Ι. Εισαγωγικά – ο ρόλος του υδρογόνου στην επίτευξη του στόχου της απανθρακοποίησης
Στο πλαίσιο της «Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας» («European Green Deal») η ΕΕ έχει θέσει φιλόδοξους στόχους για τη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά 55% το έτος 2030 σε σχέση με τα επίπεδα του 1990. Αντίστοιχα, η Ελλάδα στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) έχει θέσει ανάλογους φιλόδοξους στόχους. Ο σκοπός είναι κατά το έτος 2050 να έχει επιτευχθεί στην ΕΕ μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία σύμφωνα και με τα προβλεπόμενα στη Συμφωνία των Παρισίων ήδη από τον Δεκέμβριο του 2015.
Στο πλαίσιο αυτής της πολιτικής η απανθρακοποίηση των οικονομιών επιδιώκεται πρωτίστως με την υιοθέτηση δημόσιων πολιτικών στήριξης (ρυθμιστικής και χρηματοδοτικής) της παραγωγής και χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Εντούτοις, έχει καταστεί πλέον αντιληπτό ότι η αυξανόμενη χρήση ΑΠΕ δεν επαρκεί ώστε να επιτευχθεί ο στόχος των ενεργειακά ουδέτερων οικονομιών κατά το έτος 2050, η δε επάνοδος σε μεθόδους παραγωγής ενέργειας με χρήση άνθρακα δεν αποτελεί βιώσιμη μακροπρόθεσμα επιλογή, καθιστώντας επιτακτική την ανάγκη για νέες, καινοτόμες τεχνολογικά, λύσεις για την εξασφάλιση ενεργειακής επάρκειας και ασφάλειας σε συνδυασμό με την επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών.Το πράσινο και το χαμηλών εκπομπών υδρογόνο έχει τη δυνατότητα να καλύψει αυτό το κενό προσφέροντας έναν καθαρό ενεργειακό φορέα για σημαντικούς τομείς της οικονομίας, όπως οι μεταφορές και η βαριά βιομηχανία. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή στη στρατηγική της για μια κλιματικά ουδέτερη ΕΕ που δημοσιεύθηκε τον Νοέμβριο του 2018 θέτει ως στόχο την αύξηση της συμμετοχής του υδρογόνου στο ενεργειακό μείγμα από 2% που είναι σήμερα σε 13-14% το έτος 2050.
ΙΙ. Η συμβολή του υδρογόνου στην ενεργειακή ασφάλεια της ΕΕ και των κρατών μελών της
Εκ παραλλήλου και σε σχέση ειδικότερα με την σοβούσα ενεργειακή κρίση, απόρροια του πολέμου της Ουκρανίας, το υδρογόνο μπορεί να αποτελέσει εναλλακτικό καθαρό καύσιμο που θα μειώσει σημαντικά την εξάρτηση της ΕΕ και των κρατών μελών της από το ρωσικό φυσικό αέριο. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει τον αναπροσανατολισμό των στρατηγικών εμπορικών συμφωνιών της ΕΕ. Σημαντικό ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν διεθνή εμπορικά φόρα και συμφωνίες στις οποίες η ΕΕ είναι ήδη μέλος, όπως η «International Partnership for a Hydrogen Economy (IPHE)» με τις ΗΠΑ και την Ιαπωνία, Η Κοινότητα Ενέργειας και η Κοινότητα Μεταφορών, καθώς επίσης και οι συμφωνίες σύνδεσης της ΕΕ με τρίτες χώρες. Η Επιτροπή στο σχέδιο RePowerEU έχει θέσει ως στόχο για το έτος 2030 την εισαγωγή στην ΕΕ 10 εκατομμυρίων τόνων υδρογόνου.
