Διαχείριση χαρτοφυλακίου σταθμών ΑΠΕ και συστημάτων ηλεκτρικής ενέργειας υπό υψηλή διείσδυση ΑΠΕ.

Κατά τα τελευταία χρόνια η συμμετοχή Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στο ενεργειακό μίγμα ηλεκτροπαραγωγής αυξάνεται με γοργούς ρυθμούς σε παγκόσμιο επίπεδο. Σύμφωνα με το International Renewable Energy Agency, η εγκατεστημένη ισχύς αιολικών σταθμών αυξήθηκε από 1.057 GW στο τέλος του 2008 σε 2.179 GW στο τέλος του 2015 (αύξηση 106%).

Ηγετικό ρόλο προς αυτή την κατεύθυνση έπαιξε η Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία συνεχίζει την πάγια περιβαλλοντική πολιτική της υποστηρίζοντας ενεργά την ευρεία ενσωμάτωση τεχνολογιών ΑΠΕ στα εθνικά Συστήματα Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΣΗΕ) των κρατών μελών της, με στόχο τον περιορισμό των επιβλαβών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και τη μείωση της εξάρτησης από τις ευμετάβλητες διεθνείς τιμές των ορυκτών καυσίμων (φυσικό αέριο, πετρέλαιο, άνθρακας).

Παράλληλα, έχει γίνει φανερό ότι τα παραδοσιακά σχήματα ενίσχυσης των ΑΠΕ προκαλούν στρεβλώσεις στην εύρυθμη λειτουργία της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και για το λόγο αυτό η παραδοσιακή προσέγγιση επιδότησης έχει πρόσφατα μεταβληθεί δραστικά. Σύμφωνα με τις Κατευ-θυντήριες Γραμμές για τις Κρατικές Ενισχύσεις στους Τομείς του Περιβάλλοντος και της Ενέργειας (2014-2020) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, οι παραγωγοί ΑΠΕ θα αποζημιώνονται μέσω μηχανισμών βασισμένων στην αγορά και θα υφίστανται κόστη εξισορρόπησης εφόσον οι προβλέψεις παραγωγής διαφέρουν από τα πραγματικά επίπεδα παραγωγής.

Στην κατεύθυνση αυτή, ο Νόμος 4414/2016 θεμελιώνει τη μετάβαση προς την άμεση συμμετοχή των νέων μονάδων ΑΠΕ (πάνω από συγκεκριμένα όρια εγκατεστημένης ισχύος) στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας (ΗΕ) και στο μηχανισμό εξισορρόπησης και εκκαθάρισης αποκλίσεων, λαμβάνοντας επιπλέον μία προσαύξηση επί της τιμής εκκαθάρισης της αγοράς («Λειτουργική Ενίσχυση Διαφορικής Προσαύξησης» ή Feed-in Premium).

Οι παραγωγοί ΑΠΕ θα αποκτήσουν με τον τρόπο αυτό αυξημένα κίνητρα ανταγωνιστικότητας, ενώ ταυτόχρονα θα επωμιστούν την (οικονομική) ευθύνη της ακρίβειας πρόβλεψης της παραγωγής τους, ήτοι θα καταστούν οικονομικά υπεύθυνοι για το πρόσθετο κόστος εξισορρόπησης του συστήματος ΗΕ σε πραγματικό χρόνο όταν αυτό προκαλείται από ανισορροπίες μεταξύ προβλέψεων και πραγματικής παραγωγής τους.

Το παραπάνω πλαίσιο, σε συνδυασμό με τη διαδικασία προσαρμογής της ελληνικής αγοράς ΗΕ προς το Ευρωπαϊκό Μοντέλο-Στόχο (Electricity Target Model), συνεπάγεται την άμεση αποκέντρωση διαδικασιών που έως σήμερα βρίσκονταν στον κεντρικό έλεγχο του ΑΔΜΗΕ, δηλαδή τη μεταφορά της ευθύνης εξισορρόπησης από τον ΑΔΜΗΕ στους επιμέρους παραγωγούς ΑΠΕ. Εισάγεται έτσι η αναγκαιότητα της δημιουργίας εγχώριων Φορέων Σωρευτικής Εκπροσώπησης μονάδων ΑΠΕ (ΦοΣΕ ΑΠΕ). Μέσω των εταιρειών αυτών, μονάδες ΑΠΕ πολλών παραγωγών θα συμμετέχουν στην αγορά και στους μηχανισμούς εξισορρόπησης στα πλαίσια μεγαλύτερων χαρτοφυλακίων.

Η συμβολή των ΦοΣΕ ΑΠΕ θα είναι σημαντική στον περιορισμό της απόκλισης πρόβλεψης – πραγματικής παραγωγής, χάρη στο φαινόμενο της χωρικής διαφοροποίησης που αμβλύνει σημαντικά την αβεβαιότητα και μεταβλητότητα της παραγωγής των μονάδων ΑΠΕ. Εκτός αυτού, η λειτουργίας των ΦοΣΕ ΑΠΕ ουσιαστικά αποτελεί προαπαιτούμενο για τη βέλτιστη προσαρμογή του συστήματος σε συνθήκες υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ.

