Target Model: οι συνεπαγόμενες νομικές και ρυθμιστικές στοχεύσεις και προκλήσεις.

Ι. Οι στρατηγικές στοχεύσεις

Το ευρωπαϊκό μοντέλο-στόχος («European Target Model») αποσκοπεί στην ενοποίηση των επιμέρους αγορών ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου των κρατών μελών της Ε.Ε. και τη δημιουργία μιας κατ΄ ουσίαν ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς ενέργειας. Η στρατηγική επιδίωξη που συνοδεύει αυτή την πρωτοβουλία συνίσταται στη ρυθμιστική εναρμόνιση των κανόνων λειτουργίας της ενεργειακής αγοράς εντός της Ε.Ε., στην εγκαθίδρυση συνθηκών ελεύθερου ανταγωνισμού σε όλες τις επιμέρους σχετικές αγορές (relevant markets), στη διασυνοριακή σύζευξη των ευρωπαϊκών αγορών αλλά και στην επίτευξη του μείζονος κομβικού στόχου της ασφάλειας εφοδιασμού (security of supply). 

Ο  τελολογικός προσανατολισμός του «Target Model» ανάγεται συνεπώς σε μια ευρύτερη ευρωπαϊκή στρατηγική επέκτασης και θεμελίωσης μιας κοινής ευρωπαϊκής εσωτερικής αγοράς στον ενεργειακό τομέα, η οποία, σε συνδυασμό με το διασυνοριακό εμπόριο, θα επιτρέψει τη σταδιακή σύγκλιση των τιμών ενέργειας, την εξισορρόπηση προσφοράς και ζήτησης δια της σύζευξης των επιμέρους ευρωπαϊκών ενεργειακών αγορών (Market coupling), τη μείωση του ενεργειακού κόστους προς όφελος του τελικού καταναλωτή, αλλά και την τόνωση των επενδύσεων, καθότι, μέσω της παραγωγής ορθών οικονομικών σημάτων, δίδονται ευκαιρίες για τη χρηματοδότηση νέων επενδυτικών πρωτοβουλιών που ενισχύουν τις προοπτικές ανάπτυξης της εθνικής οικονομίας (βλ. σχετικά Metaxas, Α., Mathioulakis, M., Lykidi, M. (2020), Target Model Implementation and the Role of New Investments in Market Coupling Infrastructure, in: Metaxas A. (ed.), Financing the Energy Transition: Status and Future Challenges, Eurasia Publications, Athens, σελ. 105 επ.).

Η σύζευξη των επιμέρους εθνικών αγορών σε μια ενιαία, κοινή, ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας – ως απώτερος στόχος της ευρωπαϊκής ενεργειακής στρατηγικής – θα επιτευχθεί δια της βελτιστοποίησης της χρήσης της διασυνοριακής χωρητικότητας μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, της κοινής μεθοδο-λογίας υπολογισμού της μεταφορικής ικανότητας και της διαχείρισης της συμφόρησης των ηλεκτρικών διασυνδέσεων, αλλά και της εύρυθμης, τρόπον τινά ρυθμιστικά «εναρμονισμένης» λειτουργίας των επιμέρους ευρωπαϊκών χονδρεμπορικών αγορών ενέργειας. Ήδη, τα περισσότερα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχουν εναρμονισθεί με τις κανονιστικές  απαιτήσεις του Τarget Μodel στο σχεδιασμό και στην παρακολούθηση των αγορών τους και σημαντικά Ευρωπαϊκά Χρηματιστήρια Ενέργειας (EPEX SPOT, GME, OMIE, OPCOM, OTE και TGE κλπ.) εφαρμόζουν μέσω του έργου PCR (Price Coupling of Regions) κοινό αλγόριθμο επίλυσης των προημερήσιων αγορών τους.

