Μάγια Γκέπελ: Υπονομεύουμε το ανθρώπινο είδος

Η Μάγια Γκέπελ ήταν 10 ετών όταν έγινε το πυρηνικό δυστύχημα στο Τσερνόμπιλ. Παρότι ζούσε στη Γερμανία, οι γονείς της ανησυχούσαν τόσο για τις επιπτώσεις που δεν την άφηναν να τρέχει στο γρασίδι – ήταν η πρώτη φορά που ένιωσε πόσο συνδεδεμένα είναι όλα. Στα 14 της, ξεκίνησε ο πόλεμος στο Ιράκ – συνειδητοποίησε την αξία της ειρήνης, ενώ παράλληλα άρχισε να σκέφτεται τις βιοτικές συνθήκες του κόσμου. «Με έκανε να θέλω να ξέρω πώς μπορούμε να σταματήσουμε να τις καταστρέφουμε», λέει η κ. Γκέπελ στην «Κ». Κατά τη διάρκεια των σπουδών της, έκανε κάποια μαθήματα κοινωνιολογίας, πολιτικής επιστήμης και μακροοικονομικών. «Αρχισα να καταλαβαίνω ότι ούτε η φύση αλλά ούτε οι άνθρωποι και τα προσόντα τους εμφανίζονται πειστικά στο αφήγημα του τι είναι σωστό και τι λάθος», δηλώνει. Εκανε διδακτορικό στην Πολιτική Οικονομία και το 2016 εξέδωσε το πρώτο της βιβλίο, «The Great Mindshift», ή στα ελληνικά «Ας δούμε τον κόσμο μας αλλιώς». Διετέλεσε γενική γραμματέας του Επιστημονικού Γνωμοδοτικού Συμβουλίου της Γερμανίας για την Παγκόσμια Περιβαλλοντική Αλλαγή, είναι μία εκ των εμπνευστών της πρωτοβουλίας Scientists4Future και μέλος, μεταξύ άλλων, της Λέσχης της Ρώμης και του World Future Council. Μία από τις σημαντικότερες φωνές της βιώσιμης ανάπτυξης στην Ευρώπη, η Μάγια Γκέπελ, την οποία η εφημερίδα Frankfurter Allgemeine Zeitung αποκάλεσε τη 17η πιο σημαντική οικονομολόγο στη Γερμανία, μιλάει στην «Κ».

– Ποιες είναι οι βασικές ιδεολογικές δομές μας σήμερα και γιατί πρέπει να αλλάξουν;

– Eχει να κάνει με τη σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Οι ιδέες του Διαφωτισμού είχαν να κάνουν με το να διαχωρίζουμε το μυαλό μας από το σώμα μας αλλά και τους ανθρώπους από το υπόλοιπο περιβάλλον, όμως τώρα έχουμε αλλάξει εντελώς πορεία. Είναι ενδιαφέρον πώς ένα διαφορετικό αφήγημα μπορεί να τα αλλάξει όλα αυτά. Τώρα συνειδητοποιούμε ότι η φύση αλλάζει πολύ, δημιουργούνται συνθήκες που δεν λειτουργούν για βιολογικά όντα όπως εμείς. Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τη βιολογική μας ύπαρξη, αυτό είναι ένα βασικό στοιχείο για το πώς θα ζήσουμε στην Ανθρωπόκαινο Εποχή.

– Τι είναι η Ανθρωπόκαινος Εποχή;

– Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται από το 2000 για να εκφράσει ότι έχουμε περάσει σε μια νέα εποχή, μετά την Ολόκαινο Εποχή των τελευταίων περίπου 10.000 χρόνων, κατά τα οποία το κλίμα ήταν σταθερό και επέτρεπε την άνθηση του είδους μας. Αλλά τώρα η ανθρώπινη παρέμβαση έχει γίνει τόσο μεγάλη επειδή είμαστε πια τόσο πολλοί και η κατά κεφαλήν κατανάλωση, να το πω έτσι, από τη γη έχει διευρυνθεί τόσο, που αλλάζουμε εμείς τους ρυθμούς των συστημάτων της. Η κλιματική αλλαγή είναι ένα από αυτά τα αποτελέσματα, όπως και η πανδημία, παραδείγματος χάριν, γιατί ιοί που προηγουμένως «έμεναν» στα ζώα, τώρα που συνωστιζόμαστε όπου αυτά ζουν, μεταπηδούν στους ανθρώπους. Επομένως, με το να παίρνουμε χώρο από άλλα είδη αλλάζουμε το πώς αυτά αλληλεπιδρούν μαζί μας, με επιβλαβείς συνέπειες για την υγεία του δικού μας είδους.

Φτιάχνουμε drones που θα μπορούν να επικονιάζουν τα φυτά μας όταν θα έχουμε σκοτώσει όλες τις μέλισσες.

