WWF: 2019 - Νόμοι και πολιτικές σε περιβαλλοντική κρίση.

Πρώτο γενναίο βήμα προς την απολιγνιτοποίηση, υψηλά πρόστιμα για κακή διαχείριση αποβλήτων, “εκποίηση” θαλασσών για εξορύξεις και περαιτέρω υποβάθμιση του θεσμού των περιβαλλοντικών ελέγχων, συνθέτουν την εικόνα της περιβαλλοντικής προστασίας κατά τη χρονιά που πέρασε.

Δόθηκε σήμερα στη δημοσιότητα η ετήσια έκθεση του WWF Ελλάς με τίτλο «Η περιβαλλοντική νομοθεσία στην Ελλάδα» που φέτος συμπληρώνει 15 χρόνια έκδοσης. Λίγες μέρες μετά την κήρυξη της Ευρώπης από το Ευρωκοινοβούλιο σε κατάσταση κλιματικής έκτακτης ανάγκης, η φετινή 15^η έκθεση του WWF Ελλάς δείχνει την πρόοδο και τα ελλείμματα της νομοθεσίας στην πορεία προς μια ουσιαστικά βιώσιμη ανάπτυξη.

Το 2019 σίγουρα σηματοδοτείται από τις κυβερνητικές δεσμεύσεις για την απεξάρτηση της χώρας από τον λιγνίτη μέχρι το 2028 και την απαγόρευση των πλαστικών μιας χρήσης μέχρι το τέλος του 2021. Σημαδεύθηκε όμως, και από αρκετές αρνητικές εξελίξεις που θέτουν ακόμα περισσότερο τον φυσικό πλούτο της χώρας σε κίνδυνο: παραχώρηση τεσσάρων νέων σημαντικών θαλάσσιων περιοχών για έρευνα και εξόρυξη υδρογονανθράκων, παραπομπή στο ευρωδικαστήριο για ελλιπή εφαρμογή των οδηγιών για το δίκτυο Natura 2000, δεύτερη θέση της Ελλάδας σε ανοιχτές υποθέσεις (23) παραβίασης του περιβαλλοντικού δικαίου της ΕΕ με αποτέλεσμα την επιβολή μεγάλων χρηματικών προστίμων. 

Οι κυριότερες αρνητικές εξελίξεις στα ζητήματα περιβαλλοντικής νομοθεσίας της τελευταίας χρονιάς συνοψίζονται στα παρακάτω:

• Εξορύξεις υδρογονανθράκων: Η τελευταία χρονιά χαρακτηρίζεται από μία πρωτοφανή σπουδή στις παραχωρήσεις δικαιωμάτων έρευνας και εκμετάλλευσης υδρογονανθράκων, οι οποίες πραγματοποιήθηκαν χωρίς καμία διαφάνεια και μέσα σε ένα άκρως ελαστικό νομοθετικό πλαίσιο που ευνοεί τις πετρελαϊκές εταιρείες. Συνολικά, μέσα στο 2019 παραχωρήθηκαν για έρευνα και εξόρυξη 4 θαλάσσια «οικόπεδα» (Δυτικά-Νοτιοδυτικά της Κρήτης, Κυπαρισσιακό και Ιόνιο), συνολικής έκτασης 50.000 τ.χλμ. Μάλιστα, οι περισσότερες από τις περιοχές που έχουν παραχωρηθεί συνολικά το προηγούμενο διάστημα, περιλαμβάνουν εξ ολοκλήρου ή μερικώς πολλές προστατευόμενες περιοχές Natura 2000, καθώς και περιοχές που προστατεύονται με ειδικότερα καθεστώτα.

Σημαντική πρόσφατη εξέλιξη ήταν η γνωμοδότηση της Επιτροπής Φύση 2000, επίσημου γνωμοδοτικού οργάνου της πολιτείας για θέματα προστασίας της βιοποικιλότητας, για τις επιπτώσεις στην ελληνική φύση από την εκμετάλλευση υδρογονανθράκων. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή Φύση 2000 θεωρεί τις εξορύξεις ως απειλή, διαπιστώνει σοβαρή υποβάθμιση του πλαισίου προστασίας των περιοχών Natura, και επισημαίνει ότι υπάρχουν σοβαρές περιβαλλοντικές ελλείψεις στις συμβάσεις παραχώρησης.

