Αθ. Δαγούμας: Η Ενεργειακή Μετάβαση, η αναθεώρηση του ΕΣΕΚ και οι μεταρρυθμίσεις που προωθεί η ΡΑΕ - Ποιό είναι το όφελος της χώρας

Η τρέχουσα ενεργειακή κρίση, η οποία εμπεριέχει και γεωπολιτικές πτυχές, έχει ήδη αρχίσει να χαρακτηρίζεται διεθνώς ως η μεγαλύτερη των τελευταίων 50 ετών, μετά τις πετρελαϊκές κρίσεις της δεκαετίας του 1970. 

Στην Ευρώπη, η οποία βιώνει ασύμμετρα τις επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης, διαμορφώνεται ένα ενιαίο Ευρωπαϊκό πλαίσιο ενεργειακής πολιτικής. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο όρος της ενεργειακής μετάβασης αντικαθίσταται από τον όρο της πράσινης μετάβασης. Η Ευρώπη απαντά στην κρίση με αυτό που γνωρίζει καλύτερα από όλους να κάνει: ένα φιλόδοξο σχέδιο για το μέλλον, όταν αδυνατεί να υλοποιήσει ένα φιλόδοξο σχέδιο για το παρόν. Στο πλαίσιο αυτό συμπεριλαμβάνονται οι δράσεις/στόχοι του “Fit for 55” και του “REPowerEU”, δράσεις φορολόγησης όπως Energy Taxation Directive -ETD, Emission Trading System-ETS, Cross Border Adjustment Mechanism -CBAM. Υπάρχουν επίσης χρηματοδοτικά εργαλεία, όπως το Recovery & Resilience Fund - RRF και το ΕΣΠΑ, στα οποία συμπεριλαμβάνονται μεταρρυθμίσεις πράσινης μετάβασης, αλλά και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης και το Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης για τη στοχευμένη στήριξη περιοχών/ πολιτών/επιχειρήσεων. Επίσης, τον Φεβρουάριο 2022 εγκρίθηκαν οι νέες Κατευθυντήριες γραμμές για τις κρατικές ενισχύσεις στους τομείς του κλίματος, της προστασίας του περιβάλλοντος και της ενέργειας.

Ταυτόχρονα, η κλιματική αλλαγή επιτάσσει σταδιακή αλλαγή της προτεραιοποίησης των στόχων των αναλαμβανόμενων δράσεων από τη μείωση / την άμβλυνση των αιτιών και των συμπεριφορών (“mitigation”) σε προσαρμογή “adaptation”, καθώς η εμφάνιση ακραίων φαινομένων είναι στατιστικά διαρκώς αυξανόμενη και οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής πιθανόν να καθίστανται πλέον μη αναστρέψιμες.  

Στο πλαίσιο αυτό, οι χώρες, ιδίως της Ευρώπης, αναθεωρούν την ενεργειακή και κλιματική τους πολιτική. Ομοίως, η χώρα μας προχωρά στην αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργειας και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), ώστε να λάβει υπόψιν τα νέα δεδομένα. 

Στο νέο ΕΣΕΚ πρέπει να τεθούν ρητά οι προτεραιότητες της εθνικής ενεργειακής και κλιματικής πολιτικής. Είναι πιθανόν το ενεργειακό μείγμα να είναι παρόμοιο μεταξύ των ΚΜ της ΕΕ το 2030/2040, όμως θα πρέπει να διασφαλισθεί ότι ο σχεδιασμός αλλά και η διαδικασία της ενεργειακής μετάβασης θα εξυπηρετούν την εγχώρια οικονομία. Κύριες προτεραιότητες της εθνικής ενεργειακής πολιτικής πρέπει να είναι οι τομείς που εξασφαλίζουν οικονομική ανάπτυξη μέσω μείωσης του ενεργειακού κόστους, της υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας αλλά και της δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας. Στο πλαίσιο αυτό είναι αυτονόητο ότι η εξοικονόμηση ενέργειας/βελτίωση ενεργειακής απόδοσης πρέπει να είναι η ΠΡΩΤΗ προτεραιότητα, ακολουθούμενη από την εκμετάλλευση των εγχώριων πόρων. Όσοι ασχολούνται – χωρίς προκατάληψη- με τη μοντελοποίηση ενεργειακών συστημάτων, γνωρίζουν ότι η εξοικονόμηση ενέργειας θεωρείται no regret option.

