Το Περιβάλλον Μετά.
“Λόγω του ιού η φύση έκανε επανεκκίνηση”, “πόσο ριζικά άλλαξε ο ιός το περιβάλλον”, είναι μερικοί ενδεικτικοί τίτλοι ειδήσεων και αναλύσεων, που συνοδεύονται με εικόνες από δελφίνια και κύκνους σε κανάλια και παραλίες με καταγάλανα νερά. Οι αναλύσεις αυτές στηρίζονται στην εκτίμηση όλο και περισσότερων προβλέψεων, πως οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα αναμένεται να μειωθούν κατά 5-8% το τρέχον έτος, λόγω της πανδημίας του κορωνοϊού. Αυτή πρόκειται να είναι η μεγαλύτερη καταγραφείσα μείωση, από καταβολής μετρήσεων.
Είναι όμως καταλυτική στην προσπάθεια καταπολέμησης της κλιματικής αλλαγής; Η απάντηση είναι δυστυχώς αρνητική.
Κι αυτό, διότι η συγκέντρωση των αερίων του θερμοκηπίου λειτουργεί αθροιστικά. Σε μία ατμόσφαιρα «γεμάτη», εδώ κα αρκετά χρόνια, από τις συγκεντρώσεις αυτών των αερίων, ακόμα και μία τέτοια πρωτόγνωρη μείωση σε ορίζοντα έτους, δεν αλλάζει τη συνολική εικόνα. Θα άλλαζε μόνον όταν οι εκπομπές γίνονταν (σχεδόν) μηδενικές. Και απέχουμε πάρα πολύ από αυτό.
Επιπλέον, τα δραστικά μέτρα ανάσχεσης της μετάδοσης του ιού, δεν αντικατοπτρίζουν μία βιώσιμη στρατηγική απεξάρτησης από τον άνθρακα. Η τωρινή μείωση των εκπομπών δεν οφείλεται σε δομικές μεταβολές. Συνεπώς, η παύση των περιοριστικών μέτρων αναμένεται να οδηγήσει, νωρίτερα ή αργότερα, σε αύξηση των εκπομπών, όπως συνέβη σε οικονομικές κρίσεις ή υφέσεις του παρελθόντος.
Πρωτίστως όμως, οι προβλέψεις για τις εκπομπές καταδεικνύουν πόσο τιτάνια προσπάθεια απαιτείται για την εγκαθίδρυση ενός βιώσιμου μοντέλου ανάπτυξης. Εν προκειμένω, ο περιορισμός της παγκόσμιας αύξησης θερμοκρασίας κάτω από το κατώφλι των 1,5 βαθμών Κελσίου, όπως προβλέπει η Συμφωνία του Παρισιού, προϋποθέτει παγκόσμια μείωση των εκπομπών κατά 7,5%, σε ετήσια βάση. Αντιλαμβάνεται κανείς την κλιματική πρόκληση, όταν η μείωση αυτή μπορεί να μην προσεγγιστεί, ούτε με τέτοια πρωτόγνωρα μέτρα εγκλεισμού σε όλη την υφήλιο.
Ταυτόχρονα, οι ακραίες αντιδράσεις των χρηματοπιστωτικών αγορών στην πανδημία, καθώς και των ίδιων των αγορών πετρελαίου, καταδεικνύουν την παταγώδη τους αποτυχία να διασυνδεθούν με τις πραγματικές συνθήκες. Η έκφραση του πανικού τους δεν αποτυπώνει μόνο το φόβο τους για τον ιό. Είναι εγγενής, καθώς οι ανακατατάξεις και οι επερχόμενες αλλαγές τις καθιστούν, πια, πάρα πολύ ευάλωτες.
Μπροστά μας λοιπόν προβάλλουν δύο εντόνως αποκλίνοντα μονοπάτια.
Είτε θα σφυρηλατήσουμε μία νέα πράσινη, κοινωνική συμφωνία, προς μία περισσότερο βιώσιμη και ανθεκτική οικονομία, σε μεγαλύτερη αρμονία με το φυσικό περιβάλλον. Είτε το περίφημο «Green Deal» θα δώσει τη θέση του σε άλλο ένα, απαρχαιωμένο οικονομικό deal, χάνοντας την τελευταία δεκαετία που έχουμε (ακόμη) στη διάθεσή μας για να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κατάρρευση.
