Κλιματική κρίση: Σημείο καμπής

Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πλέον εκτός ελέγχου.

Σύμφωνα με νέα έκθεση του Copernicus, ο φετινός Ιούνιος ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία, με πρωτοφανείς θερμοκρασίες στις επιφάνειες των θαλασσών και ρεκόρ μείωσης της έκτασης των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής. Συνεχόμενα ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας σημειώνονταν στην παγκόσμια θερμοκρασία του πλανήτη από τις 3 μέχρι τις 7 Ιουλίου 2023 (με μέση θερμοκρασία που έφτασε τους 17.2^οC, καταρρίπτοντας πολλές φορές το ρεκόρ του 2016, που ήταν στους 16.9^οC). Κλιματικοί επιστήμονες (όπως ο Karsten Haustein, ερευνητής ατμοσφαιρικής ακτινοβολίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας) σημειώνουν πως ο Ιούλιος θα είναι πιθανότατα ο θερμότερος μήνας όλων των εποχών εδώ και περίπου 120.000 χρόνια. 

Η υπερθέρμανση του πλανήτη είναι πλέον εκτός ελέγχου.

Σύμφωνα με νέα έκθεση του Copernicus, ο φετινός Ιούνιος ήταν ο θερμότερος που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία, με πρωτοφανείς θερμοκρασίες στις επιφάνειες των θαλασσών και ρεκόρ μείωσης της έκτασης των θαλάσσιων πάγων της Ανταρκτικής. Συνεχόμενα ρεκόρ υψηλής θερμοκρασίας σημειώνονταν στην παγκόσμια θερμοκρασία του πλανήτη από τις 3 μέχρι τις 7 Ιουλίου 2023 (με μέση θερμοκρασία που έφτασε τους 17.2^οC, καταρρίπτοντας πολλές φορές το ρεκόρ του 2016, που ήταν στους 16.9^οC). Κλιματικοί επιστήμονες (όπως ο Karsten Haustein, ερευνητής ατμοσφαιρικής ακτινοβολίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας) σημειώνουν πως ο Ιούλιος θα είναι πιθανότατα ο θερμότερος μήνας όλων των εποχών εδώ και περίπου 120.000 χρόνια. 

Υπάρχει και ένας επιπλέον λόγος ανησυχίας. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Μετεωρολογικό Οργανισμό, το φαινόμενο του El Niño επέστρεψε φέτος. Εμφανίζεται κάθε δύο έως επτά χρόνια, λόγω των μοτίβων ανέμων στον Ειρηνικό Ωκεανό και αναμένεται να αυξήσει περαιτέρω τις παγκόσμιες θερμοκρασίες για τους επόμενους 9-12 μήνες. Συνεπώς, αναμένουμε «διπλό χτύπημα» κλιματικής αλλαγής και El Niño, που θα είναι ιδιαίτερα έντονο φέτος και ακόμη περισσότερο το 2024. Το 2016 είχε επίσης χαρακτηριστεί από ένα ισχυρό επεισόδιο του El Niño με πολύ μεγάλη αύξηση της μέσης θερμοκρασίας. Καθώς τα ρεκόρ θερμοκρασίας καταρρίπτονται το ένα μετά το άλλο και τα φυσικά συστήματα επιβαρύνονται ολοένα και περισσότερο, όλα συνηγορούν πως βρισκόμαστε μπροστά σε ένα ή περισσότερα σημεία καμπής (“tipping point”). Τέτοια σημεία, αν ξεπεραστούν, θα οδηγήσουν σε σημαντικές και μακράς διάρκειας συνέπειες που θα είναι πολύ δύσκολο να ανατραπούν. Αυτός είναι ο λόγος που υπήρξε νέα προειδοποίηση από τον γενικό γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών António Guterres: «Αν συνεχίσουμε να καθυστερούμε να λάβουμε τα μέτρα που απαιτούνται, ας γνωρίζουμε ότι κινούμαστε προς την καταστροφή».

Τί πρέπει να γίνει; 

Να αλλάξει άμεσα το ισχύον παραγωγικό μοντέλο που εξαρχής βασίστηκε στην καύση ορυκτών καυσίμων και είναι αποδεδειγμένα ασύμβατο με την επιβίωση της ανθρωπότητας. Αυτό με τη σειρά του προϋποθέτει ότι θα προχωρήσει με μεγαλύτερη ταχύτητα η άμεση προώθηση της καθαρής ενέργειας, με έμφαση στην εξοικονόμηση ενέργειας και στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ).