ΙΙ. Οι επιμέρους αγορές

Το «Target Model» προβλέπει τους μηχανισμούς για τη δόμηση μιας ακολουθίας αγορών απαραίτητων για την επίτευξη των προαναφερθεισών στρατηγικών στοχεύσεων. Το Μοντέλο-Στόχος περιλαμβάνει τρείς βασικές νέες αγορές: την αγορά επόμενης ημέρας (Day-Ahead) και την ενδοημερήσια αγορά (Intra-Day) που θα λειτουργεί το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (HEnEx) και την αγορά εξισορρόπησης (Balancing Market) που θα λειτουργεί ο ΑΔΜΗΕ.

Η αγορά επόμενης ημέρας αποτελεί τον κύριο τόπο διαπραγμάτευσης της καταναλισκόμενης ενέργειας μεταξύ παραγωγών, προμηθευτών και εμπόρων συνιστώσα, τρόπον τινά, τον διάδοχο του σημερινού Ημερήσιου Ενεργειακού Προγραμματισμού (ΗΕΠ). Η αγορά επόμενης ημέρας αποτελεί αγορά μόνο ενέργειας (energy only market) και όχι εφεδρειών.

Η ενδοημερήσια αγορά είναι μια νέα αγορά για τα ελληνικά ρυθμιστικά δεδομένα, εντός της οποίας θα δίδεται η δυνατότητα στους συμμετέχοντες, μέσω τακτικών δημοπρασιών αλλά και της πανευρωπαϊκής πλατφόρμας συνεχούς διαπραγμάτευσης, να μεταβάλλουν τη θέση τους ακόμα και μία ώρα πριν την πραγματική παραγωγή/κατανάλωση μειώνοντας το ενδεχόμενο κόστος αποκλίσεων μέσω της διενέργειας τοπικών ενδοημερήσιων δημοπρασιών (Local Intra-Day Auctions - LIDAs).

Σε σύντομο διάστημα, μετά τη σύζευξη της ελληνικής αγοράς με την ιταλική και με την βουλγαρική αγορά, θα υλοποιηθούν καταρχάς συμπληρωματικές περιφερειακές ενδοημερήσιες δημοπρασίες (Complementary Regional Intraday Auctions, CRIDAs) και εν συνεχεία θα καταστεί εφικτή η συμμετοχή της Ελλάδας στις συνεχείς ενδοημερήσιες συναλλαγές της Ευρώπης (XBID).

Η ενδοημερήσια αγορά καθίσταται άκρως σημαντική για όλους τους συμμετέχοντες, ιδίως για τους παραγωγούς Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) και τους φορείς σωρευτικής εκπροσώπησης (ΦοΣΕ) ενόψει του ότι διευκολύνει τη διαχείριση της στοχαστικότητας της παραγωγής των πρώτων. Παράλληλα καθιστά εφικτή τη λειτουργική διάδραση με τις ευέλικτες μονάδες παραγωγής που προσβλέπουν στην παροχή ευελιξίας στην αγορά, διευκολύνοντας έτσι την περαιτέρω διείσδυση των ΑΠΕ στο ηλεκτρικό σύστημα. 

Στη νέα αυτή δομή της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία αναμένεται, σύμφωνα με τις πρόσφατες επίσημες διακηρύξεις, να ενεργοποιηθεί εν τέλει τον Νοέμβριο του τρέχοντος έτους, το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας (HEnEx) θα διαχειρίζεται τις ενεργειακές αγορές φυσικής παράδοσης και τις ενεργειακές χρηματοοικονομικές αγορές βάσει των προβλέψεων του νόμου 4512/2018 και των κατ΄εξουσιοδότηση αυτού εκδοθεισών κανονιστικών πράξεων. Ο ΑΔΜΗΕ, ως ο Ανεξάρτητος Διαχειριστής Μεταφοράς (IPTO), θα έχει την ευθύνη διαχείρισης των αγορών και εξισορρόπησης του συστήματος, η οποία θα λειτουργεί με την υποβολή προσφορών για την κάλυψη των αποθεματικών των απαιτήσεων του Συστήματος σε πραγματικό χρόνο. 

