Νεκταρία Καρακατσάνη: τι αλλάζει στον ενεργειακό τομέα;

Τι αλλάζει στον ενεργειακό τομέα; 4 βασικές κατευθύνσεις και 10 ορόσημα για την υλοποίηση του target model

Ο ενεργειακός τομέας στη χώρα μας μετασχηματίζεται σε πολλαπλά επίπεδα και ως προς θεμελιώδη χαρακτηριστικά του. Οι κρίσιμες μεταρρυθμίσεις που υλοποιούνται αποτυπώνουν τον προσανατολισμό του σε τέσσερις βασικές κατευθύνσεις:

1. Eνεργειακή μετάβαση προς μια οικονομία χαμηλών ρύπων

Εμφανίζοντας ήδη ένα ισορροπημένο ενεργειακό μίγμα, με σημαντικό μερίδιο «πράσινης» ενέργειας, η χώρα μας παραμένει προσηλωμένη στην περαιτέρω ενίσχυση της διείσδυσης των ΑΠΕ. Αναλυτικότερα, οι ΑΠΕ παρουσιάζουν ήδη μερίδιο παραγωγής 20% στο ενεργειακό ισοζύγιο ετησίως, ενώ σε ωριαία βάση μπορεί να υπερβούν ακόμη και το 50%. Επιπρόσθετα, προκειμένου να επιτευχθούν δεσμευτικοί περιβαλλοντικοί στόχοι, έως το τέλος του 2020 θα δημοπρατηθούν 2600 MW, μέσω μειοδοτικών διαγωνισμών (διακριτά ανά τεχνολογία καθώς και μικτών), τους οποίους θα διεξάγει η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας. Σε πρακτικούς όρους, τα έργα αυτά αφορούν επενδύσεις άνω των 2 δις €. Τρεις εκ των διαγωνισμών ΑΠΕ, και πιο συγκεκριμένα για αιολικούς σταθμούς ισχύος άνω των 3 ΜW, φωτοβολταϊκά άνω του 1 ΜW και φωτοβολταϊκά ≤ 1MW, θα διεξαχθούν από τη ΡΑΕ στις 2 Ιουλίου 2018.

H ΡΑΕ γνωμοδότησε στο Υπουργείο Ενέργειας για κρίσιμες παραμέτρους των ανταγωνιστικών διαδικασιών για τις ΑΠΕ. Ο βασικός μας στόχος κατά τον σχεδιασμό των δημοπρασιών ήταν διττός. α) Να διασφαλιστεί το σημείο ισορροπίας που θα καταστήσει ελκυστικές τις νέες επενδύσεις, με εύλογες αποδόσεις, αντανακλώντας την υποχώρηση του τεχνολογικού κόστους αλλά και μια ρεαλιστική θεώρηση ως προς το χρηματοοικονομικό κόστος, και β) να υπάρξει ικανοποιητικό επίπεδο ανταγωνισμού, ώστε να επιφέρει χαμηλότερα κόστη για τους καταναλωτές ενέργειας.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι η χώρα μας έχει ήδη υιοθετήσει από 1.1.2016 ένα πιο σύγχρονο σχήμα στήριξης των ΑΠΕ, προσανατολισμένο στη συμμετοχή τους στην αγορά. Έτσι, η αποζημίωση των μονάδων ΑΠΕ δεν πραγματοποιείται πλέον με διοικητικά καθορισμένες σταθερές τιμές (Feed in Tariff), αλλά στο πλαίσιο λειτουργικής ενίσχυσης, με τη μορφή διαφορικής προσαύξησης επί των εσόδων από τη συμμετοχή τους στη χονδρεμπορική αγορά (sliding Feed in Premium). Η μετάβαση αυτή ως προς τον τρόπο στήριξης των ΑΠΕ, σε συνδυασμό με τις ανταγωνιστικές διαδικασίες υποβολής προσφορών, αποτελούν έναν σημαντικό εξορθολογισμό, συντείνοντας στη μείωση του κόστους για τους καταναλωτές. 

Στο νέο αυτό τοπίο, η ΡΑΕ ολοκλήρωσε πρόσφατα το ρυθμιστικό πλαίσιο, προσδιορίζοντας επιμέρους παραμέτρους για τη συμμετοχή των νέων μονάδων ΑΠΕ στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. Συγκεκριμένα, θεσπίστηκαν προβλέψεις αναφορικά με τα ακόλουθα σημεία:
• τη συμμετοχή των νέων σταθμών στον Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό (ΗΕΠ), και ειδικότερα τη διαδικασία εγγραφής τους στο μητρώο συμμετεχόντων, το περιεχόμενο και την προτεραιότητα των προσφορών έγχυσης που υποβάλλουν, καθώς και τον διακανονισμό των εσόδων τους από τον ΗΕΠ.
• τον υπολογισμό και διακανονισμό των χρεοπιστώσεων των νέων σταθμών, και πιο συγκεκριμένα, την εκκαθάριση των εσόδων τους  βάσει των μηχανισμών της χονδρεμπορικής αγοράς, τη διαφορική ενίσχυση, καθώς και τις αποκλίσεις τους.
• την εφαρμογή του μεταβατικού μηχανισμού βέλτιστης ακρίβειας πρόβλεψης, ο οποίος αντανακλά την ποιότητα των προβλέψεων που διενεργούν οι κάτοχοι των νέων μονάδων ή οι Φορείς Σωρευτικής Εκπροσώπησης (Φ.Ο.Σ.Ε), και προβλέπει κάποια όρια ανοχής.  Παράλληλα,  η ΡΑΕ γνωμοδότησε για το πλαίσιο που θα διέπει τον Φορέα Σωρευτικής Εκπροσώπησης Τελευταίου Καταφυγίου (Φο.Σ.Ε.Τε.Κ.).