Δεδομένης της επικείμενης αύξησης της διείσδυσης μονάδων ΑΠΕ και του νέου ρυθμιστικού πλαισίου σχετικά με τη συμμετοχή των μονάδων αυτών στην αγορά ΗΕ, ο παραδοσιακός τρόπος διάρθρωσης και λειτουργίας του συστήματος ΗΕ πρέπει να αναθεωρηθεί δραστικά. Επομένως, προκύπτουν σημαντικές προκλήσεις για τη διαχείριση του συστήματος μεταφοράς ΗΕ, το οποίο αποτελεί διαχρονικά τον βασικό πυλώνα ενεργειακής ασφάλειας της χώρας μας. Αυτές οι προκλήσεις (που συνάμα καθίστανται και προβλήματα) αφορούν όλες τις χρονικές κλίμακες προγραμματισμού και λειτουργίας του συστήματος μεταφοράς και μπορούν να ομαδοποιηθούν συνοπτικά ως εξής:

1)    Σε βραχυπρόθεσμο επίπεδο, αυξημένα ανισοζύγια παραγωγής και ζήτησης του συστήματος, λόγω της μεταβλητότητας και της αβεβαιότητας της παραγωγής ΑΠΕ, και πιθανή συμφόρηση στις γραμμές μεταφοράς.

2)    Σε μεσοπρόθεσμο επίπεδο, μη βέλτιστος προγραμματισμός συντηρήσεων των συμβατικών μονάδων και των διασυνδέσεων με τα γειτονικά συστήματα ΗΕ, καθώς η εποχικότητα που χαρακτηρίζει την παραγωγή συγκεκριμένων τεχνολογιών ΑΠΕ μεταβάλλει δραστικά τις αντίστοιχες εποχικές ανάγκες διατήρησης διαθέσιμης συμβατικής ισχύος, ενώ η μεταβλητότητα και αβεβαιότητα της παραγωγής ΑΠΕ εισάγει σημαντικά ερωτήματα σχετικά με το βαθμό συμβολής τους στη διασφάλιση επαρκούς ισχύος επικουρικά προς τις συμβατικές μονάδες.

3)    Σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, δυσκολία στη λήψη αποφάσεων για την ενίσχυση του συστήματος μεταφοράς (νέες γραμμές μεταφοράς, συσκευές ελέγχου ροής όπως FACTS και phase shifters), καθώς και για το βέλτιστο χρονισμό των ενισχύσεων αυτών.

4)    Εκτοπισμός (α) συμβατικών μονάδων παραγωγής από φυσικό αέριο, λόγω της μείωσης της χονδρικής τιμής ηλεκτρικής ενέργειας που συντελείται από τη σημαντική αύξηση των σταθμών ΑΠΕ, αλλά και (β) υδραντλητικών σταθμών, λόγω της μείωσης του εύρους και της διάρκειας της διασποράς των τιμών ηλεκτρικής ενέργειας, από τον προγραμματισμό και τη λειτουργία του ΣΗΕ. Αυτό έχει ως συνέπεια αφενός μεν την πιθανή απόσυρση υφιστάμενων μονάδων, αφετέρου δε τη μη επένδυση σε νέες μονάδες και τελικό αποτέλεσμα τη δημιουργία ελλείμματος ευέλικτου παραγωγικού δυναμικού, το οποίο όμως καθίσταται απαραίτητο κατά τα επόμενα έτη για να ακολουθήσει τις μεταβολές του καθαρού φορτίου σε πραγματικό χρόνο, δεδομένης της έντονης διακύμανσης της παραγωγής των μονάδων ΑΠΕ.

Οι ανωτέρω προκλήσεις δεν αναφέρονται στο απώτερο μέλλον αλλά αντίθετα επηρεάζουν ήδη, σε σημαντικό βαθμό, τη λειτουργία των ΣΗΕ και συνεπώς η αντιμετώπισή τους αποτελεί άμεση ανάγκη, εν όψει των δεσμευτικών Ευρωπαϊκών στόχων για σημαντική περαιτέρω διείσδυση μονάδων ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα και της στρατηγικής επίτευξης των στόχων αυτών με τον ασφαλέστερο και οικονομικότερο για τους τελικούς καταναλωτές τρόπο.

Συνεπώς, είναι θεμελιώδους σημασίας η προώθηση καινοτόμων μεθοδολογιών και λύσεων και η άμεση εφαρμογή τους από Διαχειριστές Συστημάτων Ηλεκτρικής Ενέργειας διεθνώς. Θεμελιώδης στόχος πρέπει να είναι η βέλτιστη υλοποίηση της μετάβασης στο μελλοντικό, περισσότερο αβέβαιο και μεταβλητό, αλλά ταυτόχρονα φιλικό προς το περιβάλλον και την αειφορία, ενεργειακό σύστημα.

* Ο κ. Παντελής Μπίσκας είναι Αναπληρωτής Καθηγητής ΑΠΘ

10 Ιουνίου 2019

energypress