστε οι επιχειρήσεις που δε θα πληγούν από την πανδημία ή θα υποστούν συνέπειες με κάποια χρονική υστέρηση, να τηρήσουν τις δεσμεύσεις τους για αντιστάθμιση ΑΔΑ και για στήριξη των φυσικών λύσεων.

Η επόμενη μέρα: Επιστροφή στην «κανονικότητα»

«Η πανδημία του κοροναϊού είναι μία καλή συγκυρία, που μας δίνει λίγο χρόνο να σκεφτούμε σε ποια ακριβώς «κανονικότητα» θα θέλαμε να επιστρέψουμε ως μονάδες, ως κοινότητες, αλλά και ως μία ενωμένη κοινότητα του πλανήτη.»

Όλοι μας περιμένουμε με ανυπομονησία την επόμενη μέρα και την επιστροφή στην «κανονικότητα». Όμως το «κανονικό» είναι πάντα ένα πολύ σχετικό κι υποκειμενικό σημείο αναφοράς. Η πανδημία του κοροναϊού είναι μία καλή συγκυρία, που μας δίνει λίγο χρόνο να σκεφτούμε σε ποια ακριβώς «κανονικότητα» θα θέλαμε να επιστρέψουμε ως μονάδες, ως κοινότητες, αλλά και ως μία ενωμένη κοινότητα του πλανήτη. Αν η κανονικότητα στην οποία αναφερόμαστε, όσο βολική κι αν είναι, είναι βίαιη κατά της φύσης θα συνεχίσουμε να στοχεύουμε σε αυτήν; Αν οι προσεχείς κρίσεις (πανδημία, κλιματική κρίση, οικονομική ύφεση, προσφυγικό κ.α.) μας αφορούν ως μία ενωμένη παγκόσμια κοινότητα, θα συνεχίσουμε να τις αντιμετωπίζουμε από την πλευρά των μεμονωμένων και ασυντόνιστων κρατικών σχεδίων;

18 Απριλίου 2020

Φανή Τσαρούχα,

Climate Change Mitigation and Governance Associate Programme Manager, ΜSc Περιβαλλοντολόγος