Στη νέα ενεργειακή πραγματικότητα, που καθορίζεται διεθνώς από την ψηφιοποίηση, την αποκεντρωμένη παραγωγή, και την πορεία προς την απανθρακοποίηση, ο ενεργός ρόλος των καταναλωτών συνιστά βασικό ζητούμενο. Ο μετασχηματισμός των καταναλωτών περιλαμβάνει τη δυνατότητά τους να παράγουν ενέργεια, να την αποθηκεύουν, να την καταναλώνουν οι ίδιοι αλλά και να την πωλούν στο δίκτυο, καθώς και να αυξομειώνουν την κατανάλωσή τους ανάλογα με τις τιμές στην αγορά (μέσα από έξυπνους μετρητές και δυναμική τιμολόγηση). Οι καταναλωτές αποτελούν άλλωστε τον πυρήνα και στο Πακέτο της Καθαρής Ενέργειας, το οποίο αναμένεται να ενσωματωθεί στο κοινοτικό δίκαιο στις αρχές του 2019.

Στην κατεύθυνση αυτή, εφαρμόζεται ήδη στη χώρα μας ο ενεργειακός συμψηφισμός (net metering) για τους αυτοπαραγωγούς, με το πλαίσιο να είναι υλοποιήσιμο προς το παρόν για φωτοβολταϊκούς σταθμούς. Επίσης έχει υιοθετηθεί ο εικονικός συμψηφισμός, που επιτρέπει την εξυπηρέτηση πολλαπλών καταναλώσεων του ιδίου αυτοπαραγωγού, υπό συγκεκριμένους περιορισμούς και προϋποθέσεις (για αγρότες και νομικά πρόσωπα που επιδιώκουν κοινωφελείς ή άλλους σκοπούς δημοσίου συμφέροντος). Έτσι, για συγκεκριμένες κατηγορίες αυτοπαραγωγής, αποσυνδέεται χωρικά η παραγωγή από την κατανάλωση αναφορικά με τον συμψηφισμό ενέργειας.

Ιδιαίτερη έμφαση έχει δοθεί στις ενεργειακές κοινότητες μέσα από τη θέσπιση, από τον Ιανουάριο του 2018, οικονομικών κινήτρων, μέτρων στήριξης και ειδικών όρων αντιμετώπισης. Επιμέρους παράμετροι του πλαισίου χρήζουν εξειδίκευσης και τελούν υπό επεξεργασία. Ενδεικτικά, κατά την τρέχουσα περίοδο, εξετάζεται η αναθεώρηση του υφιστάμενου πλαισίου ενεργειακού συμψηφισμού, ώστε να συμπληρωθούν κρίσιμα σημεία αλλά και να αποτυπωθεί η προώθηση της εφαρμογής του από ενεργειακές κοινότητες. Γενικότερα, μεταξύ των σημείων που εξετάζονται,  είναι η διεύρυνση του πεδίου εφαρμογής του net metering σε άλλες τεχνολογίες ΑΠΕ, η ένταξη της αποθήκευσης ενέργειας, η αντιστοίχιση σταθμών με πολλαπλά σημεία κατανάλωσης, η αντιμετώπιση παροχών σε διαφορετικά επίπεδα τάσης, και ο ρόλος των προμηθευτών (π.χ. στον επιμερισμό της ενέργειας, τις εκκαθαρίσεις, και την αναγωγή από τη μέση προς τη χαμηλή τάση) .

Αν και η χώρα μας εμφανίζει υστέρηση στην λεγόμενη «έξυπνη» μετάβαση, συντελούνται, ωστόσο, διεργασίες για τον καθορισμό της προσέγγισης που θα ακολουθηθεί σε κρίσιμα ζητήματα. Σε αυτά περιλαμβάνονται η εγκατάσταση έξυπνων μετρητών σε μεγάλη κλίμακα, κατόπιν των δικαστικών εμπλοκών που ανέκυψαν κατά τη διεξαγωγή του πιλοτικού διαγωνισμού, καθώς και η ανάπτυξη του δημόσιου δικτύου των φορτιστών ηλεκτρικών οχημάτων.

