Η κλιματική αλλαγή είναι μια υπαρξιακή πρόκληση που επηρεάζει τα παγκόσμια οικοσυστήματα και την ανθρώπινη υγεία. Μεταξύ των πολλαπλών επιπτώσεών της, η αύξηση της θερμοκρασίας, οι καύσωνες και οι πυρκαγιές ξεχωρίζουν για τις άμεσες και μακροπρόθεσμες συνέπειές τους στην υγεία. Η κατανόηση αυτών των επιδράσεων είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη αποτελεσματικών στρατηγικών προσαρμογής και περιορισμού της κλιματικής αλλαγής και για την προστασία της δημόσιας υγείας σε έναν ολοένα θερμότερο κόσμο.
Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην υγεία αφορούν κυρίως: α) Θερμοκρασία και κύματα καύσωνα, β) Ακραία κλιματικά φαινόμενα: ξηρασία, λειψυδρία, πλημμύρες και πυρκαγιές, γ) Ατμοσφαιρική ρύπανση και άλλους ρύπους, δ) Διατροφή/ασφάλεια τροφίμων, ε) Μολυσματικούς παράγοντες.
Οι θάνατοι που σχετίζονται με τη ζέστη εκτιμάται ότι έχουν αυξηθεί στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης, με μέση αύξηση 17,2 θανάτων ανά 100.000 κατοίκους μεταξύ των περιόδων του 2003-2012 και 2013-2022 (van Daalen και συν., 2024). Τόσο οι υψηλές όσο και οι πολύ χαμηλές θερμοκρασίες σχετίζονται με την αύξηση της θνησιμότητας. Την τελευταία δεκαετία, η αύξηση της θνησιμότητας από τις υψηλές θερμοκρασίες έχει υπερκεράσει την πρόληψη από τη μείωση των πολύ χαμηλών θερμοκρασιών. Οι υψηλές θερμοκρασίες επιδεινώνουν τις καρδιαγγειακές και αναπνευστικές παθήσεις, ιδιαίτερα στους ευάλωτους πληθυσμούς όπως οι ηλικιωμένοι, τα παιδιά και όσοι έχουν προϋπάρχουσες ιατρικές καταστάσεις. Εμμεσα, οι αυξημένες θερμοκρασίες μπορούν να αλλάξουν τη διανομή των λοιμωδών νόσων που μεταδίδονται από φορείς, οδηγώντας σε μεγαλύτερη επίπτωση νόσων όπως ο ιός του Δυτικού Νείλου και ο δάγκειος πυρετός.
Ενα άλλο παράδειγμα έμμεσης αλλά σημαντικής επίδρασης σχετίζεται με την αύξηση του αριθμού θερμών ημερών και των θερμών ωρών κατά τη διάρκεια της ημέρας. Αποτέλεσμα αυτού είναι η μείωση της σωματικής δραστηριότητας λόγω του κινδύνου θερμικού στρες και, έμμεσα, η αύξηση του κινδύνου πολλών χρονίων νοσημάτων, καθώς η φυσική άσκηση είναι ένας εξαιρετικά σημαντικός παράγοντας προαγωγής της ανθρώπινης υγείας.
Το κύμα καύσωνα του 2022 προκάλεσε περισσότερους από 60.000 θανάτους στη Δυτική Ευρώπη και περίπου 3.000 στην Ελλάδα (Ballester και συν., 2024). Ο δείκτης θνησιμότητας του ελληνικού πληθυσμού (παίρνοντας υπόψη το μέγεθος και τη δομή των πληθυσμών της Ευρώπης) ήταν από τους υψηλότερους στην Ευρώπη. Επιπλέον, οι καύσωνες ασκούν σημαντική πίεση στα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και στις υποδομές, επιδεινώνοντας περαιτέρω τους κινδύνους για αυτούς που βρίσκονται ήδη σε κίνδυνο. Οι ευάλωτες ομάδες, όπως οι ηλικιωμένοι, τα μικρά παιδιά, οι υπαίθριοι εργάτες και όσοι πάσχουν από χρόνιες ασθένειες είναι ιδιαίτερα ευαίσθητοι στις επιπτώσεις των καυσώνων. Επιπλέον, οι αστικές περιοχές, λόγω του φαινομένου της θερμικής νησίδας, αντιμετωπίζουν υψηλότερες θερμοκρασίες από τις αγροτικές περιοχές, επιδεινώνοντας τους κινδύνους για την υγεία των κατοίκων των πόλεων. Για να μετριαστούν αυτές οι επιπτώσεις, οι πρωτοβουλίες δημόσιας υγείας πρέπει να επικεντρωθούν σε συστήματα έγκαιρης προειδοποίησης, κοινοτικής ενημέρωσης και εξασφάλισης πρόσβασης σε κέντρα ψύξης και ενυδάτωσης.
Οι πυρκαγιές είναι μια άλλη κρίσιμη συνέπεια της αύξησης των παγκόσμιων θερμοκρασιών και των μεταβαλλόμενων βροχοπτώσεων. Καθώς οι συνθήκες γίνονται θερμότερες και ξηρότερες, η συχνότητα και η σοβαρότητα των πυρκαγιών αυξάνονται, όπως τα τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί με τις μεγάλες πυρκαγιές στην Αττική, την Εύβοια και στον Εβρο, θέτοντας σημαντικούς κινδύνους για την υγεία. Ο άμεσος κίνδυνος από τις πυρκαγιές περιλαμβάνει εγκαύματα και τραυματισμούς, αλλά σε σχετικά οργανωμένες χώρες, όπως η Ελλάδα, αυτά τα θύματα είναι ευτυχώς λίγα.