– Τι είναι αυτό που κάναμε λάθος;

– Εχει πολύ να κάνει με τα κίνητρα και τις δυνατότητες συγκέντρωσης δύναμης. Τα χρήματα είναι μια ανθρώπινη εφεύρεση, αν είσαι στην έρημο δεν μπορείς να κάνεις τίποτα με αυτά. Χρειάζεται το κοινωνικό συμβόλαιο για τη χρησιμότητά τους, αλλά οι άνθρωποι που έχουν ήδη μεγάλο οικονομικό αποτύπωμα είναι αυτοί που συντάσσουν αυτά τα συμβόλαια, γράφουν τους κανόνες, δημιουργούν τεράστια δύναμη και επιρροή.

– Ποια είναι τα κυρίαρχα αφηγήματά μας; Κάποτε ήταν η θρησκεία, αλλά όχι πια, ειδικά στον δυτικό κόσμο.

– Εχουμε αρχίσει να λατρεύουμε τον θεό του χρήματος και έχουμε μπερδέψει τα χρήματα και την τιμή με την αξία. Πάνω από όλα, δημιουργείται μια σχέση ισχύος, κατά την οποία μπορείς, παραδείγματος χάριν, να πεις «θα σε πληρώσω τόσο, αλλά δεν θα υπάρχει σύστημα κοινωνικής ασφάλειας». Αναγκάζει τους ανθρώπους να κάνουν οποιαδήποτε δουλειά για να επιβιώσουν. Νομίζω πως μία από τις πιο σημαντικές διαδικασίες αυτή τη στιγμή έχει να κάνει με το να ταυτιστεί ξανά η χρηματική έκφραση της αξίας με την πραγματική αξία.

– Εχουμε φτάσει στο απροχώρητο;

– Νομίζω πως βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής στην Ιστορία, στην επιλογή μεταξύ της Γης ή του να παίζουμε τον Θεό. Αν επιλέξουμε τη Γη, σημαίνει πως αντιλαμβανόμαστε ότι είμαστε η φύση, οπότε γινόμαστε λίγο πιο ταπεινοί και προσπαθούμε να καταλάβουμε πώς ταιριάζουμε σε αυτήν, πώς μπορούμε να αναζωογονήσουμε όλα όσα μας έχουν δοθεί και άρα να αναδημιουργήσουμε τον δικό μας δρόμο και την ευζωία μας. Η άλλη επιλογή είναι να το παίξουμε θεοί – εκεί πηγαίνουν τα χρήματα αυτή τη στιγμή και εφευρίσκουμε αντιγραφές των όσων η φύση ήδη κάνει, και δοξάζουμε τους εαυτούς μας για αυτό. Παραδείγματος χάριν, φτιάχνουμε drones που θα μπορούν να επικονιάζουν τα φυτά μας όταν θα έχουμε σκοτώσει όλες τις μέλισσες.

Να δίνουμε πραγματική αξία στη συνεισφορά, όχι στο χρήμα

– Θεωρείτε πως έχει έρθει η ώρα για ένα δεύτερο κίνημα Διαφωτισμού;

– Νομίζω πως το ζούμε. Στον Διαφωτισμό, κινητήρια δύναμη ήταν οι βαθιές φιλοσοφικές ερωτήσεις. Νομίζω πως αν ξεκινήσουμε να αναρωτιόμαστε ποιοι είμαστε ως είδος ή τι είναι η αξία στον 21ο αιώνα, η συζήτηση θα είναι πολύ διαφορετική· θέλω αυτή να είναι η βασική ερώτηση της έρευνάς μου τα επόμενα χρόνια. 

– Τι μπορούμε να αλλάξουμε στο πώς βλέπουμε τον κόσμο για να βοηθήσουμε την επιβίωση του περιβάλλοντος και του είδους μας;

– Τα αφηγήματά μας για τους ήρωες. Σε έναν τόσο περίπλοκο κόσμο δεν υπάρχει ένας ήρωας, χρειάζεσαι πάντα ομάδα. Φυσικά θα υπάρχουν ηγετικές προσωπικότητες και «ακόλουθοι» και ένα σύστημα ανθεί όταν κι εκείνοι δουλεύουν δημιουργικά και όχι από φόβο. Πολλοί φοβούνται να πουν σε κάποιους CEOs τι πραγματικά συμβαίνει, αλλά έτσι γίνεται ένα σύστημα δυσλειτουργικό. Γι’ αυτό πρέπει να αλλάξουμε τα Forbes rankings. Γιατί είναι κάποιος στην κορυφή αυτής της λίστας; Μόνο επειδή έβγαλε πολλά χρήματα; Αλλάζοντας το τι έχει πραγματικά αξία, θα πρέπει να σκεφτούμε τη συνεισφορά. Τι έχεις δημιουργήσει που επέτρεψε να «ανθίσει» ζωή, περιβαλλοντικά ή κοινωνικά; Ποιος έχει επωφεληθεί από αυτό; Δεν είναι προσωπική επίθεση σε ένα ηθικό επίπεδο. Αν ο φιλελευθερισμός είναι κάτι, αυτό είναι το να παίρνουμε σοβαρά τη γνώση των επιπτώσεων των ελευθεριών μας. Αν αγνοείς τις συνέπειες και έχεις αγνοήσει τις ευθύνες, αυτό δεν είναι ελευθερία. Είναι τυραννία. 
 