Στην πρόκληση της ενεργειακής μετάβασης, τα νησιά δεν αποτελούν απλώς τμήμα της λύσης, αλλά ανάγονται σε σημείο αναφοράς.  Η Τήλος συνιστά ένα υπόδειγμα «έξυπνου νησιού» που έχει αποσπάσει επιστημονικές διακρίσεις, προσελκύοντας το διεθνές ενδιαφέρον. Το πιλοτικό αυτό έργο αναδεικνύει πώς η τεχνολογική καινοτομία κατά το συνδυασμό τεχνολογιών ΑΠΕ με μπαταρίες, μπορεί να συμπληρωθεί με την ενεργό και συντονισμένη συμμετοχή των κατοίκων, μέσω έξυπνων μετρητών, συμβάλλοντας στην ενεργειακή αυτονομία του νησιού. Πέραν των πιλοτικών έργων, η ΡΑΕ αναμένεται να διεξάγει διαγωνισμούς για υβριδικούς σταθμούς σε 3 νησιά, εντός του 2018, στη βάση των εισηγήσεων του Διαχειριστή Δικτύου Διανομής (ΔΕΔΔΗΕ). Προσφάτως, η ΡΑΕ προσδιόρισε και το σχήμα αποζημίωσης των υβριδικών σταθμών.

 

2. Eνίσχυση του ανταγωνισμού και της συμμετοχής νέων επενδυτών

Παράλληλα, ο ενεργειακός τομέας μετατοπίζεται σταδιακά από μονοπωλιακές δομές και δομικές ασυμμετρίες, σε μια κατεύθυνση που ενισχύει τις ανταγωνιστικές συνθήκες. Στον τομέα του ηλεκτρισμού, η εφαρμογή δημοπρασιών (τύπου ΝΟΜΕ) για ετήσια προϊόντα επέτρεψε να διοχετευτεί σε εναλλακτικούς παρόχους ενέργειας το ανταγωνιστικό πλεονέκτημα της ΔΕΗ, ως δεσπόζουσα εταιρεία με αποκλειστική πρόσβαση σε λιγνιτική και υδροηλεκτρική παραγωγή. Ως απόρροια, 18 προμηθευτές ρεύματος δραστηριοποιούνται πλέον στη λιανική αγορά, παρέχοντας ένα φάσμα ελκυστικών τιμολογίων στους καταναλωτές και εκπτώσεις που κυμαίνονται συχνά,  ανάλογα με το επίπεδο κατανάλωσης, στο 20-30% συγκριτικά με τις ονομαστικές ανταγωνιστικές χρεώσεις του κυρίαρχου παρόχου (χωρίς την έκπτωση 15% για εμπρόθεσμη εξόφληση).

Στον τομέα του φυσικού αερίου, η λιανική αγορά απελευθερώθηκε πλήρως από 1.1.2018, αναδεικνύοντας επιλογές για οικιακούς καταναλωτές και επιχειρήσεις, και περαιτέρω εκπτώσεις, μέσα από συνδυαστικά προϊόντα ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου.  Παράλληλα, συνεχίζει να εφαρμόζεται, ως μέτρο ανταγωνισμού, ένα σχήμα δημοπρασιών επί των πωλήσεων της ΔΕΠΑ, το οποίο είναι ανοικτό σε προμηθευτές και μεγάλους καταναλωτές φυσικού αερίου.

Η υιοθέτηση δομικών μέτρων που επιτρέπουν την πρόσβαση τρίτων στον λιγνίτη αναμένεται να ενισχύσει περαιτέρω τον ανταγωνισμό, επιτυγχάνοντας ενδεχομένως, κρίσιμες περιβαλλοντικές αναβαθμίσεις, μέσα από νέα επενδυτικά σχήματα.  Επιπρόσθετα, η είσοδος νέων επενδυτών συνιστά μια νέα πραγματικότητα και στον χώρο των δικτύων. Η Κινεζική εταιρεία State Grid αποτελεί ήδη στρατηγικό επενδυτή στον Διαχειριστή Συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΔΜΗΕ), κατέχοντας μερίδιο 24%. Αναφορικά με τον Διαχειριστή Συστήματος φυσικού αερίου (ΔΕΣΦΑ), βρίσκεται σε εξέλιξη η ιδιωτικοποίηση του 66%. Στο παρόν στάδιο, διενεργείται από τη ΡΑΕ η πιστοποίηση της κοινοπραξίας (Snam, Fluxys, Enagas) που αναδείχθηκε προτιμητέος επενδυτής στον εν λόγω διαγωνισμό.

Στον τομέα της διανομής φυσικού αερίου, η είσοδος νέων επενδυτών είναι επίσης εφικτή, ιδίως αν οι υφιστάμενοι διαχειριστές δεν υλοποιήσουν εντός χρονοδιαγράμματος την επέκταση του δικτύου στις περιοχές για τις οποίες δεσμεύτηκαν. Είναι επιπλέον σαφές ότι ο μετασχηματισμός του ενεργειακού τομέα συνεπάγεται τη δημιουργία νέων ρόλων, όπως οι φορείς σωρευτικής εκπροσώπησης (aggregators) στον ηλεκτρισμό και οι traders (χωρίς δέσμευση δυναμικότητας) στο φυσικό αέριο, στο πλαίσιο της πλατφόρμας εξισορρόπησης που θα τεθεί σε λειτουργία τον Ιούλιο του 2018.