• Διαχείριση αποβλήτων & πρόστιμα: Η εξαιρετικά ελλιπής διαχείριση των αποβλήτων παραμένει η μεγαλύτερη πηγή περιβαλλοντικής υποβάθμισης στην Ελλάδα.

Η χώρα μας κατατάσσεται στις χαμηλότερες θέσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην ανακύκλωση αποβλήτων και εμμένει στην απαράδεκτη πρακτική της ταφής του σχεδόν 95% των αποβλήτων (ο αντίστοιχος Μ.Ο. στην Ε.Ε. ανέρχεται στο 45%), προκαλώντας ένα ατελείωτο πρόβλημα ρύπανσης και χάνοντας πολύτιμες ευκαιρίες για καινοτομία στην κυκλική οικονομία.

Η Ελλάδα παραμένει, επίσης, η μόνη χώρα της EE που έχει εις βάρος της τέσσερις ευρωκαταδίκες, όλες σχετικές με τη διαχείριση αποβλήτων, για τις οποίες κατέβαλε την τελευταία χρονιά περίπου 24 εκατ. ευρώ.

• Παραπομπή στο Δικαστήριο της ΕΕ για ελλιπή προστασία της βιοποικιλότητας: Ακόμα μια χρονιά, η εφαρμογή των οδηγιών για τη φύση αποδείχθηκε ελλιπής, γεγονός που οδήγησε, τον περασμένο Ιούλιο, στην παραπομπή της Ελλάδας στο Δικαστήριο της Ε.Ε. για μη συμμόρφωσή της με την οδηγία για τους οικότοπους (οδηγία 92/43/ΕΟΚ). Όπως αναφέρεται στην παραπομπή, η Ελλάδα δεν έχει καθορίσει τους απαιτούμενους στόχους και μέτρα διατήρησης για τις περιοχές Natura 2000, «θέτοντας σε κίνδυνο την ακεραιότητα του πανευρωπαϊκού δικτύου».
• Ενέργεια: Η καταδικασμένη να αποτύχει απόπειρα της πώλησης του 40% του λιγνιτικού χαρτοφυλακίου της ΔΕΗ κυριάρχησε σε εθνικό επίπεδο, ενώ παράλληλα εγκρίθηκαν παρατάσεις στη λειτουργία των λιγνιτικών σταθμών Αμυνταίου Ι και ΙΙ και Καρδιάς ΙΙΙ και IV, κατά παράβαση του ευρωπαϊκού κεκτημένου.

• Περιβαλλοντικός έλεγχος: Δυστυχώς, ο κρίσιμος θεσμός της περιβαλλοντικής επιθεώρησης υπέστη περαιτέρω πολιτική απαξίωση μέσα στο 2019, αφού καταργήθηκε η Ειδική Γραμματεία Σώματος Επιθεωρητών και Ελεγκτών του ΥΠΕΝ, μαζί με τη θέση του ειδικού γραμματέα, με τις αρμοδιότητές της να μεταφέρονται απευθείας στον υπουργό, ενισχύοντας έτσι, την εξάρτηση των επιθεωρητών περιβάλλοντος στην εκάστοτε πολιτική ηγεσία του υπουργείου.  Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί πως  κατά το τελευταίο έτος, οι επιθεωρητές περιβάλλοντος εισηγήθηκαν στον αρμόδιο υπουργό Σωκράτη Φάμελλο 83 αποφάσεις επιβολής προστίμων συνολικού ύψους 1.793.280 ευρώ, με τις 72 τουλάχιστον να παραμένουν ακόμα ανυπόγραφες. Από το 2008, το WWF Ελλάς έχει ζητήσει την ίδρυση ανεξάρτητης αρχής περιβαλλοντικών επιθεωρήσεων με αναφορά στη Βουλή.

«Με την κλιματική κρίση να εντείνεται, η προστασία του περιβάλλοντος είναι κυριολεκτικά θέμα ζωής και θανάτου. Μέσα στην τελευταία χρονιά είδαμε κάποιες πολύ ελπιδοφόρες εξελίξεις, όπως οι ανακοινώσεις για την απολιγνιτοποίηση. Όμως, η συνεχιζόμενη προσκόλληση στις εξορύξεις υδρογονανθράκων και οι εξαιρετικά κακές επιδόσεις της Ελλάδας στη διαχείριση των αποβλήτων κρατούν τη χώρα όμηρο μιας ξεπερασμένης λογικής που βλέπει το περιβάλλον σαν φθηνό πόρο προς εκμετάλλευση», σχολίασε η Θεοδότα Νάντσου, υπεύθυνη πολιτικής στο WWF Ελλάς.

