Οι προκλήσεις για τις ΑΠΕ στο νέο μοντέλο ανάπτυξης του ηλεκτρικού μας συστήματος

Η αγορά ηλεκτροπαραγωγής από τις ΑΠΕ, αποτελεί πλέον έναν από τους πιο δυναμικούς τομείς εγχώριας οικονομικής δραστηριότητας, που προσελκύει το επενδυτικό ενδιαφέρον τόσο θεσμικών επενδυτών και ενεργειακών εταιριών όσο και επιχειρήσεων που έχουν κύρια οικονομική δραστηριότητα σε άλλους οικονομικούς κλάδους καθώς και των απλών πολιτών. 

Τα ετήσια μεγέθη εγκατεστημένης ισχύος των δύο βασικών τεχνολογιών ΑΠΕ (αιολικά και φωτοβολταϊκά) είναι ήδη εντυπωσιακά, ενώ οι  προβλέψεις συγκλίνουν σε μια ακόμη πιο δυναμική πορεία ανάπτυξης τέτοιων έργων, ικανής να υπερκαλύψει τους αντίστοιχους  στόχους που είχαν τεθεί στο ΕΣΕΚ.

Ειδικότερα, λαμβάνοντας υπόψη τα έργα ΑΠΕ που έχουν ήδη επιλεχθεί από ανταγωνιστικές διαδικασίες, αυτά που αναπτύσσονται εκτός ανταγωνιστικών διαδικασιών και αυτά που θα επιλεγούν από μελλοντικές ανταγωνιστικές διαδικασίες, εκτιμάται ότι μέχρι και το 2025 έως και πάνω από 12GW συνολικής εγκατεστημένης ισχύος σταθμών ΑΠΕ ηλεκτροπαραγωγής (μη συμπεριλαμβανόμενων των μεγάλων υδροηλεκτρικών έργων) θα βρίσκεται σε λειτουργία ικανοποιώντας τουλάχιστον κατά 2-3 έτη πιο γρήγορα τις  αντίστοιχες προβλέψεις του ΕΣΕΚ.

Μια τέτοια εγκατεστημένη ισχύς θα καλύπτει ήδη από το 2025, μαζί με την ηλεκτροπαραγωγή από τα μεγάλα υδροηλεκτρικά πάνω από το 50% της ετήσιας εγχώριας ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας, καθιστώντας τις ΑΠΕ το βασικό συμμετέχοντα στις αντίστοιχες αγορές. Η επιτυχία όμως αυτή επιφέρει και προκλήσεις καθώς το ενεργειακό μας σύστημα θα πρέπει να είναι έτοιμο να διαχειριστεί αυτή την πολύ υψηλή διείσδυση πολύ πιο σύντομα από όσο είχε αρχικά προβλεφθεί, ενώ παράλληλα θα πρέπει να διασφαλιστεί και η περαιτέρω σταθερή ανάπτυξη των ΑΠΕ καθώς οι κλιματικοί και ενεργειακοί στόχοι αναμένονται πλέον να γίνουν ακόμη πιο φιλόδοξοι.

Μετεξέλιξη

Είναι ορατή πλέον η ανάγκη μετεξέλιξης της λειτουργίας των ενεργειακών αγορών, με στόχο να μεγιστοποιηθούν τα οφέλη της, ενσωματώνοντας και αξιοποιώντας με βέλτιστο τρόπο τις ιδιαιτερότητες από τη λειτουργία των ΑΠΕ. Ουσιαστικά, ενώ αρχικά εστιάζαμε στο πως οι ΑΠΕ θα πρέπει να προσαρμοστούν ώστε να συμμετέχουν στις ενεργειακές αγορές, πλέον θα πρέπει να σχεδιάζουμε νέους ή να προσαρμόζουμε υπάρχοντες μηχανισμούς και σχήματα της αγοράς που θα μπορούν να αξιοποιούν με τον πιο κατάλληλο τρόπο τις ΑΠΕ.