3. Εναρμόνιση με τις ευρωπαϊκές αγορές ως προς τους κανόνες αγοράς

Καταλυτικής σημασίας είναι και η σταδιακή εφαρμογή του κοινοτικού πλαισίου για την ενιαία, εσωτερική αγορά, στον ενεργειακό τομέα. Η εναρμόνιση αυτή αφορά σε μεγάλο βαθμό την αποτελεσματική αξιοποίηση των διεθνών διασυνδέσεων, τη σύγκλιση των τιμών και την άρση στρεβλώσεων στο διασυνοριακό εμπόριο. Οι κοινές αρχές, μεθοδολογίες και διαδικασίες που προβλέπουν οι πανευρωπαϊκοί κώδικες, τόσο στο φυσικό αέριο όσο και στον ηλεκτρισμό, έχουν ως στόχο να αναδεικνύονται αξιόπιστα οικονομικά σήματα που θα καθορίζουν τις ροές ενέργειας, σε μια διευρυμένη αγορά με ενισχυμένη διαφάνεια και ανταγωνισμό.

Στο πλαίσιο αυτό, έχει δρομολογηθεί η σύζευξη (market coupling) της ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας με όμορες αγορές, καταρχάς της Ιταλίας και στη συνέχεια της Βουλγαρίας.  Με τη σύζευξη των αγορών εξομαλύνονται οι διαφορές τιμών μεταξύ των Ευρωπαϊκών χωρών (ή συγκεκριμένων ζωνών), και πιο συγκεκριμένα τα επίπεδα τιμών εξισώνονται με εξαίρεση τις περιπτώσεις κατά τις οποίες εμφανίζεται συμφόρηση στη διασύνδεση.  Επιπλέον, επεκτείνεται ο χρονικός ορίζοντας των συναλλαγών ενέργειας μέσα από μια ακολουθία 4 αγορών, οι οποίες παρέχουν εργαλεία διαχείρισης ρίσκου και ευελιξία στους συμμετέχοντες. Έτσι, οι θέσεις των συμμετεχόντων προσαρμόζονται διαδοχικά σε επιμέρους χρονικές κλίμακες, από αρκετά έτη στο μέλλον (προθεσμιακή αγορά), σταδιακά στην προ-ημερήσια αγορά, την ενδο-ημερήσια και τον πραγματικό χρόνο (αγορά εξισορρόπησης).

Μια ιδιαίτερα σημαντική εξέλιξη είναι η ίδρυση του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας (ΕΧΕ), που συστάθηκε στις 18 Ιουνίου 2018. Η νέα οντότητα θα λειτουργεί τις προαναφερθείσες αγορές εκτός από την αγορά εξισορρόπησης, την οποία θα λειτουργεί ο ΑΔΜΗΕ.  Επισημαίνεται ότι στην προθεσμιακή αγορά θα εισαχθούν προϊόντα τόσο φυσικής παράδοσης όσο και χρηματοπιστωτικά, γεγονός που θα πολλαπλασιάσει τον όγκο των συναλλαγών και το επενδυτικό ενδιαφέρον. Μια κρίσιμη παράμετρος είναι ότι διευρύνεται και η γεωγραφική διάσταση της εγχώριας αγοράς και περιορίζεται έτσι, η δυνατότητα για συμπεριφορές χειραγώγησης.

Αντίστοιχα στο φυσικό αέριο, το άνοιγμα στον ανταγωνισμό του σημείου διασύνδεσης της Ελλάδας με την Βουλγαρία στο Σιδηρόκαστρο, ενισχύει περαιτέρω την ανταγωνιστικότητα στην προμήθεια αερίου στη χώρα μας. Η εφαρμογή κοινών δημοπρασιών για την κατανομή της δυναμικότητας, σε πλήρη συμμόρφωση με τον κανονισμό CAM, έχει ήδη επιτευχθεί, και η δραστηριοποίηση νέων χρηστών είναι αξιοσημείωτη. Η επίδραση της αντανακλάται και στη λιανική αγορά, ειδικά μεταξύ των βιομηχανικών καταναλωτών, όπου τα μερίδια εναλλακτικών προμηθευτών ισχυροποιούνται και υπερβαίνουν ενίοτε το 20%. Επιπρόσθετα, έχει πλέον καταστεί τεχνικά και εμπορικά εφικτή και η ανάστροφη ροή του αερίου, από την Ελλάδα προς την Βουλγαρία.

4. Ισχυρότερη σύνδεση με άλλες αγορές και πηγές ενέργειας μέσω διασυνοριακών υποδομών

Παράλληλα με την εναρμόνιση των κανόνων των αγορών μας με την υπόλοιπη Ευρώπη, η Ελλάδα ενισχύεται ως προς τις διασυνδέσεις της με όμορες αγορές ή εναλλακτικές πηγές φυσικού αερίου, μέσα από διασυνοριακές υποδομές γεωπολιτικής σημασίας. Στον ηλεκτρισμό, η νέα διασύνδεση με τη Βουλγαρία (Maritsa East 2) έχει ήδη δρομολογηθεί, ενώ η διασύνδεση Αττική-Κρήτη-Κύπρος-Ισραήλ (Eurasian Interconnector), παρά τις τεχνικές και πρακτικές προκλήσεις, μπορεί να ενισχύσει αισθητά την ενεργειακή ασφάλεια και τη διείσδυση των ΑΠΕ σε περιφερειακό επίπεδο.

