Το γεωθερμικό παράδειγμα των Αζορών. Μας ενδιαφέρει;

Είναι γνωστό ότι οι Αζόρες είναι συστάδα από εννέα (9) ηφαιστειογενή νησιά που διοικητικά ανήκουν στην Πορτογαλία και  μάλιστα αποτελούν το δυτικότερο σημείο της Ευρωπαϊκής  Hπείρου.  Εκείνο που δεν είναι ευρέως γνωστό είναι ότι οι Πορτογαλικές Αζόρες έχουν αναπτύξει την γεωθερμία υψηλής ενθαλπίας και μάλιστα την ηλεκτροπαραγωγή από γεωθερμία. Οι Αζόρες βρίσκονται  κι αυτές, όπως τα ελληνικά νησιά, σε υψηλό τουριστικό επίπεδο και επίσης διαθέτουν γεωθερμικούς πόρους υψηλής ενθαλπίας. Μολαταύτα, βρίσκονται καταμεσής του Ατλαντικού, αρκετά μακριά (1600 km)  από την ηπειρωτική Πορτογαλία, ώστε να τις διασυνδέσει κανείς ποντίζοντας καλώδια, όπως κάνουμε στην Χώρα μας. Επισημαίνεται ότι η  πλήρη διασύνδεση του συνόλου των νησιών μας έχει ενταχθεί στο νέο δεκαετές πρόγραμμα Ενεργειακού Σχεδιασμού της Χώρας, ενώ για την ολοκλήρωσή της (έως το 2030) θα απαιτηθούν πάνω από  3 δις ευρώ. Πρόκειται για μια απολύτως απαραίτητη και ορθή πολιτική που δεν θα πρέπει όμως να «φρενάρει» την ανάπτυξη και άλλων ενεργειακών λύσεων στα νησιά μας.

 

Στο διάγραμμα 1 φαίνεται ανάγλυφα τί έχουν καταφέρει οι Πορτογάλοι με την γεωθερμία τα τελευταία 20 χρόνια.  Στο συγκριτικό αυτό διάγραμμα αποτυπώνεται η εξέλιξη της κατανομής του μίγματος της ηλεκτροπαραγωγής στις Αζόρες από τις διάφορες τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας. Από το 1990 όπου η συμμετοχή της γεωθερμικής ενέργειας ήταν 1,3%, το 2010 αυξήθηκε στο 20,4%. Ηδη τα ποσοστά αυτά έχουν αυξηθεί περαιτέρω  (στο 23%) και ο στόχος είναι το ποσοστό συμμετοχής να φτάσει σύντομα το 50%.

 

 

Διάγραμμα 1. Εξέλιξη της κατανομής του μίγματος ηλεκτροπαραγωγής στις Αζόρες από τις διάφορες ενεργειακές τεχνολογίες.

 

Πράγματι,  ήδη πάνω από δύο γεωθερμικές παραγωγικές μονάδες βρίσκονται σε λειτουργία στο νησί São Miguel, στη γεωθερμική περιοχή Ribeira Grande και ένα ακόμη έργο είναι σε εξέλιξη στο δεύτερο μεγαλύτερο νησί Terceira (Γεωθερμικό Πεδίο Pico Alto).

 

Ειδικότερα για το νησί São Miguel, το μεγαλύτερο  του συμπλέγματος Αζορών (με πληθυσμό κοντά στους 150 χιλ. κατοίκους), το ποσοστό συνεισφοράς της γεωθερμίας είναι σήμερα 44%. Σο κεντρικό τμήμα του νησιού S. Miguel βρίσκεται η καλντέρα του ηφαίστειο Fogo που καλύπτεται εν μέρει από μια λίμνη (τη λίμνη του Fogo) και του οποίου οι πιο πρόσφατες εκρήξεις καταγράφτηκαν το 1563. Στην περιοχή  του Ribeira Grande (CRG) όπου η θερμοκρασία του πεδίου ανέρχεται σε περίπου 250° C, αναπτύχθηκε (1988-1994) μια πρώτη μονάδα ισχύος 5MWe και κατόπιν (1996-2000) έγινε επέκταση στα 13 MWe.