Προτεινόμενες δράσεις για το ΕΣΕΚ είναι:

• Εξοικονόμηση/διαχείριση ενέργειας ως πρώτη προτεραιότητα, λόγω μεγάλης εγχώριας προστιθέμενης αξίας, δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας (έξυπνοι μετρητές/συστήματα αυτομάτου ελέγχου, ενεργειακά κουφώματα, ηλεκτρικές συσκευές υψηλής ενεργειακής απόδοσης, συστήματα θερμομόνωσης, συστήματα σκίασης, τεχνολογίες θέρμανσης/ψύξης: αντλίες  θερμότητας, εναλλακτικών καυσίμων, συστήματα παροχής Ζεστού Νερού Χρήσης (ΖΝΧ): ηλιακοί θερμοσίφωνες)
• Ενίσχυση των ΑΠΕ & Αποθήκευσης, με επιτάχυνση διαδικασιών αλλά και ταυτόχρονη ολοκλήρωση του χωροταξικού σχεδιασμού
• Εκμετάλλευση εγχώριων πηγών στη βάση και συμπληρωτικών ωφελειών: διαχείριση νερού, εκμετάλλευση γεωργικών αποβλήτων, ολιστική ανάπτυξη, κυκλική οικονομία
• Δημιουργία ενεργειακών υποδομών, για ενίσχυση ενεργειακής ασφάλειας
• Προώθηση του σταδιακού εξηλεκτρισμού τομέων της οικονομίας, π.χ. μεταφορές, λιμάνια αλλά και φυσικού αερίου
• Προώθηση της ενεργειακής αυτάρκειας με τη χρήση πράσινης ενέργειας, π.χ. «Έξυπνα νησιά» (το πείραμα της Αστυπάλαιας)
• Αποσαφήνιση του ρόλου και των υποδομών του φυσικού αερίου ως καυσίμου μετάβασης
• Εκμετάλλευση πόρων φυσικού αερίου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και πιθανώς στη χώρα μας
• Πρότυπος σχεδιασμός των πόλεων, ώστε να υιοθετηθούν: τεχνολογίες εξοικονόμησης/διαχείρισης ενέργειας (που αναφέρθηκαν παραπάνω), τεχνολογίες ηλεκτροκίνησης και υδρογόνου, τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής: φωτοβολταϊκά συστήματα στέγης/προσόψεων, τεχνολογίες ανάσχεσης με στόχο να μειωθεί η θερμοκρασία του εξωτερικού περιβάλλοντος σε αστικό περιβάλλον, αλλά και τεχνολογίες διαχείρισης αποβλήτων, ανακύκλωσης και κυκλικής οικονομίας.
• Βιομηχανίες μηδενικού ανθρακικού αποτυπώματος: συστήματα βελτίωσης ενεργειακής απόδοσης στη βιομηχανία/επιχειρήσεις, συστήματα σήμανσης προϊόντων, μέτρα αντιστάθμισης εκπομπών
• Ρυθμιστικές αλλαγές, που συμπληρώνουν την ενεργειακή πολιτική, σε θέματα υποδομών, ενδυνάμωσης καταναλωτών και λειτουργίας αγορών

Οι μεταρρυθμίσεις που δρομολογούνται

Για την επίτευξη των ανωτέρω στόχων, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, καλείται να συμβάλλει βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα μέσω της δρομολόγησης των απαιτούμενων μεταρρυθμίσεων. Η ΡΑΕ ήδη ενεργεί σε αυτήν τη βάση, ως ακολούθως: 

• Ενίσχυση της ενεργειακής ασφάλειας: Η Αρχή ενέκρινε άδειες για εγκαταστάσεις φυσικού αερίου (FSRU / FSU) σε Αλεξανδρούπολη, Κόρινθο, Βόλο και Ρεβυθούσα. Επιπλέον, εξέδωσε τον κανονισμό τιμολόγησης της Υπόγειας Αποθήκης της Καβάλας. Πιστοποίησε την εταιρεία ICGB AD που διαχειρίζεται τον Διασυνδετήριο Αγωγό Φυσικού Αερίου Ελλάδας - Βουλγαρίας IGB ως ΙΤΟ. Ενέκρινε τους όρους για το Market Test για τον Διασυνδετήριο Αγωγό Φυσικού Αερίου Ελλάδας - Βόρειας Μακεδονίας. Οι υποδομές αυτές επιτρέπουν στην Ελλάδα να λειτουργήσει ως κόμβος διαμετακόμισης και πύλη LNG για τη Νοτιοανατολική και Κεντρική Ευρώπη.
• Απλοποίηση και επιτάχυνση της διαδικασίας αδειοδότησης ΑΠΕ & Αποθήκευσης μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού του Μητρώου, δημιουργώντας ένα διαφανές και ασφαλές περιβάλλον για τους επενδυτές.