Στο φυσικό αέριο, οι υποδομές που έχουν δρομολογηθεί επιτρέπουν τη σημαντική διαφοροποίηση των πηγών προέλευσης και εναλλακτικές οδεύσεις. Το πιο ώριμο έργο είναι ο Διαδριατικός αγωγός, TAP, η κατασκευή του οποίου έχει ήδη ολοκληρωθεί σε βαθμό άνω του 70%. Ο TAP εντάσσεται στον κρίσιμο Νότιο Διάδρομο, που ξεκινά από την Κασπία και καταλήγει στην Ιταλία, συνιστώντας μια συνολική επένδυση της τάξης των 40 δις $. Καθώς η έναρξη εμπορικής λειτουργίας του αγωγού είναι η 1.1.2020, ο TAP βρίσκεται ήδη σε εποικοδομητική συνεργασία με τις ρυθμιστικές αρχές των 3 χωρών που διασχίζει για την υλοποίηση των απαιτήσεων της πιστοποίησής του.     

Θα πρέπει επίσης να τονιστεί η σημασία για τον Κάθετο Διάδρομο του διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας, IGB. Πρόσφατα, χορηγήθηκε στον αγωγό αυτό εξαίρεση (από την πρόσβαση τρίτων σε βαθμό 50%, τον ιδιοκτησιακό διαχωρισμό και τα ρυθμιζόμενα τιμολόγια) με κοινή Απόφαση των δύο εθνικών ρυθμιστικών αρχών, και επίκειται η έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.  Η αναμενόμενη υλοποίηση ενός πλωτού τερματικού σταθμού (FSRU) υγροποιημένου φυσικού αερίου στην Αλεξανδρούπολη, σε συνδυασμό με τον αγωγό IGB, δημιουργεί πρόσθετες προοπτικές για τη ροή του αερίου προς τον Βορρά.

Ο ρόλος του υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) είναι εξίσου κρίσιμος, καθώς μπορεί να αποτελέσει μια ανταγωνιστική εναλλακτική πηγή προς το αέριο αγωγών, αντανακλώντας διεθνείς τάσεις αλλά και εξελίξεις στο σχιστολιθικό αέριο. Η αναβάθμιση  του τερματικού σταθμού υγροποίησης στη Ρεβυθούσα και η προσθήκη τρίτης δεξαμενής, που ολοκληρώνεται τον Σεπτέμβριο, εδραιώνουν περαιτέρω την ευελιξία και την ενεργειακή ασφάλεια. Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η προοπτική για υπόγεια αποθήκη φυσικού αερίου στην Καβάλα, μια υποδομή που θα αντισταθμίσει παράγοντες ρίσκου, αμβλύνοντας τον κίνδυνο για ενεργειακές κρίσεις.

Επιπλέον, υιοθετήθηκε πρόσφατα ένα νέο θεσμικό πλαίσιο, που δίνει ώθηση στην επέκταση του δικτύου φυσικού αερίου, επιτρέποντας την είσοδο νέων επενδυτών, και εισάγοντας κίνητρα για την πρόσβαση των καταναλωτών στο φυσικό αέριο. Ένα από τα κίνητρα που θέσπισε η ΡΑΕ και φαίνεται ήδη να λειτουργεί αποτελεσματικά είναι οι εκπτώσεις στα τέλη σύνδεσης, ώστε να αυξηθεί ο όγκος φυσικού αερίου που μεταφέρεται στα δίκτυα και έτσι, να μειωθούν σταδιακά οι χρεώσεις διανομής για το σύνολο των καταναλωτών. Οι αναμενόμενες επενδύσεις για την επόμενη πενταετία αγγίζουν τα 250 εκατ. € και αφορούν επέκταση του δικτύου για 1500 χλμ. Η ΡΑΕ προέβη επίσης στην κατάρτιση πλαισίου για το συμπιεσμένο φυσικό αέριο, προσδιορίζοντας την έννοια του εικονικού αγωγού, για την τροφοδοσία απομακρυσμένων περιοχών ή δικτύων διανομής.   

10 ορόσημα για την υλοποίηση του target model

Οι αρχές που διέπουν τις 4 νέες αγορές του target model και τα οφέλη που απορρέουν αποτελούν συχνά αντικείμενο παρουσιάσεων και αναλύσεων. Σε πρακτικούς όρους, η μετάβαση στο «μοντέλο στόχο» ενέχει μια ακολουθία από ενέργειες, κάποιες από τις οποίες υλοποιούνται παράλληλα. Ποια όμως είναι τα ορόσημα που συνθέτουν τον οδικό χάρτη της μετάβασης;

1. Η σύσταση του Χρηματιστήριου Ενέργειας (ΕΧΕ) τον Ιούνιο του 2018.
2. Η σύσταση του Φορέα Εκκαθάρισης, διακανονισμού και διαχείρισης χρηματοοικονομικού κινδύνου (Clearing House) των αγορών φυσικής παράδοσης το Φθινόπωρο του 2018.
3. Η περαιτέρω διαμόρφωση, εξειδίκευση και έγκριση του εθνικού ρυθμιστικού πλαισίου, η οποία περιλαμβάνει:

• Την προσαρμογή των υφιστάμενων Κωδίκων στις νέες οντότητες, και ειδικότερα την ΕΧΕ και τον Διαχειριστή ΑΠΕ και Εγγυήσεων Προέλευσης (ΔΑΠΕΕΠ), δηλαδή τον φορέα που προκύπτει μετά την απόσχιση της δραστηριότητας της αγοράς από το ΛΑΓΗΕ.  Οι τροποποιημένοι αυτοί  Κώδικες, που εγκρίθηκαν από τη ΡΑΕ τον Ιούνιο του 2018, θα ισχύουν για το μεταβατικό στάδιο έως την έναρξη των νέων αγορών.
• Την έγκριση του Κανονισμού λειτουργίας της προ-ημερήσιας αγοράς (ή αγοράς επόμενης ημέρας) και της ενδο-ημερήσιας αγοράς, τις οποίες θα διαχειρίζεται η ΕΧΕ, καθώς και του Κανονισμού Εκκαθάρισης Συναλλαγών αυτών, από τη ΡΑΕ.  Οι παραπάνω εγκρίσεις καθώς και αυτές που αφορούν την αγορά εξισορρόπησης προβλέπονται για τον Σεπτέμβριο του 2018.
• Τη  χορήγηση άδειας στην ΕΧΕ από την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς προκειμένου να ενεργεί ως διαχειριστής αγοράς σε ενεργειακά χρηματοπιστωτικά προϊόντα. Η υποβολή του σχετικού φακέλου από την ΕΧΕ προβλέπεται για τον Αύγουστο του 2018.
• Τον καθορισμό μιας σειράς ρυθμιστικών παραμέτρων, όπως τα όρια των προσφορών, ο τύπος των εντολών στην προ-ημερήσια αγορά, και το ανώτατο όριο για τη σύναψη προθεσμιακών προϊόντων (συγκριτικά με τις ποσότητες στην προ-ημερήσια αγορά, για συμμετέχοντες με υψηλά μερίδια αγοράς).
• Το πλαίσιο συνεργασίας ή και συνεποπτείας μεταξύ της ΡΑΕ και της Επιτροπής

      Κεφαλαιαγοράς. 

4. Την ανάπτυξη πληροφοριακών συστημάτων για τις νέες αγορές, λαμβάνοντας μέριμνα για την υλοποίηση της σύζευξης των αγορών και των διαδικασιών για τη διεκπεραίωση των συναλλαγών που εκτελούνται σε αυτές (Δεκέμβριος 2018 για προ-ημερήσια και ενδο-ημερήσια αγορά, Φεβρουάριος 2019 για προθεσμιακή και αγορά εξισορρόπησης).
5. Τη δοκιμαστική επιτυχή λειτουργία της προ-ημερήσιας και ενδο-ημερήσιας αγοράς εντός του 1^ου τριμήνου του 2019 και μετέπειτα την απομονωμένη λειτουργία αυτών (non-coupled/isolated mode) για περιορισμένο χρονικό διάστημα.
6. Την αξιολόγηση, παράλληλα, των αποτελεσμάτων του παραπάνω δοκιμαστικού σταδίου από τους εθνικούς και ευρωπαϊκούς φορείς που είναι αρμόδιοι για την ευρωπαϊκή συνεργασία σύζευξης αγορών (PCR, IBWT, MRC). Για την επιτάχυνση του σταδίου αυτού, είναι κρίσιμη η ενεργός συμμετοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.
7. Την αποδοχή της ένταξης των συνόρων μας (μέσω του Italian Borders Working Table ή ενδεχομένως ανεξάρτητης τοπικής πρωτοβουλίας στην περίπτωση της Βουλγαρίας) στην πανευρωπαϊκή επίλυση της προ-ημερήσιας αγοράς MRC. Το στάδιο αυτό απαιτεί την ύπαρξη τεχνικής και συμβατικής ετοιμότητας των εμπλεκόμενων μερών σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο για κάθε αγορά διακριτά. Σημειώνεται ότι οι ενδο-ημερήσιες αγορές θα συζευχθούν σε δύο στάδια, αρχικά μέσω 3 διακριτών τοπικών συνεδριών και ακολούθως μέσω της πανευρωπαϊκής επίλυσης ενδοημερήσιας αγοράς (XBID). Η σύζευξη των αγορών εξισορρόπησης θα ακολουθήσει στη βάση των υπό διαμόρφωση ευρωπαϊκών κανονισμών.
8. Την εξοικείωση των θεσμικών φορέων με τις λεπτομέρειες του νέου πλαισίου, τις διαδικασίες και τις υποχρεώσεις που προκύπτουν.

10.   Την εξοικείωση των συμμετεχόντων με τα νέα προϊόντα, τις πλατφόρμες, τα χρονοδιαγράμματα και τις διαδικασίες μέσω ημερίδων και εξειδικευμένων σεμιναρίων.

Θα πρέπει να τονιστεί ότι το εταιρικό σχήμα που έχει υιοθετηθεί για την εκκαθάριση, το διακανονισμό και την πιστοληπτική κάλυψη των νέων αγορών αντανακλά μια ισορροπημένη προσέγγιση, καθώς διασφαλίζει τη συμμόρφωση με τις απαιτήσεις του ευρωπαϊκού πλαισίου αποφεύγοντας σύνθετες διαδικασίες, ενώ ταυτόχρονα στοχεύει στην εξασφάλιση των συναλλαγών διατηρώντας τα κόστη για τους συμμετέχοντας σε εύλογα επίπεδα.

