Greek Energy Forum: Τα Clean Industrial Deal και Action Plan for Affordable Energy αποτελούν σημαντική στροφή σε επίπεδο διακυβέρνησης της ΕΕ

Στις 26 Φεβρουαρίου 2025, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το Clean Industrial Deal (CID), μια ολιστική πρωτοβουλία για τη μετάβαση της Ευρωπαϊκής βιομηχανίας σε ένα πιο καθαρό και ανταγωνιστικό μοντέλο. 

Με ορίζοντα το 2040 και στόχο τη μείωση εκπομπών κατά 90% μέχρι το 2040, το CID εστιάζει στην καινοτομία, τις καθαρές τεχνολογίες και τη σταθεροποίηση του ενεργειακού κόστους. Ωστόσο, η εικόνα στο πεδίο της λιανικής αγοράς ενέργειας καταδεικνύει την άμεση ανάγκη για στοχευμένες παρεμβάσεις

Οι μεγάλες μεταβολές στις τιμές ηλεκτρικής ενέργειας των κρατών-μελών της Ε.Ε. (Γράφημα 1), με ετήσιες διακυμάνσεις που ξεπερνούν το 30% , φανέρωσαν την ανάγκη για ένα πιο στοχευμένο και με πιο άμεσα αποτελέσματα σχέδιο παρέμβασης.  Σε αυτό το πλαίσιο, παρουσιάστηκε το Action Plan for Affordable Energy (APAE), μία πρωτοβουλία που περιορίζει τις επιπτώσεις του υψηλού ενεργειακού κόστους σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα. Το APAE δίνει έμφαση στην μείωση του κόστους για νοικοκυριά και επιχειρήσεις, σε μέτρα προστασίας των ευάλωτων ομάδων και σε πιο ευέλικτους μηχανισμούς λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς.

Κοινά σημεία και διαφορές

Παρά τις διαφορετικές αφετηρίες τους, χρονικά και στρατηγικά, CID και APAE συναντώνται στους κρίσιμους στόχους της ενεργειακής μετάβασης. Το CID προτεραιοποιεί τον μακροπρόθεσμο μετασχηματισμό της βιομηχανίας με επενδύσεις άνω των €100 δισ. σε καθαρές τεχνολογίες, ενεργειακή απόδοση και εκσυγχρονισμό υποδομών.  Από την άλλη, το APAE στοχεύει στην άμεση ανακούφιση από το ενεργειακό κόστος, με επιδοτήσεις σε νοικοκυριά, στήριξη ενεργειακών κοινοτήτων και μεγαλύτερη ευελιξία στην αγορά. Παρά τις διαφορές τους, και οι δύο πρωτοβουλίες προωθούν την ενεργειακή ασφάλεια, την αποσύνδεση των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας από το φυσικό αέριο και την επιτάχυνση του εξηλεκτρισμού. Η επιτυχία των CID και APAE εξαρτάται σημαντικά από το ενεργειακό προφίλ κάθε κράτους-μέλους. Η ετοιμότητα αναφορικά με τις ΑΠΕ διαφέρει σημαντικά μεταξύ των χωρών της Ε.Ε., επηρεάζοντας άμεσα τον ρυθμό και την αποδοτικότητα υλοποίησης των μέτρων (βλ. Γράφημα 2).

 

Δυνητικές συνέπειες σε τιμές και ανταγωνισμό

Η μείωση των τιμών ενέργειας υπό το πρίσμα του APAE συνεπάγεται μείωση του λειτουργικού κόστους των επιχειρήσεων απελευθερώνοντας πόρους για τις επενδύσεις σε καθαρές τεχνολογίες του CID. Οι επιδοτήσεις σε συνδυασμό με τη  μείωση του χρόνου των αδειοδοτήσεων θα δώσουν επιπλέον κίνητρα στις επιχειρήσεις για επενδύσεις σε νέες τεχνολογίες, συμβάλλοντας στη βελτίωση της παραγωγικότητας.

Επιπλέον, οι επενδύσεις αναμένεται να έχουν πρόσθετες θετικές επιδράσεις στο ΑΕΠ της ΕΕ και στην απασχόληση, με τη δημιουργία νέων ποιοτικών θέσεων εργασίας και την εξειδίκευση του εργατικού δυναμικού. Ταυτόχρονα, η μείωση των λογαριασμών ηλεκτρικής ενέργειας ενδέχεται να αυξήσει το διαθέσιμο εισόδημα των νοικοκυριών, οδηγώντας σε τόνωση της κατανάλωσης.

Στα θετικά των δύο προτάσεων προσμετρώνται τα μέτρα για τον εξηλεκτρισμό του Συστήματος, ενισχύοντας την ενεργειακή ασφάλεια της Ένωσης και μειώνοντας την εξάρτηση από εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, δημιουργώντας θετικό πρόσημο για το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών αλλά και τη θωράκιση της ΕΕ έναντι διεθνών σοκ, ενώ η τήρηση των περιβαλλοντικών δεσμεύσεων αυξάνει την επιρροή και την αξιοπιστία της ΕΕ στις διεθνείς κλιματικές διαπραγματεύσεις.

