Τα «γιατί» και τα «πώς» του υδρογόνου
Η κλιματική κρίση, η εξάντληση των φυσικών πόρων και η ρύπανση του περιβάλλοντος αποτελούν μερικά από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο πλανήτης μας σήμερα και γίνονται ολοένα και πιο ορατά στην ανθρώπινη κοινότητα. Ως εκ τούτου, η εύρεση και εφαρμογή εναλλακτικών, καθαρών μορφών ενέργειας γίνεται ολοένα και πιο επιτακτική. Το υδρογόνο παρότι δεν αποτελεί πανάκεια, αναδεικνύεται ως μια από τις πιο υποσχόμενες λύσεις για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων. Η ΕΕ έχει αναπτύξει μια σειρά από πολιτικές που υποστηρίζουν την εφαρμογή του υδρογόνου ως μέσο για την επίτευξη κλιματικών και ενεργειακών στόχων, μεταξύ αυτών την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) που έχει ως στόχο να καταστήσει την Ευρώπη κλιματικά ουδέτερη έως το 2050, την πρωτοβουλία Repower EU η οποία εδραιώθηκε μετά την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία αποσκοπώντας κυρίαρχα στη μείωση της εξάρτησης της Ευρώπης από τις εισαγωγές ορυκτών καυσίμων, ιδιαίτερα από τη Ρωσία και τέλος το πιο πρόσφατο πακέτο μέτρων, το Fit for 55 που στοχεύει στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% μέχρι το 2030, συγκριτικά με τα επίπεδα του 1990.
Πολλοί αναρωτιούνται «γιατί» το υδρογόνο και όχι κάτι άλλο; Η απάντηση είναι απλή. Το υδρογόνο αποτελεί έναν αξιόπιστο ενεργειακό φορέα που εξυπηρετεί τόσο τη μακροχρόνια αποθήκευση ενέργειας, επιτρέποντας έτσι τη μεγαλύτερη διείσδυση των ΑΠΕ στο ενεργειακό ισοζύγιο της χώρας, όσο και εκείνους τους τομείς που είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξηλεκτριστούν. Η αυξανόμενη παραγωγή και χρήση του υδρογόνου στους νευραλγικούς, αλλά ταυτόχρονα και περιβαλλοντικά επιζήμιους τομείς της βιομηχανίας, των μεταφορών και της ενέργειας, μπορεί να συμβάλλει στην απαλλαγή από τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Οι επενδύσεις σε έργα Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην Ελλάδα έχουν αυξήσει σημαντικά την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, οδηγώντας συχνά σε φαινόμενα μηδενικών ή αρνητικών τιμών λόγω υπερπροσφοράς. Το υδρογόνο αναδεικνύεται ως μια κρίσιμη λύση για την αποθήκευση αυτής της περίσσειας ενέργειας, μετατρέποντάς την σε αποδοτικό και καθαρό καύσιμο. Η εφαρμογή του υδρογόνου σε περιοχές που βρίσκονται σε ενεργειακή μετάβαση είναι αναγκαία για την επίτευξη των περιβαλλοντικών στόχων, καθώς και για την προώθηση της ενεργειακής ανεξαρτησίας, της οικονομικής αειφορίας και της τεχνολογικής προόδου. Ανάλογη είναι η περίπτωση της περιοχής της Δυτικής Μακεδονίας που αποτελούσε για δεκαετίες την ενεργειακή καρδιά της χώρας και πλέον διανύει την κρίσιμη περίοδο της απολιγιτοποίησης. Η έλευση του υδρογόνου στην περιοχή μπορεί να προσφέρει πολυάριθμα οφέλη που σχετίζονται με την βιωσιμότητα, την οικονομία και το περιβάλλον. Το πλούσιο ηλιακό και αιολικό δυναμικό της περιοχής οδήγησε και συνεχίζει να οδηγεί σε συνδυασμό με τα διαθέσιμα ηλεκτρικά δίκτυα στην εγκατάσταση ανεμογεννητριών και μεγάλων φωτοβολταϊκών πάρκων. Ωστόσο, δεδομένου ότι η παραγόμενη ανανεώσιμη ενέργεια είναι αδύνατο να αξιοποιηθεί εξ’ ολοκλήρου, η λύση μπορεί να δοθεί μέσω της δυνατότητας παραγωγής, αποθήκευσης και μεταφοράς του υδρογόνου που επιτρέπει την αξιοποίηση της ενέργειας σε περιόδους υψηλής ζήτησης ή σε περιοχές που δεν έχουν πρόσβαση σε άλλες μορφές ενέργειας.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το παράλληλο όφελος της οικονομικής προόδου είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Η ανάπτυξη των τεχνολογιών παραγωγής, μεταφοράς και χρήσης του υδρογόνου μπορεί να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και να προσελκύσει επενδύσεις σε μια περιοχή. Οι τομείς της έρευνας, της κατασκευής, της εγκατάστασης και της συντήρησης συστημάτων υδρογόνου προσφέρουν ευκαιρίες για επαγγελματική αποκατάσταση και οικονομική ανάπτυξη. Επιπλέον, η ενσωμάτωση του υδρογόνου στην ενεργειακή υποδομή μπορεί να μειώσει το κόστος ενέργειας μακροπρόθεσμα, προσφέροντας οικονομικά οφέλη στους κατοίκους και τις επιχειρήσεις.
