Όλες οι απόψεις σε αυτήν τη στήλη αντικατοπτρίζουν τις απόψεις του/των συγγραφέα/ών, όχι του δικτύου EURACTIV Media.
Η ταξινομία της ΕΕ για την «πράσινη» χρηματοδότηση είναι πολλά περισσότερα από την απλή χρηματοδότηση έργων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Είναι επίσης μια ευκαιρία για τη βελτίωση της υγείας και της ευημερίας μας με τη σταδιακή κατάργηση των ρυπογόνων χημικών ουσιών, γράφουν οι Timothy Suljada και Charlotte Wagner.
Ο Timothy Suljada είναι επικεφαλής της μονάδας για το κλίμα, την ενέργεια και την κοινωνία στο Ινστιτούτο Περιβάλλοντος της Στοκχόλμης (SEI). Η Charlotte Wagner είναι επιστήμονας στο ίδιο Ινστιτούτο.
1 στους 8 θανάτους στην Ευρωπαϊκή Ένωση μπορεί να αποδοθεί σε περιβαλλοντική ρύπανση, συμπεριλαμβανομένης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και της ηχορύπανσης, καθώς και της χημικής ρύπανσης. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος εκτιμά ότι το 62% των χημικών ουσιών (κατ’ όγκο) που καταναλώθηκαν στην Ευρώπη το 2016 ήταν επικίνδυνες για την υγεία. Τα κριτήρια της ταξινομίας, που εξετάζει αυτή τη στιγμή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τη ρύπανση και την κυκλική οικονομία, προσφέρουν μια ευκαιρία να αντιμετωπιστούν σοβαρές απειλές για την υγεία των ανθρώπων και να καταστεί η ΕΕ πρότυπο σε παγκόσμιο επίπεδο. Ωστόσο, η ευκαιρία μπορεί να χαθεί εάν τα κριτήρια αυτά δεν ενισχυθούν.
Η επίσημη πρόταση της Επιτροπής αναμένεται τους επόμενους μήνες και το διακύβευμα είναι μεγάλο: οι παγκόσμιες πωλήσεις χημικών προϊόντων αναμένεται να διπλασιαστούν την επόμενη δεκαετία και ήδη, το 84% των Ευρωπαίων ανησυχούν για τις επιπτώσεις που έχουν τα χημικά των καταναλωτικών προϊόντων στην υγεία τους. Ωστόσο, η ανάλυσή μας σχετικά με τα κριτήρια που εξετάζονται τώρα από την Επιτροπή αποκαλύπτει ότι θα υπάρχουν μεγάλα περιθώρια περαιτέρω βελτίωσής τους για να επιτευχθούν ουσιαστικά οι φιλοδοξίες της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Θεμελιώδης αρχή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας είναι η βελτίωση της υγείας και της ευημερίας των Ευρωπαίων πολιτών μέσω του μετασχηματισμού του οικονομικού μοντέλου της Ευρώπης. Η ενεργοποίηση των ιδιωτικών επενδύσεων είναι το κλειδί για την κλιμάκωση των βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων και την υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας. Η ταξινομία της ΕΕ για τις βιώσιμες δραστηριότητες έχει ως στόχο να καθοδηγήσει τις εταιρείες και τους επενδυτές προς βιώσιμα προϊόντα και χαρτοφυλάκια, για αυτό και η οριστικοποίηση των κριτηρίων περί του τι θεωρείται βιώσιμο κρίνεται σημαντική. Τέλος, βασικός στόχος της «πράσινης» ταξινομίας είναι η μείωση της περιβαλλοντικής ρύπανσης, συμπεριλαμβανομένων των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και της ρύπανσης από χημικά και πλαστικά.