Ωστόσο, η ανάπτυξη νέων σχημάτων και νέων εφαρμογών πρέπει να είναι σταδιακή και να συμβαδίζει με την ωριμότητα λειτουργίας των αγορών και των κριτηρίων χρηματοδότησης νέων έργων ΑΠΕ, ώστε να διασφαλίζεται σε κάθε περίπτωση ένας σταθερός ρυθμός ανάπτυξης και να αποφεύγεται η πρώιμη και καθολική ανάπτυξη νέων σχημάτων που μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό του ανταγωνισμού και σε μη βέλτιστες επιλογές ως προς την οικονομικότητα και τη λειτουργία του ηλεκτρικού συστήματος.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι ανταγωνιστικές διαδικασίες για νέους σταθμούς ΑΠΕ, οι οποίες με τις απαραίτητες σχεδιαστικές προσαρμογές, θα πρέπει να διατηρηθούν ως το βασικό εργαλείο επιλογής νέων έργων ΑΠΕ με λειτουργική ενίσχυση μέχρι και το 2024.

Συμπληρωματικά ωστόσο σε αυτό το σχήμα, όπου θα υπάρχει σαφές χρονοδιάγραμμα ετήσιας και συνολικής δημοπρατούμενης ισχύος και τεχνολογικής διαφοροποίησης, δημιουργείται περιθώριο για ανάπτυξη νέων έργων ΑΠΕ χωρίς ανάγκη λειτουργικής ενίσχυσης ικανό να απορροφήσει μέρος από το υψηλό επενδυτικό ενδιαφέρον που αφορά κυρίως νέα Φωτοβολταϊκά έργα.

Με αυτό τον τρόπο κατά το επόμενο μεταβατικό διάστημα τα πιο αγοροκεντρικά σχήματα θα μπορέσουν να αποκτήσουν και αυτά επενδυτική ταυτότητα και χρηματοδοτική έγκριση και θα είναι εφικτό να προετοιμαστεί η εγχώρια αγορά των ΑΠΕ για την εποχή μετά τις ανταγωνιστικές διαδικασίες που τα έσοδα των νέων έργων ΑΠΕ θα καθορίζονται μόνο από τη συμμετοχή τους στις ενεργειακές αγορές.

Σε αυτή τη συνδυαστική προσέγγιση θα πρέπει να αποφευχθούν υπερβάλλουσες προσδοκίες και αλληλοσυγκρουόμενες πολιτικές που στην προσπάθεια να ενδυναμώσουν μια (νέα) πολιτική να αδυνατίζουν την απόδοση μιας υπάρχουσας.

Αντιθέτως, θα πρέπει αρχικά να ενδυναμώσουμε και να βελτιστοποιήσουμε σχεδιαστικά την εφαρμογή υπαρχουσών πολιτικών (π.χ. στις ανταγωνιστικές διαδικασίες), να ολοκληρώσουμε την ένταξη και λειτουργία άλλων που έχουν καθυστερήσει (π.χ. αγορά εγγυήσεων προέλευσης από ΑΠΕ και εμπορίας αυτών εφόσον αφορά έργα που λαμβάνουν λειτουργική ενίσχυση), να ενισχύσουμε τη ρευστότητα στην ενδοημερήσια αγορά και την περαιτέρω ανάπτυξή της όσο το δυνατόν πλησιέστερα στον πραγματικό χρόνο, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες της ηλεκτροπαραγωγής από τις ΑΠΕ, καθώς και να επιτρέψουμε την άμεση αξιοποίηση των δυνατοτήτων που προσφέρουν ειδικά τα χαρτοφυλάκια έργων ΑΠΕ στην αγορά εξισορρόπησης.

Η ολοκλήρωση της προγραμματισμένης σύζευξης των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας σε περιφερειακό επίπεδο με τη λειτουργία συνεχούς ενδοημερήσιας αγοράς, καθώς και η ανάπτυξη ενός εξωστρεφούς πλαισίου συμμετοχής μονάδων αποθήκευσης στις ενεργειακές αγορές που έχει ως στόχο τη μεγαλύτερη συμμετοχή των ΑΠΕ σε αυτές, αποτελούν εμβληματικές εθνικές πολιτικές προς αυτή την κατεύθυνση σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα.