ΙΙΙ. Κανονιστικά και χρηματοδοτικά εργαλεία
Το ρυθμιστικό πλαίσιο για το υδρογόνο είναι υπό διαμόρφωση, τόσο σε επίπεδο ΕΕ όσο και την Ελλάδα. Είναι δε κρίσιμο ο σχετικός σχεδιασμός να γίνει με εύστοχο και αποτελεσματικό τρόπο, προκειμένου να συμβάλλει αποφασιστικά στην κλιμάκωση της χρήσης του υδρογόνου.
Ωστόσο, ήδη ορισμένα εργαλεία υφίστανται :
Α. Ενίσχυση της προσφοράς και της ζήτησης
Η πλευρά της προσφοράς (παραγωγή) και της ζήτησης μπορούν να τύχουν ήδη δημόσιας (ευρωπαϊκής) στήριξης με διάφορους μηχανισμούς :
- Υπό την μορφή κρατικών ενισχύσεων συμβιβάσιμων και μη κοινοποιήσιμων στην Επιτροπή βάσει των προϋποθέσεων που θέτει ο Γενικός Απαλλακτικός Κανονισμός (ΓΑΚ) 651/2014
- Ως συμβιβάσιμες ενισχύσεις μετά όμως από κοινοποίηση στην Επιτροπή και ατομική απόφασή της βάσει των ισχυουσών Κατευθυντήριων Γραμμών για τις κρατικές ενισχύσεις για το κλίμα, την προστασία του περιβάλλοντος και την ενέργεια ( 2022/C 80/01)
- Με τον χαρακτηρισμό, ένταξη και στήριξη της επένδυσης ως Σημαντικό Σχέδιο Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (Important Projects of Common European Interest – IPCEI)
- Μέσω των μηχανισμών στήριξης του Ταμείου InvestEU
- Μέσω του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης (Just Transition Fund) και
- Με τον χαρακτηρισμό της επένδυσης ως «στρατηγικής» σύμφωνα με τις διατάξεις του Ν. 4864/2021
Μάλιστα η Επιτροπή έχει προτείνει την ανάλογη τροποποίηση του Κανονισμού ΕΕ 2021/241 για το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (Recovery and Resilience Fund) ώστε στα εθνικά σχέδια ανάκαμψης και ανθεκτικότητας να περιληφθούν έργα προώθησης του υδρογόνου ως φορέα ενέργειας και ως εναλλακτικού καυσίμου.
Β. Υποδομές
Το υδρογόνο μπορεί να μεταφερθεί είτε με δικτυακό (αγωγούς), είτε με μη δικτυακό (φορτηγά, σταθμούς LNG κατάλληλα προσαρμοσμένους στο βαθμό που είναι τεχνικά δυνατό) τρόπο. Επίσης, οι αγωγοί φυσικού αερίου με κατάλληλες προσαρμογές (repurposing) μπορούν να χρησιμοποιηθούν ολικά ή μερικά για την μεταφορά υδρογόνου.
Προκειμένου να διασφαλίζεται το level playing field και ο υγιής ανταγωνισμός στις ανάντη και κατάντη αγορές, θα πρέπει οι χρήστες και οι πελάτες να έχουν ισότιμη πρόσβαση στις υποδομές και αυτό ανεξαρτήτως ρυθμιστικού μοντέλου. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει ότι θα θεσπισθούν κατάλληλοι κανόνες πρόσβασης τρίτων (Third Party Access – TPA) για τις νέες υποδομές ή/και θα επεκταθεί η εφαρμογή υφιστάμενων κανόνων στην περίπτωση της επαναχρησιμοποίησης.