Η ισχύς των κριτηρίων που ορίζονται στην ταξινομία της ΕΕ θα καθορίσει και την ικανότητά της να εξαλείψει εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες που βλάπτουν το περιβάλλον και θέτουν σε κίνδυνο την ανθρώπινη υγεία και ευημερία. Τα κριτήρια επίσης, είναι εκείνα που καθορίσουν κατά πόσο η Ταξινομία της ΕΕ θα επιτρέψει στις ιδιωτικές επενδύσεις να προωθήσουν την υλοποίηση της Πράσινης Συμφωνίας ή απλώς θα καταγράφει τις μη βιώσιμες και επιβλαβείς οικονομικές δραστηριότητες στην Ευρώπη.
Η φιλοδοξία είναι σαφής στις στρατηγικές πρόληψης της ρύπανσης που έχουν εκδοθεί μέχρι σήμερα στο χάρτη της Πράσινης Συμφωνίας. Συγκεκριμένα, οι εν λόγω στρατηγικές στο σχέδιο δράσης για τη Μηδενική Ρύπανση και στη Στρατηγική για τα Χημικά Προϊόντα προωθούν την αλλαγή του τρόπου ρύθμισης: από τη ρύθμιση ανά χημική ουσία στη συνολική αντιμετώπιση της χημικής ρύπανσης.
Στο σχέδιο δράσης για την κυκλική οικονομία, υπάρχουν επίσης κινήσεις για τη μείωση του όγκου των αποβλήτων μέσω της μετατόπισης των αλυσίδων αξίας των προϊόντων από το κυρίαρχο μοντέλο παραγωγής-χρήσης-διάθεσης σε καινοτόμα κυκλικά επιχειρηματικά μοντέλα. Η στρατηγική για τα χημικά προϊόντα αναγνωρίζει επιπλέον ότι, ανεξάρτητα από τις συγκριτικά εξελιγμένες πολιτικές για τα χημικά προϊόντα στην ΕΕ, η υποκατάσταση των επιβλαβών χημικών προϊόντων είναι αργή και απαιτείται ισχυρότερη πολιτική και μεγαλύτερη χρηματοδότηση ώστε να προωθηθεί η μετάβαση σε ασφαλή και βιώσιμα χημικά προϊόντα.
Κριτήρια ταξινομίας ασύμβατα με τη φιλοδοξία της Πράσινης Συμφωνίας
Παρόλα αυτά, τα κριτήρια ταξινομίας για την πρόληψη και τον έλεγχο της ρύπανσης που εξετάζει επί του παρόντος η Ευρωπαϊκή Επιτροπή βασίζονται στην υφιστάμενη νομοθεσία αντί να συμβαδίζουν με τη φιλοδοξία του χάρτη πορείας της Πράσινης Συμφωνίας, όπως περιγράφουμε στην εισήγησή μας στη δημόσια διαβούλευση.
Στην περίπτωση της χημικής ρύπανσης, τα κριτήρια που εξετάζονται αποκλείουν μόνο τη χρήση ουσιών που έχουν καθοριστεί ως «ανησυχητικές», πράγμα που σημαίνει ότι οι οικονομικές δραστηριότητες που χρησιμοποιούν ενώσεις, οι οποίες έχουν ήδη αποδειχθεί επικίνδυνες από την επιστήμη αλλά δεν έχουν ακόμη χαρακτηριστεί ως τέτοιες από τη ΕΕ θα μπορούσαν να θεωρηθούν βιώσιμες και ακόμη και «εγγενώς ασφαλείς».
Επιπλέον, τα συνιστώμενα κριτήρια πρόληψης της ρύπανσης αποσκοπούν στη μείωση της ρύπανσης συγκρίνοντας τις χημικές εκλύσεις με τις μέσες εκπομπές. Αυτό αποτελεί μια από τις βέλτιστες διαθέσιμες τεχνικές ελέγχου της ρύπανσης, όμως θυμίζει πολύ την προσέγγιση που ακολουθείται για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου.