Δίκτυα

Η εγχώρια ηλεκτρική αγορά με όχημα τις ΑΠΕ, σταδιακά θα αποκτά ολοένα και πιο εξωστρεφή χαρακτήρα. Θα μπορεί να αξιοποιεί τη δυναμική των συζευγμένων αγορών, ενώ νέες προοπτικές που διαμορφώνονται από πολιτικές για τη σύζευξη των τομέων και της χρήσης της (πράσινης) ηλεκτροπαραγωγής και νέων τεχνολογικών εφαρμογών και χρήσεων, θα διαμορφώσουν σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο ορίζοντα έναν ολοένα αναπτυσσόμενο τομέα με υψηλό περαιτέρω δυναμικό ανάπτυξης.

Αντίστοιχα, η αναμόρφωση της προσέγγισης για την ανάπτυξη των ηλεκτρικών δικτύων και σύνδεσης σταθμών ΑΠΕ πρέπει να αποτελέσει τη νέα εμβληματική εθνική πολιτική στον τομέα των ΑΠΕ, όπου θα πρέπει να αξιοποιηθούν όλα τα διαθέσιμα τεχνικά εργαλεία, οι πρακτικές, καθώς και οι δυνατότητες που δίνονται βάση του ενωσιακού δικαίου και των κανονισμών που είτε ήδη έχουν εκδοθεί είτε βρίσκονται υπό ανάπτυξη. Προσεγγίσεις με όρους σύνδεσης υπό περιορισμούς, πρόνοια και κίνητρα για ανακαίνιση του ενεργειακού εξοπλισμού, μηχανισμοί για ανακατανομή θα πρέπει να μελετηθούν-προσαρμοστούν και εφαρμοστούν, ιδανικά το αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα.

Καταναλωτής

Στη μετάβαση προς τη νέα κανονικότητα του ηλεκτρικού συστήματος, ο ρόλος του καταναλωτή οφείλει να είναι και θα είναι αναβαθμισμένος. Συγκεκριμένα, αρχικά ο ενεργοβόρος καταναλωτής θα πρέπει να έχει πρόσβαση σε νέα προϊόντα ( π.χ. διμερή συμβόλαια αγοραπωλησίας ΑΠΕ, διευρυμένα σχήματα αυτοπαραγωγής, συνδυασμός με σχήματα απόκρισης ζήτησης και μονάδες αποθήκευσης κ.λ.π.) που θα αντισταθμίζουν το υψηλό ενεργειακό κόστος που έχει. Επιπρόσθετα, ο απλός καταναλωτής θα πρέπει αντίστοιχα να έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει ειδικά σχήματα (π.χ. μικρο-αυτοπαραγωγή με αποθήκευση, συλλογικά σχήματα, peer-to-peer, δυναμική τιμολόγηση κ.λ.π.) τα οποία θα ενδυναμώνουν το δικό του ρόλο και θα οδηγούν σε ακόμη πιο ανταγωνιστικά ενεργειακά προϊόντα στον κλάδο της προμήθειας ηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, ακόμη και αυτά τα σχήματα, θα πρέπει να σταθμίζονται ως προς το επίπεδο της αναγκαίας ενίσχυσης και του προσδοκώμενου οφέλους, να λαμβάνεται υπόψη η ωριμότητα των ενεργειακών αγορών για την ανταγωνιστική τους ανάπτυξη, ενώ δε θα πρέπει να παρεμβαίνουν αρνητικά στις ενεργειακές αγορές ή να προωθούν μονοπωλιακές και συγκεντρωτικές προσεγγίσεις.

Οδικός χάρτης

Αντίστοιχα, πολιτικές και σχήματα για νέες κατηγορίες έργων (π.χ. θαλάσσια αιολικά πάρκα), ή νέες εφαρμογές και χρήσεις (π.χ. παραγωγή πράσινου υδρογόνου) θα πρέπει να διέπονται σχεδιαστικά από την επίτευξη του βέλτιστου αποτελέσματος, αποφεύγοντας την εστίαση σε βραχυπρόθεσμα οφέλη και να οδηγούνται με άξονα την ενίσχυση και την επίτευξη ανταγωνιστικότητας στις νέες αυτές κατηγορίες έργων.