Τέλος, εξέχουσας σημασίας είναι ότι η επένδυση σε μια νέα τεχνολογία, όπως αυτή του υδρογόνου δεν πρέπει να εξετάζεται μόνο με όρους πολιτικής και οικονομικής προσέγγισης. Η συνεχής έρευνα και ανάπτυξη ενός σύγχρονου και αναδυόμενου τεχνολογικού τομέα είναι μια επένδυση στο μέλλον, στην καινοτομία και την πρόοδο. Η αξιοποίηση του κεφαλαίου γνώσης που διαθέτει το δυναμικό των νέων μηχανικών, επιστημόνων και τεχνικών της χώρας μας, αποτελεί επένδυση στο μέλλον και απάντηση στην αναγκαία στρατηγική του brain gain που υιοθετείται από την εθνική πολιτική.
«Πώς» όμως θα γίνει η σταδιακή μετάβαση σε μια οικονομία υδρογόνου; Είναι αλήθεια ότι απαιτείται ένα μακρόπνοο σχέδιο το οποίο όμως θα εφαρμοστεί με μικρά και στέρεα βήματα. Το Cluster Βιοοικονομίας και Περιβάλλοντος Δυτικής Μακεδονίας (CluBE), ήδη από το 2016 έχει θέσει στον πυρήνα των δραστηριοτήτων του την προώθηση της οικονομίας του πράσινου υδρογόνου στην περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας και τη μετατροπή της περιοχής σε ένα πόλο καινοτομίας και αριστείας για το υδρογόνο. Αποκλειστικά μέσω των ευρωπαϊκών και εθνικών έργων που υλοποιεί, αποσκοπεί στη δημιουργία πιλοτικών και επιδεικτικών δράσεων όπου θα βρίσκουν εφαρμογή η παραγωγή και τελική χρήση του υδρογόνου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν η μετατροπή του πρώην Κτηνιατρικού Κέντρου στην Κοζάνη σε ένα ζωντανό εργαστήριο (Living Lab) όπου μέσω μιας μικρής εγκατάστασης φωτοβολταϊκών πάνελ και αντλίας θερμότητας θα παράγεται ικανή ποσότητα ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας για να καλύπτονται οι υπάρχουσες ενεργειακές απαιτήσεις, ενώ με τη βοήθεια μιας μικρής μονάδας ηλεκτρόλυσης η πλεονάζουσα ηλεκτρική ενέργεια θα παράγει πράσινο υδρογόνο το οποίο θα αποθηκεύει την πλεονάζουσα ενέργεια για την τροφοδότηση του κτιρίου ενώ παράλληλα θα τροφοδοτεί δυο επιβατικά ΙΧ τεχνολογίας κυψελών καυσίμου που θα υπάγονται στο στόλο της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας. Επιπλέον, έχουμε την τιμή να είμαστε πρωτεργάτες σε ένα εμβληματικό έργο που θα πραγματοποιηθεί στην περιοχή της Κοζάνης μέσα στα επόμενα χρόνια. Μέσω του έργου GreenH2orn, συντονιστής του οποίου είναι ο Δήμος Κοζάνης, αναμένεται να κατασκευαστεί ο πρώτος εμπορικός σταθμός ανεφοδιασμού με υδρογόνο στη Βόρεια Ελλάδα, ο οποίος θα εξυπηρετεί 24 συνολικά οχήματα υδρογόνου, μεταξύ αυτών απορριμματοφόρων, λεωφορείων, φορτηγών, ΙΧ και σκούτερ. Το έργο θα ξεκινήσει τον προσεχή Σεπτέμβριο του 2024 και ανάμεσα στους εταίρους του έργου είναι ο Δήμος Κοζάνης, το CluBE, η ΔΕΠΑ, η ΔΙΑΔΥΜΑ και η European Dynamics. Κατανοώντας ότι για να υπάρξει η δυνατότητα ανάπτυξης μιας οικονομίας κλίμακας του υδρογόνου, θα πρέπει πρωτίστως να υπάρχει το κατάλληλα εξειδικευμένο και καταρτισμένο ανθρώπινο επιστημονικό και τεχνικό προσωπικό που θα κληθεί να εργαστεί και να εφαρμόσει τη νέα γνώση, το CluBE συμμετέχει ως εταίρος στο έργο GreenSkills4H2. Ο ρόλος μας στο έργο είναι η επανειδίκευση και η αναβάθμιση των δεξιοτήτων διαφορετικών επαγγελματικών κλάδων και ειδικοτήτων, ώστε τα έργα που αναμένεται να έλθουν στο μέλλον να μπορούν να υλοποιηθούν. Στο