Πιο συγκεκριμένα, ο νέας φορέας εκκαθάρισης και κάλυψης (clearing house) που θα συσταθεί το Φθινόπωρο θα αφορά τα προϊόντα φυσικής παράδοσης, διασφαλίζοντας συμβατότητα με τις απαιτήσεις του Κανονισμού REMIΤ. Αντίστοιχα, o φορέας εκκαθάρισης του Χρηματιστηρίου Αξιών θα αναλάβει την εκκαθάριση των χρηματοπιστωτικά προϊόντων, διασφαλίζοντας τις προϋποθέσεις της Κοινοτικής Οδηγίας MiFid II. Αντιθέτως, αν είχε επιλεγεί ένας ενιαίος φορέας για την εκκαθάριση του συναλλαγών, αυτό θα σήμαινε πρόσθετη πολυπλόκοτητα, περιορισμούς και κόστη για τους συμμετέχοντες, καθώς θα ενέτασσε και τις συναλλαγές φυσικής παράδοσης στο πιο απαιτητικό πλαίσιο που καθορίζει η Οδηγία MiFid II.

Γενικότερα, καταλυτική σημασίας για την ανάπτυξη των νέων αγορών και ιδίως των χρηματοπιστωτικών προϊόντων είναι η διαμόρφωση αξιόπιστων δεικτών τιμών. Οι δείκτες αυτοί θα αποτυπώνουν τη δυναμική των συνθηκών στις αγορές, αντανακλώντας τη ρευστότητα και το βαθμό ανταγωνισμού σε αυτές, αποζημιώνοντας τις υπηρεσίες που παρέχονται, και σηματοδοτώντας την ανάγκη για νέες επενδύσεις, αν αυτή υφίσταται και αποκαλύπτεται στις τιμές.   

Άλλες προκλήσεις

Μια εξίσου σημαντική πρόκληση είναι να γίνουν κατανοητές, πέραν των αλλαγών που συντελούνται, και οι επιδράσεις τους. Ενδεικτικά:

-  Οι συμβατικοί παραγωγοί καλούνται να επιλέγουν σε καθημερινή βάση τις κατάλληλες εντολές πώλησης ενέργειας, έτσι ώστε να επιτυγχάνουν τον οικονομικά αποδεκτό και λειτουργικά εφικτό προγραμματισμό της λειτουργίας τους. Οι μονάδες παραγωγής καλούνται να ανακτούν τα κόστη λειτουργίας τους μέσω των προσφορών που θα υποβάλουν, καθώς δεν θα υφίστανται εκ των υστέρων μηχανισμοί αποζημίωσης για λειτουργικά κόστη όπως ισχύει σήμερα (π.χ. για το κόστος αποσυγχρονισμού).

- H απαρέγκλιτη τήρηση των ορίων πιστοληπτικής κάλυψης από τα εκκαθαριστικά μέλη και τον φορέα εκκαθάρισης πρακτικά σημαίνει ότι ελαχιστοποιείται ο κίνδυνος εμφάνισης ληξιπρόθεσμων οφειλών. 

Μια σημαντική παράμετρος είναι η σταδιακή εναρμόνιση ρυθμιστικών παραμέτρων και η άρση εμποδίων σε περιφερειακό επίπεδο. Ενδεικτικά, οι χρεώσεις στις εξαγωγές που εφαρμόζει η Βουλγαρία, ή άλλες τυχόν προσαυξήσεις στις τιμές μιας προ-ημερήσιας αγοράς, ουσιαστικά επηρεάζουν την κοινή βάση προσδιορισμού των τιμών κατά τη διαδικασία της σύζευξης. Σημειώνεται επίσης ότι στην Ιταλική αγορά δεν υφίστανται αρνητικές τιμές προσφορών, σε αντίθεση με την Βουλγαρική αγορά όπου έχει υιοθετηθεί το κάτω όριο των -500 €/MWh. Άλλες συναφείς ασυμμετρίες διαπιστώνονται για παράδειγμα ως προς την αντιμετώπιση των απωλειών (αγορά  μέσω δημοπρασιών ή εναλλακτικά, εκτίμηση του κόστους τους και επιμερισμός στους συμμετέχοντες).

Σε κάθε περίπτωση, η αξιοπιστία των διασυνοριακών διασυνδέσεων και η διάθεση της μέγιστης δυναμικότητάς τους είναι μια βασική προϋπόθεση, η οποία ωστόσο, στην πράξη δεν αποδεικνύεται αυτονόητη. Κάποιες φορές δημιουργείται η αίσθηση ότι οι τεχνικές βλάβες των διασυνδέσεων που δηλώνονται από έναν Διαχειριστή μπορεί να συνυφαίνονται με εμπορικούς λόγους ή μια προσπάθεια αντιμετώπισης εσωτερικών περιορισμών δικτύου ενδογενώς, χωρίς τον αστάθμητο παράγοντα των διασυνοριακών ροών. Αν και οι πραγματικοί λόγοι των περιστατικών αυτών είναι συχνά δύσκολο να εντοπιστούν, το κοινοτικό πλαίσιο παρέχει εργαλεία διερεύνησης, μέσα από την συνεργασία των εθνικών ρυθμιστικών αρχών.    