Όλες οι εφαρμογές και όλες οι τεχνολογίες ΑΠΕ, όλα τα σχήματα στήριξης και όλοι οι μηχανισμοί αγοράς χωράνε σε μια ολιστική και μακροπρόθεσμη στρατηγική του ηλεκτρικού και εν γένει ενεργειακού συστήματος, ωστόσο ο οδικός χάρτης για την ανάπτυξη και υποστήριξή τους οφείλει να είναι ρεαλιστικός, οικονομικά βέλτιστος και να λειτουργεί προς όφελος της εγχώριας οικονομίας και των τελικών καταναλωτών. Αυτό είναι και το μοναδικό ίσως σημείο που θα πρέπει η Πολιτεία να δράσει προληπτικά και εν μέρει ρυθμιστικά, ώστε να υπάρξει αυτό-προστασία του ηλεκτρικού συστήματος από μαζικά επενδυτικά αιτήματα, που τελικά ούτε γίνονται αλλά λειτουργούν δυστυχώς ανασταλτικά σε άλλες ώριμες και κυρίως ανταγωνιστικές επενδύσεις, που απαιτούνται για την επίτευξη αυτής της ενεργειακής μετάβασης.

Σε αυτό τον οδικό χάρτη για την ανάπτυξη των ΑΠΕ στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής και την μετάβαση σε μια νέα κανονικότητα του ηλεκτρικού συστήματος, οι πολιτικές θα πρέπει να σταθμιστούν με στόχο να επιτευχθεί η βέλτιστη ισορροπία μεταξύ πολλές φορές μη συγκλινουσών προτεραιοτήτων ενεργειακής πολιτικής, να αξιοποιηθεί τόσο η οικονομική ανταγωνιστικότητα και επενδυτική ωριμότητα βασικών τεχνολογικών εφαρμογών, καθώς και να αξιοποιηθούν οι μηχανισμοί αγοράς που διατίθενται στο πλαίσιο του νέου μοντέλου αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.

Τέλος, και ίσως το σημαντικότερο, για την επίτευξη με το βέλτιστο τρόπο αυτής της ενεργειακής μετάβασης, πρέπει ο πολίτης-καταναλωτής να βρεθεί στο επίκεντρο. Να του δοθεί η δυνατότητα συμμετοχής σε μηχανισμούς για να αποκτήσει δυναμικό ρόλο στις ενεργειακές αγορές, να του παρουσιαστεί με διαφανή και μεθοδικό τρόπο ο σχεδιασμός για την αναγκαία και βέλτιστη ανάπτυξη νέων σταθμών ΑΠΕ ώστε να αυξηθεί η τοπική κοινωνική αποδοχή - ειδικά σε περιοχές που υπάρχει υψηλό δυναμικό για τέτοια έργα - εφαρμόζοντας ωστόσο, σταθερά και με συνέπεια,  τις νομοθετικές προβλέψεις και διασφαλίζοντας ισότιμη διαχείριση.

Το ερώτημα πλέον δεν είναι αν οι ΑΠΕ θα πρωταγωνιστήσουν στο ηλεκτρικό μας σύστημα, καθώς αυτό έχει ήδη απαντηθεί εμφατικά, αλλά κατά πόσο αυτή η κυριαρχία θα επιτευχθεί με την υψηλότερη περιβαλλοντική και οικονομική αποδοτικότητα προς όφελος της οικονομίας και της κοινωνίας , διασφαλίζοντας παράλληλα την εύρυθμη λειτουργία του ενεργειακού μας συστήματος.

---------------------

O κ. Γιάννης Βουγιουκλάκης είναι στέλεχος της GIZ στην Ελλάδα

(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον τόμο GREEK ENERGY 2021 που εκδίδει για 10η συνεχόμενη χρονιά το επιτελείο του energypress)

 

 

 

30 Ιουνίου 2021

energypress