Ο πληθωρισμός αδειών οδηγεί σε συμπληρωματικές παρεμβάσεις, όπως η υποχρέωση προσκόμισης εγγυητικής επιστολής αλλά και νέα προβλήματα, όπως όγκου εκκρεμών αιτήσεων για την έκδοση όρων σύνδεσης.

• Η ΡΑΕ αποφάσισε την έκδοση (υπό δημοσίευση) κατευθυντήριων οδηγιών προς τους Διαχειριστές για την ανάρτηση στην ιστοσελίδα τους στοιχείων σχετικά με την εξέλιξη αιτήσεων για τη χορήγηση προσφορών σύνδεσης μονάδων ΑΠΕ, ΣΗΘΥΑ, Υβριδικών και Αποθήκευσης.

Με την έκδοση του νέου χωροταξικού πλαισίου για τις ΑΠΕ, θα υπάρξει επικαιροποίηση του γεωπληροφοριακού συστήματος της ΡΑΕ (geo.rae.gr) με τις συντεταγμένες των περιοχών αποκλεισμού, προς χρήση από την ίδια και τις περιβαλλοντικές υπηρεσίες.

• Εφαρμογή διατάξεων που συνδέονται με την αντιμετώπιση της κρίσης

Υλοποίηση του υπό έγκριση από την ΕΕ νέου σχήματος αποζημίωσης των μονάδων ηλεκτροπαραγωγής στη χονδρεμπορική αγορά ανά τεχνολογία της χονδρεμπορικής αγοράς σε συνεργασία με το ΕΧΕ και τον ΑΔΜΗΕ.

Εποπτεία των καταβληθέντων από την Πολιτεία ποσών επιδοτήσεων μέσω του ΤΕΜ

• Υλοποίηση του Market Reform Plan στη χονδρεμπορική αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας

Ένταξη στην πανευρωπαϊκή συνεχή Ενδο-ημερήσια αγορά (X-BID) τον Δεκέμβριο 2022 και στις Ευρωπαϊκές πλατφόρμες της αγοράς Εξισορρόπησης (MARI/PICASSO) στα μέσα του 2024. 

Επιτάχυνση της υλοποίησης της συμμετοχής της ζήτησης και της αποθήκευσης στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Συμβολή -εφόσον ζητηθεί από το ΥΠΕΝ- σε σχήματα κρατικής ενίσχυσης. 

Εξέταση αλλαγών, υπό το πρίσμα των συμπερασμάτων από την κρίση, όπως η εξέταση υιοθέτησης ex-ante power mitigation options, για την απομείωση δυνητικών παρατεταμένων περιόδων αυξημένων τιμών χονδρεμπορικής στο μέλλον

• Εκσυγχρονισμός πλαισίου διαχειριστών

Θέσπιση και εφαρμογή πλαισίου κινητροδότησης, έναντι του ξεπερασμένου πλαισίου cost-plus, στο πλαίσιο του πρόσφατου Communication της ΕΕ «Member States should remove those barriers to innovation and develop instead innovation-oriented regulatory frameworks, while avoiding fossil fuels based stranded assets».

• Προστασία και ενδυνάμωση των καταναλωτών, μέσω της ανάπτυξης σχετικών εργαλείων από τη ΡΑΕ που τίθενται δωρεάν στη διάθεση των καταναλωτών:

το Εργαλείο σύγκρισης τιμών (energycost.gr), στο οποίο ο καταναλωτής, ανάλογα με τις ανάγκες του, μπορεί να μελετήσει και να συγκρίνει τα ενεργειακά προϊόντα που διατίθενται στην αγορά και να επιλέξει τον Προμηθευτή του.

την ηλεκτρονική πλατφόρμα my.rae.gr, με την οποία δίνεται η δυνατότητα στους καταναλωτές να επικοινωνούν απευθείας με τους Προμηθευτές ή τους Διαχειριστές για διευκρινίσεις ή/και παράπονα ή άλλα θέματα (μετρητή, σύνδεση κ.λπ.) με τον πιο διαφανή και θεσμικό τρόπο.

τη θεσμοθέτηση του Ενεργειακού Διαμεσολαβητή για επίλυση διαφορών μεταξύ των καταναλωτών και των εμπόρων λιανικής και των φορέων εκμετάλλευσης δικτύων.

την επικαιροποίηση του Κώδικα Προμήθειας Ηλεκτρικής Ενέργειας

την εφαρμογή Προτύπων για τον Λογαριασμό Κατανάλωσης και την Αίτηση Προσφοράς Σύνδεσης, σε συνέχεια των αποφάσεων ΡΑΕ 967/2021 και 389/2022. 

