Ενεργειακός Καζαμίας 2024
Έπεσε η αυλαία, η COP 28 αποτελεί ζωντανό παρελθόν και η κοινωνία μας ξεκινά τη νέα χρονιά με νέα δεδομένα. Ναι, όσο και αν φαίνεται οξύμωρο, μετά από 30 χρόνια συζητήσεων σε επίπεδο κορυφής, στα Ηνωμένα Έθνη, μόλις στα τέλη του 2023 καταφέραμε να αρθρώσουμε - ως κοινωνία - την ανάγκη απομάκρυνσης από τα ορυκτά καύσιμα. Η φράση “απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα”, τελικά εντάχθηκε στο κείμενο της απόφασης. Για τα δεδομένα της COP αλλά και από την εμπειρία των προηγούμενων διαπραγματεύσεων, η ενσωμάτωση του όρου “ορυκτά καύσιμα” είναι μια επιτυχία. Ας είναι ο φάρος, η φωτεινή αχτίδα που θα οδηγήσει τις επιλογές μας για το 2024. Γιατί ο δρόμος δεν θα είναι εύκολος. Ας δούμε όμως λίγο αυτή την μετ’ εμποδίων διαδρομή.
Ο δεινόσαυρος σπαρταράει (είναι ακόμα επικίνδυνος)
Μη γελιέστε, το θηρίο χτυπιέται ακόμα. Και είναι δυνατό. Προσπαθεί να παρασύρει όλο το ενεργειακό σύστημα στα δικά του δεδομένα. Οι επενδύσεις σε ορυκτά καύσιμα συνεχίζουν να αυξάνουν, νέα συμβολαια για νέα έργα υποδομής σε/ για ορυκτά καύσιμα πραγματοποιούνται ανά τον κόσμο, κάποια από αυτά ίσως μάλιστα υπογράφηκαν στο περιθώριο της COP. Ναι, ο κυνισμός της βιομηχανίας ορυκτών καυσίμων δεν γνωρίζει όρια και ηθικές δεσμεύσεις. Το θηρίο (ο δεινόσαυρος) των ορυκτών καυσίμων, εδώ και χρόνια προσπαθεί να καθυποτάξει τις προφανείς εξελίξεις και τις αναγκαίες αλλαγές στους χρόνους που εξυπηρετούν τους δικού του αργούς ρυθμούς. Βλέπουμε τους ίδιους “παίκτες” (stakeholders) που επί σειρα ετών αμφισβητούσαν την κλιματική αλλαγή και έθρεφαν /χρηματοδοτούσαν τους αρνητές της, να προσπαθούν να επιβάλουν ως απαραίτητο δρόμο μετάβασης αυτόν που δεν θέτει σε κίνδυνο τη δική τους θέση στην αγορά. Κι εδώ έχουμε το οξύμωρο: οι δεινόσαυροι προσπαθούν να επιβάλλουν τον ρυθμό τους σε ένα σύστημα που εξ ορισμού πρέπει να είναι αποκεντρωμένο, γρήγορο και ευέλικτο. Ε, αυτό δεν μπορεί να πάει καλά. Είτε θα είναι πολύ ακριβό, είτε πολύ αργό, είτε αναποτελεσματικό είτε… όλα αυτα μαζί!
Bonus πυρηνικά
Πριν καλά καλά ανοίξει η αυλαία της COP28, εμφανίστηκε δέσμευση ομάδας χωρών για πολλαπλασιασμό των επενδύσεων σε παραγωγή πυρηνικής ενέργειας ως απαραίτητο εργαλείο για την έγκαιρη αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης (αναβαθμίστηκε σε κρίση ύστερα από 30 χρόνια ουσιαστικής αδράνειας και αύξησης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου). Η δέσμευση συνοδεύτηκε από την απαραίτητη θεωρία που προάγει την πυρηνική τεχνολογία ως μέρος της λύσης. Καμία έκπληξη ως εδώ. Οι συνήθεις αμετανόητοι παίζουν ένα από τα τελευταία χαρτιά τους, προσπαθούν να “μείνουν στο παιχνίδι” καθώς χάνουν το τραίνο των εξελίξεων. Καθώς οι παλιοί πυρηνικοί αντιδραστήρες έφτασαν στο τέλος ζωής τους, οι εταιρείες (που θησαύρισαν με άμεσες και έμμεσες επιδοτήσεις) αναζητούν τρόπο να μετακυλίσουν την ευθύνη, να βρουν διέξοδο, να δώσουν συνέχεια στο δικό τους όνειρο που είναι εφιάλτης για τον πλανήτη. Μια έρευνα στο κόστος ασφαλούς αποσυναρμολόγησης ενός πυρηνικού αντιδραστήρα θα σας εξηγήσει με τον καλύτερο τρόπο την απελπισία τους. Και όλα αυτά ενώ από τον κατεστραμμένο πυρηνικό σταθμό της Φουκουσίμα, εκατοντάδες χιλιάδες τόνοι ραδιενεργού νερού χύνονται στον Ειρηνικό.