 

Εικ.1. Το νησιωτικό σύμπλεγμα των Αζορών διαθέτει  γεωθερμικούς πόρους υψηλής ενθαλπίας ανάλογους με εκείνους της νησιωτικής Ελλάδας.

 

Μια δεύτερη μονάδα δυαδικού κύκλου (binary) ισχύος 10MWe εγκαταστάθηκε το 2006 στην περιοχή Pico Vermelho. Έτσι οι δύο μονάδες σήμερα αθροίζουν συνολική εγκατεστημένη ισχύ 23MWe, παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια 196 GWh/έτος και καλύπτοντας πάνω από  το 40% των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια του νησιού. Eνδεικτικό το διάγραμμα 2, όπου η συμμετοχή της γεωθερμίας είναι 38.8% (2010).

 

Διάγραμμα 2. Διαχρονική εξέλιξη της συνεισφοράς της γεωθερμικής ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή του νησιού São Miguel.

 

 

 

Εικ. 2. Αζόρες, São Miguel : Oι δύο γεωθερμικές μονάδες (στο Ribeira Grande  και στο Pico Vermehlo) σήμερα αθροίζουν συνολική εγκατεστημένη ισχύ 23MWe, παράγοντας ηλεκτρική ενέργεια 196 GWh/έτος και καλύπτοντας πάνω από  το 40% των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια του νησιού.

 

Στο νησί Terceira, το δεύτερο μεγαλύτερο του συμπλέγματος Αζορών, υπάρχει σχέδιο για εγκατάσταση 12MWe (πεδίο Pico Alto με θερμοκρασίες άνω των 300°C). Επίσης υπάρχει  σχέδιο για πρόσθετη επέκταση του Ribeira Grande, μια επένδυση περίπου 200 εκατ. € τα επόμενα χρόνια. Αναφορικά με τα υπόλοιπα νησιά του αρχιπελάγους, παρά την πιθανή παρουσία καλών γεωθερμικών πόρων, η ανάπτυξη για την ώρα  εμποδίζεται από έλλειψη ενδιαφέροντος .

 

Η όλη ανάπτυξη της γεωθερμίας των Αζορών μας ενδιαφέρει;  Τόσο αυτή όσο και σε άλλα νησιωτικά συμπλέγματα ή νησιωτικά κράτη όπως στη Γουαδελούπη (Γαλλία) και Χαβάη (ΗΠΑ) ή ακόμη στις  Φιλιππίνες και στην Ιαπωνία, όπου μετά το πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα (2011) η κυβέρνηση ενθαρρύνει τις νέες δραστηριότητες γεωθερμικών ερευνών από ιδιώτες αλλά και την γενικότερα την προώθηση της γεωθερμίας; Σίγουρα, αν μη τι άλλο,   επιτείνει τους προβληματισμούς μας για την δική μας γεωθερμική ανάπτυξη στον τομέα της υψηλής ενθαλπίας.

 

Πέρασαν ήδη περίπου δέκα χρόνια από τότε που είχα ρισκάρει την πρόβλεψη ότι δεν θα έχουμε σύντομα μια μονάδα ηλεκτροπαραγωγής από γεωθερμία στον τόπο μας (Γεωθερμία, η πιο αδικημένη μορφή ΑΠΕ στην Ελλάδα!). Κι αυτό επειδή η πολιτεία μας ουδέποτε μέχρι σήμερα επέδειξε συνέπεια και αποτελεσματικότητα σε τόσο σοβαρά εγχειρήματα που απαιτούν προετοιμασία σε βάθος χρόνου. Και δυστυχώς επιβεβαιώνομαι μέχρι σήμερα.