Συμπεράσματα

Ο ενεργειακός τομέας στη χώρα μας επαναπροσδιορίζεται στην κατεύθυνση της απανθρακοποίησης, της ενίσχυσης του ανταγωνισμού, της εναρμόνισης με το κοινοτικό πλαίσιο, και της εδραίωσης των διασυνοριακών διασυνδέσεων. Η περιφερειακή συνεργασία αποτυπώνεται με σαφή τρόπο στη σύζευξη των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας καθώς και στην κατανομή της δυναμικότητας στα σημεία διασύνδεσης μεταξύ όμορων χωρών στο φυσικό αέριο. 

Η εξέλιξη του κοινοτικού πλαισίου καθιστά σταδιακά όλο και πιο αναγκαία την εδραίωση της περιφερειακής συνεργασίας σε ένα ευρύ φάσμα επιμέρους συνιστωσών. Ενδεικτικά, τα κράτη μέλη της ΕΕ καλούνται πλέον να αξιολογήσουν από κοινού τους παράγοντες κινδύνου και πρόκλησης διαταραχών τόσο στον ηλεκτρισμό όσο και στο φυσικό αέριο και να συγκροτήσουν συντονισμένα σχέδια αποτροπής κρίσεων αλλά και αντιμετώπισης έκτακτων καταστάσεων. Αξίζει να τονιστεί ότι η ΡΑΕ συντονίζει τη Διαβαλκανική Ομάδα Κινδύνου, στις αναλύσεις της οποίας οφείλουν να εδραιωθούν, έως την 1.12.2018, και οι προβλεπόμενες συμφωνίες αλληλεγγύης (solidarity arrangements) μεταξύ των χωρών, για τη διασφάλιση της τροφοδοσίας ευάλωτων καταναλωτών και κρίσιμων υποδομών σε έκτακτες συνθήκες.

Επιπλέον, κατά την αξιολόγηση της επάρκειας ισχύος στον ηλεκτρισμό, είναι υποχρεωτικό να ληφθούν υπόψη οι διασυνοριακές διασυνδέσεις και η συμβολή τους σε διάφορα σενάρια, με μεθοδολογίες και κριτήρια που σταδιακά καθίστανται ενιαία σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Στα σχήματα ισχύος που τα κράτη μέλη κοινοποιούν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή, θεωρείται πλέον θεμιτή, ή ακριβέστερα αναγκαία όπου μπορεί να υλοποιηθεί, η συμμετοχή ισχύος από όμορες χώρες. Στο επίπεδο της λειτουργίας και ασφάλειας των ηλεκτρικών συστημάτων, περιφερειακά κέντρα καλούνται να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στους εθνικούς Διαχειριστές ή και να αναλάβουν πρόσθετους ρόλους. Αρκετές παράμετροι, όπως η εκτίμηση των αναγκών εφεδρείας, η παροχή ισχύος εξισορρόπησης, ο υπολογισμός της ισχύος στις διασυνδέσεις και η πρόβλεψη επάρκειας, θα πρέπει πλέον να εξετάζονται σε περιφερειακό επίπεδο.

Στους διαγωνισμούς για σταθμούς ΑΠΕ που θα διεξάγουν οι ευρωπαϊκές χώρες, καθίσταται επίσης απαραίτητη η συμμετοχή ενός ποσοστού ισχύος από σταθμούς γειτονικών χωρών. Τέλος, ο εθνικός ενεργειακός σχεδιασμός, που συνιστά τον οδικό χάρτη για την επίτευξη των στόχων της ενιαίας αγοράς και την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, θα πρέπει να τεθεί σε διαβούλευση και σε περιφερειακό επίπεδο, καθώς οι στόχοι της ενεργειακής μετάβασης είναι κοινοί και απαιτούν συνέργειες σε πολλαπλά επίπεδα.

Παράλληλα με τον καταλυτικό της ρόλο στο σχεδιασμό και την υλοποίηση κρίσιμων μεταρρυθμίσεων σε όλο το φάσμα του ενεργειακού τομέα, η ΡΑΕ έχει αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες και για την εδραίωση του περιφερειακού διαλόγου σε ρυθμιστικά και θεσμικά ζητήματα. Ένα πρόσφατο παράδειγμα αποτελεί η συνάντηση που διεξήχθη στις 5 Ιουνίου του 2018 με εκπροσώπους των ρυθμιστικών αρχών ενέργειας, των χρηματιστηρίων ενέργειας και των Διαχειριστών Συστήματος Ελλάδας και Βουλγαρίας, για την κατάρτιση ενός οδικού χάρτη για τη σύζευξη των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας των δύο χωρών.  Όπως κατέστη σαφές και στην περίπτωση αυτή, η ενέργεια μπορεί να αποτελέσει το συνδετικό κρίκο που προάγει τη σταθερότητα, την οικονομική ανάπτυξη και τη δυναμική του ανταγωνισμού, με αμοιβαία οφέλη για τους καταναλωτές ενέργειας και των δύο χωρών.

 

Η Νεκταρία Καρακατσάνη είναι μαθηματικός, με εξειδίκευση στα οικονομικά της ενέργειας, μέλος της ΡΑΕ και του CEER.