Τι θα λέγατε για το ορυκτό αέριο ως “εναλλακτικό” ή “μεταβατικό” καύσιμο;
Η απλή και ξεκάθαρη απάντηση είναι ΟΧΙ. Το αέριο είναι ορυκτό καύσιμο, η εξόρυξη και η καύση του επιβαρύνει το κλίμα, ήδη συμβάλλει σημαντικά στην παγκόσμια κλιματική κρίση. Οι φορείς που ζητούν άμεση άρση όλων των νέων επενδύσεων σε αέριο πολλαπλασιάζονται μέρα με την ημέρα καθώς, σε αντίθετη περίπτωση, απλώς ετοιμάζουμε τα επόμενα stranded assets (με δημόσιο χρήμα ή/και ευρωπαϊκές ενισχύσεις). Αγωγοί χιλιάδων χιλιομέτρων, δίκτυα πόλης για αέριο θέρμανσης (εν όψει μάλιστα επικείμενης ευρωπαϊκής απαγόρευσης καυστήρων θέρμανσης αερίου ή πετρελαίου), μονάδες αποθήκευσης υγροποιημένου αερίου αποτελούν λάθος επενδύσεις, σε λάθος κατεύθυνση που θα καθυστερήσουν περαιτέρω την ούτως ή άλλως δειλή και αργή απο-ανθρακοποίηση. Καμιά μετάβαση λοιπόν με το αέριο σε οποιαδήποτε μορφή. Να μείνει εκεί που είναι, στα έγκατα της γης.
Ελάτε τώρα, αυτό είναι εύκολο: απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα, μέσα από συντονισμένες δράσεις εξοικονόμησης και αποτελεσματικής χρήσης της ενέργειας (καλό για την οικονομία, την κοινωνία, το κλίμα, το περιβάλλον), αποθήκευση ενεργειας, έξυπνα δίκτυα, αποκεντρωμένη παραγωγή, δίκαιη μετάβαση, ενεργειακή δημοκρατία. Ακούγεται απλό, είναι δύσκολο αλλά είναι μονόδρομος. Πριν προσπαθήσετε να ελέγξετε εκείνο το ανθυπομειδίαμα του τύπου “τςτς, οι αιθεροβάμονες πάλι αραδιάζουν θεωρίες”, θα σας θυμίσω (πάντα με αγάπη) ότι οι ίδιοι ακριβώς “αιθεροβάμονες” (ναι, η Greenpeace στην Ελλάδα), προ αμνημονεύτων ετών (1997) τολμούσαν προβολές για τη μελλοντική ανάπτυξη των ΑΠΕ που προκαλούσαν ειρωνικά σχόλια στο ενεργειακό κατεστημένο των ορυκτών καυσίμων θεωρώντας τα μη ρεαλιστικά, υπερβολικά, ανέφικτα. Η πραγματικότητα απλώς μας ξεπέρασε. Ας μάθουμε λοιπόν κάτι από το παρελθόν: η εξέλιξη δεν σταματά επειδή… δε βολεύει κάποιους.
Πέρα από την απο-ανθρακοποίηση του ενεργειακού τομέα.
Η πρόκληση για το 2024 δεν σταματά στον σχεδιασμό και την υλοποίηση των παραπάνω απαραίτητων αλλαγών, μέτρων και πολιτικών. Η πραγματική πρόκληση για το 2024 είναι να κατανοήσουμε τη μη ενεργειακή διάσταση της κλιματικής κρίσης, να κατανοήσουμε τις δραστηριότητες (πέραν του στενού τομέα της ενέργειας) που συμβάλλουν στην κλιματική κρίση και οι οποίες, εν πολλοίς, παραμένουν στο σκοτάδι, στο απυρόβλητο και εξακολουθούν στην πεπατημένη. Αναφέρομαι στις μεταφορές (οδικές, σταθερής τροχιάς, αεροπορικές και θαλάσσιες), τη γεωργία και τη διατροφή, τις πόλεις και τις υποδομές μας που θα πρέπει αφενός να θωρακιστούν απέναντι στα ακραία φαινόμενα, αφετέρου να μειώσουν τη δική τους συνολική συμβολή στην κλιματική κρίση, στη βιομηχανία γρήγορης μόδας (fast fashion). Κυρίως όμως αναφέρομαι στον ρόλο και τη σημασία του φυσικού περιβάλλοντος, των υγιών χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων, των προστατευόμενων περιοχών, της βιοποικιλότητας τόσο στην ανθρώπινη υγεία και οικονομία όσο στην αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Όλα αυτά απαιτούν σχεδιασμό, χρονοδιάγραμμα, συνέργειες. Σε όλη αυτή την προσπάθεια δεν περισσεύει ούτε χρήμα (να πάει χαμένο σε λάθος επενδύσεις) ούτε χέρια (σε δράσεις προς αντίθετη κατεύθυνση).
Ναι, το 2023, με το επαμφοτερίζον αποτέλεσμα της COP 28, μας άφησε μετέωρους. Αντί λοιπόν να συνεχίσουμε τους μετεωρισμούς εν όψει του επόμενου COP 29 που θα γίνει στο Μπακού (άλλη μια περιοχή με τεράστια οικονομική εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα, με περιορισμένο χώρο για την κοινωνία των πολιτών, με σημαντικές προκλήσεις για την κοινωνική συμμετοχή και τη διαφάνεια), λέω να σηκώσουμε τα μανίκια. Εχουμε χάσει ήδη περίπου τρεις δεκαετίες συζητώντας. Ας μην αφήσουμε ούτε μια ημέρα χαμένη, στην προσπάθεια για πλήρη, οριστική και άνευ όρων απεξάρτηση από όλα τα ορυκτά καύσιμα. Η τελική ευθεία για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης είναι εδώ και τώρα.
Καλη χρονια λοιπόν.
*Ο κ. Νικος Χαραλαμπίδης είναι Γενικός Διευθυντής στο Ελληνικό Γραφείο Greenpeace