 

Όμως  αυτή η αδράνεια δεν μπορεί να διαρκέσει για  πάντα. Είναι υπερβολικά μεγάλη «ποινή» αυτή η  τόσο μεγάλη απραξία, επειδή κάποτε (πριν 30-40 χρόνια) είχαμε κάποιες «μη επιτυχημένες» δοκιμές (βλ.  εδώ και εδώ). Δοκιμές που πέτυχαν για τα τεχνολογικά δεδομένα της εποχής, απέτυχαν όμως να πείσουν σε περιβαλλοντικό επίπεδο! Και είναι πολύ μεγάλη η ευθύνη για όλους μας (κυβερνήσεις, τοπικές αυτοδιοικήσεις, υπεύθυνοι φορείς ή εταιρείες όπου έχουν μισθωθεί τα πεδία,  κρατικοί αξιωματούχοι κλπ) όταν αφήνουμε ανεκμετάλλευτα τέτοια πεδία παγκοσμίου εμβέλειας, χωρίς ουσιαστική δικαιολογία. Διότι δεν αποτελούν ουσιαστική και ανυπέρβλητη δικαιολογία ούτε οι ελεγχόμενες (σε συντριπτικό βαθμό) περιβαλλοντικές επιπτώσεις, ούτε οι ελλείψεις του θεσμικού πλαισίου, ούτε οι δυσκολίες χρηματοδότησης και εύρεσης στρατηγικών εταίρων με εμπειρία στον τομέα, ούτε φυσικά η διατήρηση του καθεστώτος ανασφάλειας  και «τεχνολογικού ρίσκου», τόσα πολλά χρόνια μετά από τις αποτυχημένες (τουλάχιστον από περιβαλλοντική άποψη) προσπάθειες που έγιναν. Δυστυχώς, ειδικότερα αυτή η τελευταία μοιάζει ως κατ’επίφαση δικαιολογία, ως ένας «από μηχανής Θεός», που ανασύρεται κάθε φορά ως για να ξεσηκώνει τις τοπικές κοινωνίες και να ματαιώνει την όποια προσπάθεια από όπου κι αν προέρχεται!

 

Η  μόνη δικαιολογία που εγώ προσωπικά αντιλαμβάνομαι είναι η ακόλουθη: Ζω καλά και χωρίς την γεωθερμία, είμαι πλούσιος κι ενεργειακά αυτόνομος και  δεν έχω ανάγκη την γεωθερμία, δεν θέλω να την δοκιμάσω ούτε με το ελάχιστο ρίσκο,  οπότε την αφήνω ως παρακαταθήκη για τις επόμενες γενεές!

 

Είναι όμως εθνικά αποδεκτό αυτό, όταν κυρίαρχη εθνική πολιτική μας είναι η  αξιοποίηση του πλούσιου δυναμικού των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στα νησιά μας, προκειμένου να συμβάλουν και  αυτά στους ενεργειακούς στόχους της Χώρας ;

 

Κάποιοι θα πουν ότι τα νησιά μας συμβάλουν ήδη ικανοποιητικά  με τον τουρισμό στην αύξηση του εισοδήματος των πολιτών τους αλλά και στο ΑΕΠ.  Κάποιοι ότι τα υποψήφια γεωθερμικά νησιά μας (Μήλος, Νίσυρος, Λέσβος, Χίος κλπ.) είναι –με την εξαίρεση ίσως της Λέσβου- πολύ μικρότερα από εκείνα των Αζορών σε πληθυσμιακή πυκνότητα ώστε να δικαιολογούν σχετικά μεγάλες γεωθερμικές μονάδες κι ακόμη όχι τόσο απομακρυσμένα ώστε να μην επιδέχονται διασύνδεση (η διασύνδεση των περισσοτέρων Κυκλάδων ήδη έχει ολοκληρωθεί τουλάχιστον σε τεχνικό επίπεδο). Επίσης, κάποιοι τοπικοί άρχοντες θα συνεχίσουν να επικαλούνται μεγεθύνοντας τα περιβαλλοντικά ζητήματα μη θέλοντας να αναλάβουν το ελάχιστο ρίσκο απέναντι στους πολίτες που τους έχουν εμπιστευθεί.  Κι ακόμη οι ίδιοι άρχοντες θα συνεχίζουν να απεμπολούν την δική τους εθνική ευθύνη θεωρώντας ότι η πολιτεία είναι αποκλειστικά υπεύθυνη να τους παρέχει ενεργειακή επάρκεια καθ’όλο το έτος ανεξαρτήτως εποχιακών διακυμάνσεων. Γιατί αλήθεια, και με τι ανταλλάγματα,  εγώ να αναλάβω το όποιο ρίσκο για να δώσω ρεύμα, όχι στους δημότες μου μόνο, αλλά σε όλη την υπόλοιπη Ελλάδα; Και σε τελευταία ανάλυση μπορεί από την μεριά τους να έχουν κάποιο δίκιο.