– Ποιος είναι ο προσωπικός σας στόχος;

– Θέλω να είμαι απολύτως ειλικρινής για το πού βρισκόμαστε, πώς πορευόμαστε, γιατί οι άνθρωποι είναι απίστευτα δημιουργικά όντα που μπορούν να λύσουν όλα τα παζλ, αλλά μπορούμε να το κάνουμε αυτό μόνο αν είμαστε ειλικρινείς για τη διάγνωση του προβλήματος. Αλλιώς μπορεί να δημιουργήσουμε πολλές πιθανές λύσεις χωρίς να λύνουμε το πρόβλημα, και δεν έχουμε το περιθώριο να το κάνουμε αυτό πλέον. Αν κοιτάξεις τον ορισμό της βιώσιμης ανάπτυξης, έχει να κάνει με το να φροντίζουμε τις ανάγκες των σημερινών γενεών χωρίς να καταστρέφουμε τη βάση που θα καλύπτει τις ανάγκες των επόμενων. Οι τεχνολογικές και κοινωνικές εξελίξεις δεν θα πρέπει να εμποδίζουν τη δυνατότητα της φύσης να αναγεννάται και οι ανάγκες των φτωχών θα πρέπει να προτεραιοποιούνται – δεν έχουμε κάνει τίποτα από τα δύο. Θα πρέπει να φροντίσουμε οι επόμενες γενιές να καταλάβουν ότι επιτυχία δεν σημαίνει να κρατούν θέσεις ισχύος, αλλά να κάνουν στην άκρη για όσους θα μπορούν να «τρέξουν» το μέλλον. 

Ελλειψη τροφίμων

«Αυτή τη στιγμή», λέει η συνομιλήτριά μας, «κοιτάζουμε τι συμβαίνει γύρω μας, και φυσικά έχουμε πολέμους που επηρεάζουν την εφοδιαστική αλυσίδα. Είχαμε τον κορωνοϊό που επηρέασε αυτή την αλυσίδα, αλλά νομίζω είναι σημαντικό να μην ξεχνάμε ποτέ ότι έχουμε πληθωρισμό λόγω κλιματικής αλλαγής. Οπότε η εικόνα γιατί έχουν ήδη ανέβει οι τιμές έχει να κάνει και με την κλιματική αλλαγή, διότι δεν γίνεται ο θερισμός σε πολύ σημαντικά μέρη του κόσμου. Δεν μπορούμε να λέμε ότι κοστίζει πολύ να αντιμετωπίσουμε την κλιματική αλλαγή – κοστίζει πολύ να μην αντιλαμβανόμαστε ότι και εξαιτίας της ανεβαίνουν οι τιμές. Γιατί τώρα ελπίζουμε πως η εφοδιαστική αλυσίδα θα λειτουργήσει ξανά, επειδή υπάρχει ακόμη προσφορά, αλλά αν δεν υπάρξουν στο μέλλον αυτές οι καλλιέργειες, τα πράγματα θα γίνουν πολύ χειρότερα. Τουλάχιστον βλέπουμε ένα 50% των οικονομολόγων να λέει πως δεν είναι το πρόβλημα τα χρήματα, δεν είναι αυτά σε έλλειψη, αλλά οι πρώτες ύλες». 

Η συνάντηση

Βρεθήκαμε στο Ινστιτούτο Γκαίτε στην Αθήνα, όπου η Μάγια Γκέπελ ήρθε ως καλεσμένη του World Human Forum για το 1ο Φεστιβάλ Νέου Ευρωπαϊκού Μπάουχαους και για την παρουσίαση της ελληνικής έκδοσης του βιβλίου της «Ας δούμε τον κόσμο αλλιώς – κάλεσμα για δράση». Η συζήτηση με την κ. Γκέπελ κράτησε πάνω από μία ώρα και ήταν τόσο ενδιαφέρουσα που διακόπηκε μόνο επειδή θα ξεκινούσε η παρουσίαση. Καθώς το καφέ του Γκαίτε εκείνο το πρωινό έτυχε να είναι κλειστό, γευτήκαμε στην ταράτσα του κτιρίου από ένα cupcake η κάθε μία, τα οποία προμηθευτήκαμε από γειτονικό καφέ. Δική της προτίμηση αυτό με τη σοκολάτα

Πηγή: Η Καθημερινή