Στον αντίποδα, ανοίγει ο διάλογος ως προς την αποτελεσματικότητα των πολιτικών λόγω της φανερής ενίσχυσης του ρόλου των εθνικών κυβερνήσεων μέσω των κρατικών ενισχύσεων και του κινδύνου «ανταγωνισμού επιδοτήσεων» εντός και εκτός ευρωπαϊκών συνόρων.

Υποθέτοντας, πως το  CID και το APAE συνθέτουν την απάντηση της ΕΕ στη νομοθεσία περί μείωσης του πληθωρισμού «Inflation Reduction Act» των ΗΠΑ και της συστηματικής επιλογής υψηλών επιδοτήσεων της Κίνας, ενδέχεται να δημιουργηθούν νέες προκλήσεις για το διεθνές εμπόριο.

Από την άλλη, η ενίσχυση των κρατικών παρεμβάσεων ενδέχεται να οδηγήσει σε έναν αγώνα επιδοτήσεων μεταξύ κρατών-μελών, ευνοώντας τις χώρες των οποίων η οικονομία στηρίζεται περισσότερο στην παραγωγή από ότι στις υπηρεσίες. Παράλληλα, η άνιση κατανομή των κρατικών ενισχύσεων ανάμεσα στους κλάδους της οικονομίας δυνητικά θα μπορούσε να δημιουργήσει ανάπτυξη δύο ταχυτήτων, καθώς οι επιδοτήσεις προκαλούν στρεβλώσεις στην αγορά.

Στην περίπτωση του CID τα προβλεπόμενα ευνοούν περισσότερο τις ενεργοβόρες βιομηχανίες έναντι άλλων κλάδων. Η διάκριση αυτή αποτυπώνεται καθαρά στο Γράφημα 3, όπου διακρίνονται τα κράτη-μέλη που δυνητικά θα ωφεληθούν περισσότερο από την καθεμία εκ των δύο πρωτοβουλιών.

Ένα άλλο σημαντικό ζήτημα, είναι η ισορροπία ανάμεσα στην εξεύρεση του απαραίτητου δημοσιονομικού χώρου και τη διασφάλιση της μακροοικονομικής σταθερότητας.

Προκειμένου να εξασφαλιστεί η συνεισφορά του δημοσίου τομέα θα πρέπει να γίνει σωστός σχεδιασμός στην κατανομή ή αναδιανομή των δημοσίων δαπανών -ιδιαίτερα με την αυστηροποίηση των δημοσιονομικών κανόνων του Συμφώνου Σταθερότητας & Ανάπτυξης- καθώς η αυξημένη χρηματοδότηση από πλευράς εθνικών κυβερνήσεων θα μπορούσε να πυροδοτήσει υψηλά δημοσιονομικά ελλείμματα. Κάτι τέτοιο ενέχει κινδύνους για τη βιωσιμότητα του δημοσίου χρέους ειδικά των κρατών-μελών με υψηλό ποσοστό χρέους/ΑΕΠ.

 Πίνακας 1: Συγκριτική Παρουσίαση των δύο πρωτοβουλιών

Οι επιδοτήσεις στην ενέργεια συνεπάγονται αύξηση των δαπανών οι οποίες θα πρέπει να αντισταθμιστούν για την αποφυγή ελλειμμάτων ή αυξήσεων στη φορολογία. Συνεπώς, ο σωστός σχεδιασμός και η συνετή δημοσιονομική πολιτική είναι απαραίτητα συστατικά για να αποφευχθεί ένας νέος κύκλος πληθωριστικών πιέσεων, ειδικά σε ένα περιβάλλον επιβολής δασμών που ίσως  συγκρατήσει τη ζήτηση ενέργειας σε χαμηλά επίπεδα.

Τέλος, διαφαίνεται μια στροφή σε επίπεδο διακυβέρνησης στην ΕΕ. Η υιοθέτηση διακριτικών πολιτικών συνήθως αποτελούσε επιλογή στο πλαίσιο έκτακτων περιπτώσεων (πχ πανδημία) παρά ένα εργαλείο για την επίτευξη μακροπρόθεσμων στόχων της ένωσης.

*H Σταυρούλα Παναγιωτίδου, Υπ. Διδάκτορας της Σχολής Μηχανικών Ορυκτών Πόρων του Πολυτεχνείου Κρήτης και Επιστημονικός Συνεργάτης του Greek Energy Forum.

*H Σιμώνη Σούρσου, Υπ. Διδάκτορας στο Τμήμα Οικονομικών Επιστημών του Πανεπιστήμιο Πειραιώς και Επιστημονικός Συνεργάτης του Greek Energy Forum.