 

Ωστόσο, αν αφήσουμε κατά μέρος την «μεριά» του καθενός, η αλήθεια είναι ότι ο τόπος μας, η ενεργειακή μας ταυτότητα χρειάζεται την γεωθερμία.. Και μάλιστα απεγνωσμένα! Ειδικότερα σήμερα που η  απεξάρτηση από τους ορυκτούς άνθρακες δείχνει ως μονόδρομη και μη αντιστρεπτή πολιτική της ΕΕ. Οσο διατηρούμε τους τοπικούς θερμικούς σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίοι λειτουργούν με καύσιμο πετρέλαιο, μαζούτ κλπ., για τα μη διασυνδεδεμένα νησιά μας, τόσο διαιωνίζουμε ένα απολύτως αντιοικονομικό, επισφαλές και ρυπογόνο σύστημα. Και η γεωθερμία, όπως και οι λοιπές ΑΠΕ, μπορούν υπό προϋποθέσεις να συμβάλλουν τα μέγιστα στο ζήτημα αυτό.

 

Ο καιρός πλησιάζει για να γίνει τουλάχιστον η αρχή, έστω για μια εφαρμογή που θα είναι μικρής κλίμακος και  θα έχει μεγάλη συμβολική αξία αναδεικνύοντας όλα τα θετικά στοιχεία της γεωθερμίας. Εστω στην Κίμωλο, όπου έχει μόνο 800 κατοίκους, έστω στο Γυαλί Νισύρου που δεν έχει καθόλου κατοίκους. Και τότε, ευελπιστούμε, ότι θα πούνε και οι άλλοι: γιατί όχι κι εμείς;

 

Στην Κίμωλο, για παράδειγμα, λόγω της χαμηλής σχετικά αναμενόμενης θερμοκρασίας (μέση ενθαλπία 150°C σε βάθος 1-1,5km  συγκριτικά με την υψηλή ενθαλπία 280-320°C της Ν. Μήλου) και του μικρού μεγέθους της μονάδας (ως 5MWe), τα προβλήματα αλλά και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις αναμένονται να είναι ελεγχόμενα. Οι βέλτιστες πρακτικές, όπως και στις Αζόρες,  περιλαμβάνουν μονάδες ηλεκτροπαραγωγής δυαδικού κύκλου, επανεισαγωγή και ψύξη με θαλασσινό νερό ή με αερόψυκτους πύργους ψύξης. Δηλαδή μονάδες στις οποίες τόσο το κύκλωμα του γεωθερμικού ρευστού όσο και εκείνου του οργανικού ρευστού είναι  κλειστά και δεν αποβάλλεται τίποτε στο περιβάλλον πέραν υδρατμών από το σύστημα ψύξης. Επιπλέον, η υφιστάμενη νομοθεσία (Κανονισμός Γεωθερμικών εργασιών) υποχρεώνει σε ολική επανεισαγωγή ενώ παράλληλα δεν απαγορεύει την χωροθέτηση των έργων αυτών ακόμη και εντός προστατευόμενων περιοχών εκτός οικισμών και κατοικημένων περιοχών (βλ. Εικ. 3 και 4).

 

 

Εικ.3. Οι σύγχρονες γεωθερμικές μονάδες με την τεχνολογία ολικής επανεισαγωγής –μηδενικής ρύπανσης, δεν αφήνουν στο περιβάλλον ούτε αέρια ούτε υγρά απόβλητα. Πηγή:  ΔΕΗ ΑΝ, ΚΑΠΕ.