Με τις κυβερνήσεις των πλουσιότερων κρατών να δεσμεύουν ήδη τρισεκατομμύρια για την κινητοποίηση των οικονομιών στον απόηχο του εγκλεισμού, ίσως αυτή να είναι και η ιστορική ευκαιρία για την κατεύθυνση των επενδύσεων σε ένα περισσότερο βιώσιμο δρόμο. Μέσω της ουσιαστικής σύνδεσης των πακέτων οικονομικής ανάκαμψης με την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης.
Στην Ευρώπη, για παράδειγμα, αν δεν συνδεθούν τα πακέτα διάσωσης και ανάκαμψης με την επίτευξη των στόχων για το κλίμα και την προστασία του περιβάλλοντος, από πού ακριβώς θα αναζητηθούν τα €250 δις που απαιτούνται σε ετήσια βάση; Και τα αντίστοιχα €44 δις μέχρι το 2030 για την Ελλάδα; Και τελικά ποιοι κλάδοι της οικονομίας θα διασωθούν και ποιοι θα πριμοδοτηθούν;
Η συζήτηση για τη διαφοροποίηση του ελληνικού παραγωγικού προτύπου έχει ήδη ξεκινήσει στην Ελλάδα, εξαιτίας της μεγάλη μας εξάρτησης από τον τουρισμό και την κατανάλωση, που προσεγγίζει το 70% του ετήσιου παραγόμενου εισοδήματος. Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι κοινωνικές πιέσεις για αλλαγή του μοντέλου ανάπτυξης, και εξαιτίας των πρωτόγνωρων συνθηκών, είναι μεγάλες. Έχει ενδιαφέρον πρόσφατη δημοσκόπηση από την πολυεθνική εταιρεία ερευνών αγοράς ‘Ipsos’ (22 Απριλίου), με βάση ένα δείγμα 1000 και πλέον ατόμων ανά χώρα, για 14 χώρες σε παγκόσμιο επίπεδο. Είναι αυτές μάλιστα που έχουν πληγεί περισσότερο από τον COVID-19, μεταξύ των οποίων η Αγγλία, Αμερική, Γαλλία, Ισπανία και Ιταλία. Το 71% κατά μέσο όρο πιστεύει ότι η κλιματική αλλαγή είναι το ίδιο κρίσιμη όσο και ο Covid-19. Επιπλέον, το 65% συμφωνεί ότι η προστασία του περιβάλλοντος θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα στα προγράμματα οικονομικής ανάκαμψης.
Ας θυμηθούμε ότι μετά την χρηματοοικονομική κρίση του 2008, τα Ηνωμένα Έθνη έκαναν έκκληση για μία παγκόσμια, πράσινη συμφωνία επανεκκίνησης της οικονομίας. Δεν εισακούστηκαν τότε. Και χρειάστηκαν περισσότερα από πέντε χρόνια για να επανέλθουν οι επενδύσεις πράσινης ενέργειας στα προ κρίσης επίπεδα. Τόσο χρόνο σήμερα δεν έχουμε.
Σήμερα, με εκατομμύρια ανθρώπους καθηλωμένους στις οικίες τους, η παγκόσμια οικονομία συνεχίζει να εκπέμπει σημαντικές ποσότητες διοξειδίου.
Αναπόφευκτη εξέλιξη. Δεν θα αλλάξει ο ιός το μοντέλο ανάπτυξης και τις αγορές. Κανένας ιός δεν μπορεί να προχωρήσει σε τέτοιες αλλαγές. Εμείς μόνο μπορούμε.
Αναδεικνύεται έτσι η ανάγκη συλλογικής δράσης, για να σώσουμε όχι μόνο τον εαυτό μας, αλλά και τις επόμενες γενιές, διατηρώντας τον πλανήτη ζωντανό. Μέσα από τον ριζικό μετασχηματισμό του αναπτυξιακού μας μοντέλου, “το περιβάλλον μετά” μπορεί να καταστεί βιώσιμο.
*Xάρης Δούκας, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ
ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
11 Μαϊου 2020