Γ. Ρευστότητα στην αγορά – ανταγωνισμός – ρυθμιστικά μοντέλα
Η τελική στόχευση συνίσταται στην δημιουργία μιας αγοράς υδρογόνου χρηματιστηριακού τύπου. Κάτι τέτοιο διευκολύνει τη ρευστότητα και προάγει τον υγιή ανταγωνισμό επ’ ωφελεία των καταναλωτών. Εντούτοις, οι αγορές υδρογόνου είναι ακόμη ανώριμες τόσο από την πλευρά της προσφοράς όσο και από την πλευρά της ζήτησης, κάτι που θα απαιτήσει δημόσιες πολιτικές τόσο σε ενωσιακό όσο και σε εθνικό επίπεδο για την στήριξή τους, καθώς και για την ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών. Οι πολιτικές δημόσιας στήριξης πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο στοχευμένες και να προκαλούν την ελάχιστη δυνατή στρέβλωση του ανταγωνισμού. Η επίτευξη των κατάλληλων ισορροπιών είναι σημαντική ιδιαίτερα στο πρώτο στάδιο ανάπτυξης των αγορών του υδρογόνου.
Στην Ελλάδα, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας με βάση την εκτίμηση του σχετικού επενδυτικού ενδιαφέροντος, μελετά τα πιθανά ρυθμιστικά μοντέλα και αναμένεται σύντομα να καταλήξει σε αποφάσεις. Τα μοντέλα αυτά διαβαθμίζονται από μια πιο «φιλελεύθερη» εκδοχή με έντονο το στοιχείο της αποδεσμοποίησης (unbundling) στο πρότυπο της αγοράς των ΑΠΕ ως μια πιο «κρατικοκεντρική» εκδοχή με έντονο ρόλο των διαχειριστών δικτύου (TSO’s και DSO’s) και χαμηλότερες απαιτήσεις αποδεσμοποίησης.
IV. Συμπεράσματα – προοπτικές
Διανύουμε μια κρίσιμη καμπή για την ανάπτυξη των αγορών υδρογόνου τόσο σε διεθνές όσο και σε ενωσιακό και εθνικό επίπεδο. Υφίσταται έντονο επενδυτικό ενδιαφέρον, ενώ χαρακτηριστικά η Επιτροπή έχει ήδη εγκρίνει δύο (2) Σημαντικά Σχέδια Κοινού Ευρωπαϊκού Ενδιαφέροντος (IPCEI) που αφορούν στο υδρογόνο. Άλλες τέσσερις κοινοπραξίες μεγάλων ομίλων προτείνονται από την Ελλάδα για τη συμπερίληψη των σκοπούμενων επενδύσεων στα IPCEI.
Οι δημόσιες πολιτικές στήριξης του υδρογόνου πρέπει να συνεχισθούν και να ενταθούν, ταυτόχρονα όμως θα πρέπει να αρτιωθεί και το ρυθμιστικό πλαίσιο με κατάλληλη εποπτεία. Το νομοθετικό πλαίσιο της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου μπορεί να αποτελέσει χρήσιμο υπόδειγμα για την αρτίωση αυτή. Το νέο ρυθμιστικό πλαίσιο πρέπει να δίδει τα κατάλληλα «σήματα» στους επενδυτές και να εμφορείται από τις αρχές της ισότητας και της ανταγωνιστικής ουδετερότητας.
Η πρώτη φάση για την ανάπτυξη του υδρογόνου (2020-2030) είναι αποφασιστικής σημασίας για το μέλλον του. Εάν αυξηθεί σημαντικά μέχρι το 2030 η συμμετοχή του υδρογόνου στο ενωσιακό ενεργειακό μείγμα σε 20 εκατομμύρια τόνους (10 εκατομμύρια τόνους παραγόμενους εντός ΕΕ και 10 εκατομμύρια τόνους από εισαγωγές), τότε θα μπορεί βάσιμα κανείς να ελπίσει σε περαιτέρω γενίκευση της χρήσης του και επίτευξη του στόχου για συμμετοχή στο ευρωπαϊκό μείγμα κατά 13-14% κατά το έτος 2050, κάτι που θα συμβάλει αποφασιστικά στην επίτευξη των στόχων για κλιματικά ουδέτερη ευρωπαϊκή οικονομία και ενεργειακή ασφάλεια.
--------------------
Ο Δρ. Βασίλης Καραγιάννης είναι Εταίρος της KLC Law Firm