Μέχρι σήμερα, έμφαση είχε δοθεί στην ανακοίνωση νέων, περισσότερο φιλόδοξων στόχων. Η υποσχεσιολογία όμως από μόνη της δεν μας φέρνει πιο κοντά στην επίτευξη των στόχων, αλλά η άμεση υλοποίηση των ήδη υφιστάμενων δεσμεύσεων. Στις περισσότερες χώρες όμως οι υποσχέσεις αυτές παραμένουν «ανεκπλήρωτες», με βάση πρόσφατη μελέτη μας που δημοσιεύτηκε στο Nature Climate Change, μαζί με ερευνητές από σημαντικά ινστιτούτα και πανεπιστήμια (το ισπανικό Basque Centre for Climate Change και το βρετανικό Imperial College London μεταξύ άλλων). Με βάση την ίδια μελέτη, καθίσταται σαφές πως οι φιλόδοξες δεσμεύσεις για κλιματική ουδετερότητα δεν είναι επαρκείς, αν δεν κατανεμηθούν εμπροσθοβαρώς, αυτή την κρίσιμη δεκαετία. Διαφορετικά, δεν θα αποφευχθεί η αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από τους +2°C. Οπότε οι δράσεις πολιτικής μετά θα πρέπει να επανασχεδιαστούν σε ένα δυστοπικό σενάριο.

Στα καλά νέα, σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Ενέργειας (International Energy Agency – IEA), ο κόσμος αναμένεται να προσθέσει 440GW νέας ανανεώσιμης ισχύος φέτος. Yπερδιπλάσια ισχύς από όση προστέθηκε το 2019, διπλάσια από αυτήν που προέβλεπε ο IEA το 2020 και 24% μεγαλύτερη από όση προέβλεπε ο IEA μόλις πριν από έξι μήνες. Η αύξηση δηλαδή των ΑΠΕ είναι πλέον εκθετική. Παράλληλα, για κάθε 1 δολάριο που επενδύεται σε ορυκτά καύσιμα, 1.7 δολάρια πηγαίνουν στην καθαρή ενέργεια. 

Στα άσχημα νέα, οι πετρελαϊκές αρνούνται να αλλάξουν ρότα, μετασχηματίζοντας κατάλληλα τις δραστηριότητες τους. Η μείωση της παραγωγής πετρελαίου και φυσικού αερίου θα ήταν «επικίνδυνη και ανεύθυνη» δήλωνε πριν λίγες μέρες ο Διευθύνων Σύμβουλος της Shell στο BBC, ο Wael Sawan. Επέμεινε μάλιστα ότι ο κόσμος εξακολουθεί να «χρειάζεται απεγνωσμένα πετρέλαιο και φυσικό αέριο», καθώς η μετάβαση στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν συμβαίνει αρκετά γρήγορα για να υποκαταστήσει τα «αναγκαία» ορυκτά καύσιμα. Όμως, δεν είναι μόνο οι λεκτικές διατυπώσεις που καταδεικνύουν μία συνολική άρνηση των πετρελαϊκών να προσαρμοστούν στο νέο τοπίο και να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων. Αρκετές πετρελαϊκές δηλώνουν πως σκέφτονται να συνεχίσουν την τρέχουσα παραγωγή πετρελαίου μέχρι το 2030. Θα αναλάβουν τελικά τις ευθύνες που τους αναλογούν, επιταχύνοντας την ενεργειακή μετάβαση που θα σταματήσει την κλιματική κατάρρευση ή η φλόγα τους θα συνεχίσει να καίει τον πλανήτη, παραμένοντας σε μία ολέθρια αντίσταση; 

Η στιγμή τους να αποφασίσουν είναι τώρα.

Τα κράτη όμως; Είναι ανήμπορα, ή μπορούν να κόψουν τον γόρδιο δεσμό; Η προάσπιση των δικαιωμάτων των πολιτών για ένα καθαρό, υγιές και βιώσιμο περιβάλλον είναι καθήκον της Πολιτείας. Δεν μπορεί όμως να αφεθεί μόνη της. Η συμβολή των κοινωνικών κινημάτων για τη βιώσιμη ανάπτυξη, κυρίως των νεανικών, μπορεί να αποβεί καταλυτική στην προσπάθεια υπέρβασης του σημερινού αδιεξόδου.

* Ο Χάρης Δούκας είναι Καθηγητής ΕΜΠ