ΙΙΙ. Οι προκλήσεις

Η προσαρμογή της ελληνικής ενεργειακής αγοράς στο «Target Model» και η άρση των σήμερα υφισταμένων ποικίλων στρεβλώσεων συνιστά μείζον στοίχημα. Συνοδεύεται από ποικίλες νομικορυθμιστικές προκλήσεις σχετιζόμενες με τη συγκρότηση και διαχείριση ενός πλαισίου λειτουργικού ανταγωνισμού στη χονδρική και λιανική αγορά, την εξειδίκευση των νομικών κανόνων για την εφαρμογή νέων διαδικασιών συναλλαγών και κυρίως την εύρυθμη ανάπτυξη της χρήσης διμερών συμβάσεων (PPAs) και εξωχρηματιστηριακών OTC contracts. 

Σημαντικότατες είναι και οι νέες προκλήσεις για τις ΑΠΕ, καθότι με το Target Model αποκτούν «υποχρεώσεις εξισορρόπησης», δηλαδή υποχρεούνται να δηλώνουν το ωριαίο πρόγραμμα παραγωγής τους στην Αγορά Επόμενης Ημέρας (Day Ahead Market - DAM), να μετρούν τις αποκλίσεις από την πραγματική τους παραγωγή και να βελτιώνουν τις δηλώσεις τους στην Ενδοημερήσια αγορά (Intraday Market – IDM), στην οποία οι συμμετέχοντες μπορούν να διορθώνουν τη θέση τους σε συγκεκριμένα προκαθορισμένα χρονικά διαστήματα.

Με αυτόν τον τρόπο βελτιώνεται σημαντικά το πιθανό σφάλμα πρόβλεψης καθώς υπάρχει ευκρινέστερη εικόνα για τη διαθεσιμότητα των σταθμών αφενός και για τις μετεωρολογικές συνθήκες αφετέρου. Επιπροσθέτως, για τους παραγωγούς που θα επιλέξουν να συμμετέχουν στο χαρτοφυλάκιο των κατανεμόμενων σταθμών, θα υπάρχουν προσφορές και στην Αγορά Εξισορρόπησης σε καθημερινή βάση. 

Κρίσιμος εδώ είναι ο ρόλος του συμβατικού πλαισίου που θα συνδέει έκαστο παραγωγό ΑΠΕ με τον ΦοΣΕ που θα τον εκπροσωπεί και θα επιλέγει το βέλτιστο τρόπο συμμετοχής στις επιμέρους αγορές με σκοπό την ελαχιστοποίηση των αποκλίσεων για τα χαρτοφυλάκια που εκπροσωπεί.

Κατά την κατάρτιση και ανάλυση των εκατέρωθεν συμβατικών δεσμεύσεων τα συμβαλλόμενα μέρη χρειάζεται να επιδείξουν μείζονα επιμέλεια, ειδικώς σε αυτό το πρώιμο στάδιο ωρίμανσης της νέας δομής της αγοράς όπου και οι εκατέρωθεν αναλαμβανόμενοι κίνδυνοι δεν είναι επαρκώς ευκρινείς.

Το έσοδο των παραγωγών ΑΠΕ που έχουν υπογράψει συμβάσεις διαφορικής προσαύξησης ΣΕΔΠ θα προκύπτει από δύο πηγές, αφενός τη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και αφετέρου το premium που καταβάλλεται από τον ΔΑΠΕΕΠ. Το premium υπολογίζεται βάσει της τιμής αναφοράς που έχει εξασφαλίσει ο παραγωγός από διαγωνισμό ή διοικητικά, αφαιρώντας κάθε μήνα την Ειδική Τιμή Αγοράς (ΕΤΑ), η οποία υπολογίζεται με βάση την τιμή της προημερήσιας αγοράς. Με τη βέλτιστη συμμετοχή στην αγορά μέσω ενός ΦοΣΕ, στόχος εκάστου παραγωγού είναι το έσοδο της αγοράς να είναι ίσο ή και μεγαλύτερο από την ΕΤΑ.