Όταν, λοιπόν, εξετάζεται η χημική ρύπανση στο έδαφος, το νερό και τον αέρα, η τοξικότητα και η δυνατότητα έκθεσης, εκτός από το μέγεθος της απελευθέρωσης, πρέπει να προσδιορίζονται κι οι συνολικές επιπτώσεις στην υγεία του ανθρώπου και του οικοσυστήματος. Η εστίαση μόνο στο μέγεθος της έκλυσης ανοίγει την πόρτα σε ατυχείς υποκαταστάσεις- δηλαδή οι κατασκευαστές αντικαθιστούν μια γνωστή επικίνδυνη χημική ουσία με μια μη ρυθμιζόμενη εναλλακτική λύση που δεν έχει μελετηθεί εκτενώς και μπορεί να είναι εξίσου ή περισσότερο τοξική.
Τα κριτήρια που εξετάζονται προς το παρόν δεν πρόκειται να αποτρέψουν τη συνεχή συσσώρευση πλαστικών και τις βλαβερές επιπτώσεις τους στην υγεία και το περιβάλλον. Τα κριτήρια που αποσκοπούν στην προώθηση της μετάβασης σε μια κυκλική οικονομία δεν δίνουν προτεραιότητα στα πλαστικά για επαναχρησιμοποίηση έναντι της ανακύκλωσης, ούτε λαμβάνουν υπόψη τις εκπομπές στο τέλος του κύκλου ζωής τους από χημικές ουσίες, χημικά προϊόντα ή την κατασκευή πλαστικών προϊόντων συσκευασίας. Αυτό έρχεται σε άμεση σύγκρουση με την ιεράρχηση των τελικών χρήσεων που ευνοεί την επεξεργασία σε χαμηλότερο επίπεδο, όπως αναφέρεται στο σχέδιο δράσης της ΕΕ για την κυκλική οικονομία.
Ένα πιθανό μοντέλο καθοδήγησης για βιώσιμες επενδύσεις
Ως πρώτη στο είδος της, μια καλά σχεδιασμένη Ταξινομία θα μπορούσε να αποτελέσει μοντέλο καθοδήγησης για βιώσιμες επενδύσεις πολύ πέρα από τη νομική της δικαιοδοσία εντός της ΕΕ. Ως εργαλείο διαφάνειας, θα απαιτήσει από ορισμένες εταιρείες και επενδυτές να γνωστοποιήσουν το μερίδιό τους σε δραστηριότητες που είναι εναρμονισμένες με την Ταξινομία και θα προστατεύσει τους ιδιώτες επενδυτές από «φευδοοικολογικές ταυτότητες».
Ως χρηματοοικονομικό εργαλείο, θα επιτρέψει στις εταιρείες να γίνουν πιο βιώσιμες, θα μετριάσει τον κατακερματισμό της αγοράς και θα συμβάλει στη μετατόπιση των επενδύσεων εκεί που τις χρειάζονται περισσότερο. Η Ταξινομία αποτελεί μια τεράστια ευκαιρία για την επίτευξη των φιλοδοξιών της Πράσινης Συμφωνίας, καθώς και για την ολιστική εξέταση των επιπτώσεων των οικονομικών δραστηριοτήτων στην ανθρώπινη υγεία και ευημερία, διαμορφώνοντας έτσι το οικονομικό τοπίο για τις επόμενες δεκαετίες.
Η Επιτροπή αναμένεται να υποβάλει την επίσημη πρότασή της για τα υπόλοιπα κριτήρια σχετικά με την κυκλική οικονομία, τη ρύπανση, τα ύδατα και τη βιοποικιλότητα στις αρχές του 2022. Οι επόμενοι μήνες θα καθορίσουν κατά πόσον η Ταξινομία ανταποκρίνεται πραγματικά στο καθήκον του ορισμού των βιώσιμων οικονομικών δραστηριοτήτων και της εκπλήρωσης των φιλοδοξιών της Πράσινης Συμφωνίας.