 

Το Γυαλί Νισύρου, παρότι δεν έχει διεξαχθεί γεωτρητική έρευνα μέχρι σήμερα, ενδεχομένως  είναι επίσης μια εξαιρετική περίπτωση, τόσο για γεωστρατηγικούς λόγους αλλά και για την γενικότερη σημειολογία που προαναφέρθηκε. Μιλάμε για μια περιοχή,  ελάχιστα μίλια από τα ελληνοτουρκικά σύνορα, που η εξορυκτική δραστηριότητα (ορυχεία περλίτη στην ανατολική πλευρά και ελαφρόπετρας στη δυτική) συμπληρώνει απρόσκοπτη παρουσία σχεδόν 50 χρόνια στο νησί προσφέροντας τα μέγιστα στην οικονομική του δυναμική (μέσω καταβολής μισθωμάτων) και συμβάλλοντας καθοριστικά  στην κοινωνική συνοχή και στη συγκράτηση του πληθυσμού στην ευρύτερη παραμεθόριο περιοχή. Μετά μάλιστα τον Ιούλιο του 2017, και την ψήφιση σχετικού νόμου, το Γυαλί ανήκει πλέον εξ’ ολοκλήρου στον Δήμο Νισύρου διαμορφώνοντας νέα δεδομένα αλλά και δυνατότητες στον τοπικό δήμο. Η γεωθερμία μόνο προστιθέμενη αξία μπορεί να προσφέρει, με την προϋπόθεση φυσικά της ορθής και περιβαλλοντικά ασφαλούς εφαρμογής.

 

    Εικ.4. Σύγκριση σταθμών παλαιάς τεχνολογίας με νέα ολικής επανεισαγωγής, Hatchobaru Geothermal Power Plant, Japan.    Πηγή: ΔΕΗ ΑΝ, ΚΑΠΕ.

 

Το ίδιο συμβαίνει και στην περιοχή του νησιωτικού συμπλέγματος της Μήλου-Κιμώλου. Τα νησιά αυτά, με παγιωμένο το στοιχείο της εξόρυξης στον κοινωνικό ιστό τους,  χρησιμοποιούνται ως παράδειγμα συνύπαρξης τουρισμού και εξόρυξης. Και δικαίως. Αλλωστε, το ένα τρίτο της συνολικής ακαθάριστης προστιθέμενης αξίας που παράγεται  ετησίως στο σύμπλεγμα των νήσων Μήλου και Κιμώλου οφείλεται στην εξορυκτική δραστηριότητα των παγκοσμίου εμβέλειας βιομηχανικών ορυκτών που διαθέτει (περλίτη, μπεντονίτη κλπ). Η γεωθερμία, με την ίδια βασική ως άνω προϋπόθεση, πέραν από τα άμεσα οικονομικά οφέλη για τους δήμους (Ν.3983/2011), μπορεί να προσθέσει στην ενεργειακή ασφάλεια, τη  δημιουργία θέσεων εργασίας αλλά και άλλες θερμικές εφαρμογές από την αξιοποίηση της απορριπτόμενης θερμικής ενέργειας, όπως πχ. αγροτικές, αφαλάτωση, τηλεθέρμανση, ιχθυοκαλλιέργειες, λουτροθεραπείες, spa κ.α. εξασφαλίζοντας ενεργειακά, οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη. Όλα αυτά θα έχουν θετικότατο αντίκτυπο στη βιώσιμη ανάπτυξη και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Ακόμη και στον ίδιο τον τουρισμό αν θυμηθούμε τα παραδείγματα στο Blue Lagoon (Ισλανδία), Puna (Χαβάη) και τους γεωθερμικούς σταθμούς της Τοσκάνης (Ιταλία).

Όμως ίσως το κυριότερο, εκείνο που έχει την μεγαλύτερη εθνική σημασία, είναι να γίνει επιτέλους η αρχή για την ηλεκτροπαραγωγή από γεωθερμία. Να πάρει φωτιά η θρυαλλίδα...

*συγγραφέας, διευθυντής ΥΠΕν, www.oryktosploutos.net.

 

17/05/2018

Πηγη: Energypress