Επιπλέον όμως ένας παραγωγός ΑΠΕ που θα επιλέξει να συμμετέχει σε κατανεμόμενο χαρτοφυλάκιο μέσω του ΦοΣΕ που τον εκπροσωπεί, θα έχει τη δυνατότητα να εισπράξει πρόσθετα έσοδα από την Αγορά Εξισορρόπησης και να βελτιώσει το τελικό έσοδο του. Όλα τα παραπάνω θα γίνονται μέσω της συνεχούς και καθημερινής συνεργασίας με τους ΦοΣΕ που (οφείλουν να) διαθέτουν τα κατάλληλα εργαλεία και μοντέλα για την άμεση και ορθή πρόβλεψη παραγωγής και τιμών ενέργειας με σκοπό τη βέλτιστη επιλογή στρατηγικής συμμετοχής στις επιμέρους αγορές.

Το Target Model παρέχει τη δυνατότητα σύναψης διμερών συμβολαίων μεταξύ παραγωγών ΑΠΕ (εκπροσωπούμενων από έναν ΦοΣΕ) κατευθείαν με καταναλωτές (ή εταιρεία λιανικής προμήθειας ή μεγάλο καταναλωτή), και μάλιστα σε προφίλ που να ταιριάζει στις παραγωγικές και καταναλωτικές ιδιαιτερότητες εκάστου συμμετέχοντος.  

Αυτές οι εδώ κατ’ ανάγκη ενδεικτικώς αναφερόμενες δυνατότητες της νέας αγοράς μπορούν να στηρίξουν τη λελογισμένη διείσδυση των ΑΠΕ αλλά και την προσδοκία αυτές πλέον να συμμετέχουν χωρίς κάποια μορφή «στήριξης» στην αγορά, μειώνοντας εν τέλει το κόστος του ρεύματος για τον καταναλωτή, χωρίς παράλληλα να αυξάνουν τον κίνδυνο απώλειας φορτίου (Supply Risk), πετυχαίνοντας έτσι βασικές στοχεύσεις του Target Model.

Κρίσιμες ρυθμιστικές προκλήσεις συνιστούν επίσης:

α) η ρευστότητα των αγορών που θα δημιουργηθούν,

β) η επιτυχής λειτουργία των πληροφοριακών συστημάτων των φορέων (ΕΧΕ, ΑΔΜΗΕ), ώστε να αποφευχθούν τα τεχνικά προβλήματα,

γ) η αποτελεσματική και ισορροπημένη παροχή κινήτρων στους συμμετέχοντες μέσω ορθών τιμών των προϊόντων της αγοράς (ενέργεια, εφεδρείες, ενέργεια εξισορρόπησης), που θα εκφράζουν την οριακή τιμή εξυπηρέτησης του κάθε προσφερόμενου προϊόντος,

δ) η δημιουργία αποτελεσματικών διαδικασιών εποπτείας και ελέγχου (market monitoring) που θα αποτρέψουν την υιοθέτηση αντιανταγωνιστικών πρακτικών από τους συμμετέχοντες, πράγμα εξόχως σημαντικό για μια αγορά με ανταγωνιστικά δομικά χαρακτηριστικά όπως η ελληνική.

*Ο Καθηγητής κ. Αντώνης Μεταξάς είναι Πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Ενεργειακής Ρύθμισης και Διευθύνων εταίρος της Δικηγορικής Εταιρείας «Μεταξάς & Συνεργάτες» 

Το άρθρο εντάσσεται στο πλαίσιο αφιερώματος του energypress για την επερχόμενη μεγάλη τομή του target model.

 

 

25 Σεπτεμβρίου 2020

energypress