πλαίσιο αυτού έχουμε καθιερώσει ως θεσμό τη δημιουργία ενός H2 Summer School, το οποίο θα έχουμε την τύχη να συνδιοργανώσουμε και αυτό το καλοκαίρι μαζί με την Advent Technologies και το Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας, και το οποίο θα είναι ανοικτό για φοιτητές και επαγγελματίες που ενδιαφέρονται να εξειδικευτούν στις τεχνολογίες υδρογόνου. Φυσικά, ως οργανισμός που έχει θέσει κυρίαρχα στη φιλοσοφία του τη μεταφορά της έρευνας και της καινοτομίας στον επιχειρηματικό κλάδο, τους θερμικούς παράγοντες και τους πολίτες της περιοχής, δεν παραγνωρίζουμε τη σημασία της ευαισθητοποίησης και εμπλοκής αυτών στην άφιξη των νέων τεχνολογιών. Σε αυτό το πλαίσιο, το CluBE πήρε το χρίσμα του εθνικού συντονιστή του 3ουJIVE Roadshow, το οποίο είχε ως στόχο την επιδεικτική χρήση ενός λεωφορείο υδρογόνου (Fuel Cell Electric Bus) και ενός κινητού σταθμού ανεφοδιασμού (Multi Element Gas Container) στη Θεσσαλονίκη, την Κοζάνη, την Αθήνα και την Πάτρα. Το λεωφορείο δοκιμάστηκε σε υφιστάμενα δρομολόγια υπό πραγματικές συνθήκες, επιτρέποντας την καταγραφή και συλλογή σημαντικών δεδομένων σχετικά με την κίνηση, την κατανάλωση και τη διαδικασία ανεφοδιασμού του οχήματος. Το έργο ολοκληρώθηκε με την πολύτιμη συμβολή του ευρωπαϊκού έργου TRIERES και την υποστήριξη της Hellenic Hydrogen και της Coral Gas, θυγατρικής του Ομίλου Motor Oil, τελώντας υπό την αιγίδα του Υπουργείου Υποδομών και Μεταφορών, ενώ καθοριστική ήταν η υποστήριξη από τον εκάστοτε τοπικό φορέα συγκοινωνιακού έργου (ΟΑΣΘ, ΟΣΕΘ, Αστικά ΚΤΕΛ Κοζάνης, ΟΣΥ, Αστικές Συγκοινωνίες Πατρών) που ανέλαβε τη λειτουργία του λεωφορείου σε καθεμιά εκ των τεσσάρων πόλεων. Το όραμα μας είναι να δημιουργήσουμε μια κοιλάδα υδρογόνου που θα έχει ως κέντρο τη Δυτική Μακεδονία και θα διασυνδέεται με την υπόλοιπη Βόρεια Ελλάδα και τη Βαλκανική χερσόνησο.
Ως κατακλείδα, θα ήθελα να επισημάνω ότι διαφαίνεται πλέον ξεκάθαρα ότι το υδρογόνο αποτελεί ένας από τους πυλώνες της ευρωπαϊκής στρατηγικής, προσφέροντας πολυάριθμα πλεονεκτήματα που αφορούν στην προστασία του περιβάλλοντος, την ενεργειακή ανεξαρτησία, την οικονομική ανάπτυξη και την τεχνολογική καινοτομία. Πρέπει και στην χώρα μας αυτό να γίνει ξεκάθαρο και να αποτελέσει έναν από τους κεντρικούς πυλώνες για την ελληνική ενεργειακή μετάβαση, όχι στο μέλλον αλλά στο παρόν. Η εφαρμογή των τεχνολογιών υδρογόνου είναι δυνατό να καταστήσει την περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας πρωτοπόρο στην παγκόσμια αγορά ενέργειας, αλλά η μετάβαση προς μια βιώσιμη οικονομία κλίμακας απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες από την πολιτεία, τον ιδιωτικό τομέα αλλά και την συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών. Τα άμεσα οφέλη της οικονομία του υδρογόνου θα συμβάλλουν σημαντικά σε ένα βιώσιμο και πράσινο μέλλον, τόσο για τη Δυτική Μακεδονία, όσο και για ολόκληρη την χώρα. Ας μην χάσουμε αυτήν την αναπτυξιακή ευκαιρία!
________
Ο Νικόλαος Ντάβος είναι Συνιδρυτής & Διαχειριστής του Cluster Βιοοικονομίας & Περιβάλλοντος Δυτικής Μακεδονίας – CluBE, Εθνικός Εκπρόσωπος του European Hydrogen Observatory μέσω του οργανισμού Hydrogen Europe