τη δημιουργία σχήματος αποζημίωσης καταναλωτών σε περιπτώσεις παρατεταμένων διακοπών τροφοδοσίας

• Περαιτέρω ενίσχυση της εποπτείας της αγοράς

Επιτάχυνση κυρωτικών διαδικασιών, σε περιπτώσεις παραβάσεων από Διαχειριστές, Παραγωγούς και Προμηθευτές του κανονιστικού – ρυθμιστικού πλαισίου.

Επέκταση ψηφιακών εργαλείων για την αυτοματοποίηση της παραγωγής δεικτών στο εργαλείο παρακολούθησης της χονδρικής 

Ανάπτυξη εργαλείου παρακολούθησης της λιανικής για αναλυτική παρακολούθηση όλων των επιμέρους τιμολογημένων ποσών στα εκδοθέντα τιμολόγια από τους Προμηθευτές

Είμαστε η μόνη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας στην Ευρώπη που υλοποιεί σχετική δράση. Δυστυχώς, υπάρχει έλλειμμα εμπιστοσύνης στην κοινωνία μας, το οποίο θα το καλύψουμε με παρακολούθηση της κάθε τιμολόγησης όλων των προμηθευτών προς 8 εκατομμύρια μετρητές περίπου.

• Σχεδιασμός διαδικτυακής πλατφόρμας σημείων φόρτισης οχημάτων σε όλη την επικράτεια και εποπτεία της τιμολόγησης των σταθμών φόρτισης

Συμπληρωματικά των ανωτέρω δράσεων (εξοικονόμηση ενέργειας, εκμετάλλευση εγχώριων πηγών, μεταρρυθμίσεις στην αγορά, εφαρμογή μέτρων κατά τη διάρκεια της κρίσης), η μείωση του ενεργειακού κόστους μπορεί να επιτευχθεί με:

• Υλοποίηση του νέου σχεδίου δημοπρασιών ΑΠΕ 2022-2025 συνολικής ισχύος έργων ΑΠΕ 3,1 – 4,1 GW, με χαμηλότερα περιθώρια κέρδους IRR π.χ. 5,5% για τα φωτοβολταικά. 
• Η ΡΑΕ, με την Γνωμοδότηση υπ’αριθμ. 12/2021, εισηγήθηκε τον καθορισμό του «Κόστους Νέας Εισόδου» (Cost Of New Entry – CONE) για κάθε τεχνολογία και του «Πρότυπου Αξιοπιστίας» (Reliability Standard – RS), σε εφαρμογή της παραγράφου 5 του άρθρου 12 του ν. 4001/2011. https://www.rae.gr/anakoinoseis/29868/ 
• Είναι λογικά ανακόλουθο και οικονομικά ασυνεπές, ιδίως υπό το πρίσμα του δημοσίου συμφέροντος, τα έργα και οι υπηρεσίες που έχουν εγγυημένη απόδοση, για μεγάλη (ΑΠΕ) ή μόνιμη διάρκεια (Διαχειριστές), να έχουν μόνιμα μεγαλύτερο περιθώριο κέρδους από όσους δραστηριοποιούνται στον ελεύθερο ανταγωνισμό και εκτίθενται στους σχετικούς κινδύνους.

Συμπερασματικά, η κρίση επιτάσσει τον ανασχεδιασμό της ενεργειακής μετάβασης με πυλώνες την οικονομική ανάπτυξη, την ενεργειακή ασφάλεια, τη μείωση του ενεργειακού κόστους και την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής. Η ενεργειακή μετάβαση επιτάσσει επίσης κομβικό ρόλο για το Ρυθμιστή. Οι Ανεξάρτητες Αρχές είναι οι ακρογωνιαίοι λίθοι της σύγχρονης Δημόσιας Διοίκησης και η αποτελεσματική άσκηση των αρμοδιοτήτων τους διασφαλίζει την εύρυθμη λειτουργία των αγορών και την ισόρροπη προστασία του δημοσίου συμφέροντος. Η ενίσχυσή τους είναι θέμα πολιτικής βούλησης και, κυρίως, υλοποίησής της μέσω αποφάσεων. Η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας αναλαμβάνει με πλήρη ευθύνη και ευσυνειδησία τον ρόλο της και υπηρετεί με ακεραιότητα και αποτελεσματικότητα το δημόσιο συμφέρον, προς όφελος των καταναλωτών και της εθνικής οικονομίας. 

---------------------------

* Ο κ. Αθανάσιος Δαγούμας είναι Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας

(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον υπό έκδοση τόμο Greek Energy 2022 του energypress)