Παράλληλα, σημειώθηκαν και θετικές εξελίξεις:

• Απεξάρτηση από τον λιγνίτη & Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης: Μια από τις πιο εμβληματικές εξελίξεις είναι η ανακοίνωση του Πρωθυπουργού, Κυριάκου Μητσοτάκη, για δέσμευση της Ελλάδας για ολική απεξάρτηση από τον λιγνίτη μέχρι το 2028. Η τελευταία αυτή εξέλιξη σηματοδοτεί ραγδαίες εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα, με κυριότερη πλέον πρόκληση την αποτελεσματική ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας κατά τρόπο κοινωνικά δίκαιο και ασφαλή για τη βιοποικιλότητα των περιοχών. Επίσης, στα θετικά συγκαταλέγεται η θέσπιση του Εθνικού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης και η αυξημένη φιλοδοξία του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα, ειδικά σε σχέση με τους στόχους για τις ΑΠΕ και την ενεργειακή εξοικονόμηση.
• Αιγιαλός:Αναμφισβήτητα, μια από τις σημαντικότερες περιβαλλοντικές νίκες του έτους αποτελεί η αποφυγή ενός προβληματικού νομοσχεδίου που κατέθεσε τον Απρίλιο του 2019 η προηγούμενη κυβέρνηση στη Βουλή, και το οποίο επέτρεπε τις παραχωρήσεις χρήσης και τις τακτοποιήσεις αυθαιρέτων στην παράκτια και παρόχθια ζώνη. Οι άμεσες παρεμβάσεις του WWF Ελλάς και άλλων φορέων αποτέλεσαν έναυσμα για γενικευμένες αντιδράσεις κατά των ρυθμίσεων, τόσο σε πολιτικό, όσο και σε κοινωνικό επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, το υπουργείο προχώρησε σε μια σειρά βελτιωτικών τροποποιήσεων.
• Αυθαίρετα σε δασική γη: Ορόσημο  η απόφαση του ΣτΕ 685/2019 (αίτηση WWF Ελλάς), με την οποία ακυρώθηκε ως αντισυνταγματική η υπουργική απόφαση που προέβλεπε την εξαίρεση των οικιστικών πυκνώσεων από τη διαδικασία ανάρτησης και κύρωσης των δασικών χαρτών. Η απόφαση αυτή είναι καθοριστικής σημασίας, καθώς ανοίγει το δρόμο για την ολοκλήρωση της ανάρτησης των δασικών χαρτών, οι οποίοι θα πρέπει να συμπεριλάβουν, χωρίς εξαιρέσεις, όλες τις δασικές εκτάσεις.
• Πλαστικά μιας χρήσης: Τέλος, στις θετικές εξελίξεις συγκαταλέγεται και η δέσμευση της τρέχουσας κυβέρνησης για εφαρμογή της νέας οδηγίας (ΕΕ) 2019/904 για κατάργηση ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης ένα χρόνο νωρίτερα από την καταληκτική ημερομηνία εφαρμογής (Ιούνιο 2020, αντί για Ιούλιο 2021).

Το πλήρες κείμενο της 15ης ετήσιας έκθεσης για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας είναι διαθέσιμο ΕΔΩ.

Σημειώσεις προς συντάκτες:

• Η έκθεση για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας στην Ελλάδα εκδίδεται σταθερά κάθε χρόνο από το 2005. Προσφέρει επίσης τη μοναδική πηγή πληροφορίας για την ποιότητα, την αποτελεσματικότητα και συνολικά την κατάσταση εφαρμογής του περιβαλλοντικού θεσμικού και πολιτικού πλαισίου. Με την έκθεση αυτή μετατρέπουμε νόμους και πολιτικές σε γνώση προσβάσιμη από όλους.
• Δείτε το πλήρες κείμενο της 15ης ετήσιας έκθεσης για την εφαρμογή της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
• Δείτε εδώ τη σύνοψη της έκθεσης.
• Πίνακες και σχετικά γραφήματα μπορείτε να κατεβάσετε από εδώ.

11 Δεκεμβρίου 2019

WWF