Ένα σημαντικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα, για κάθε πολίτη με ευαισθησία στα ζητήματα του περιβάλλοντος και της κλιματικής κρίσης, πραγματοποιήθηκε πρόσφατα στη Ρώμη, εστιάζοντας στα κράτη της νοτιοανατολικής Ευρώπης, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Η πρωτοβουλία, υπό τον τίτλο Climate Reality Leadership Corps, υλοποιείται από τον μη κερδοσκοπικό οργανισμό The Climate Project και στοχεύει στη δημιουργία πυρήνων πολιτών οι οποίοι θα αναδεικνύουν -με τα λόγια και τις πράξεις τους- την επείγουσα και σπουδαία ανάγκη για κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές τομές που διαφυλάσσουν τη φύση. Η Liliane Mavridara ανήκει στους ανθρώπους που συμμετέχουν σε αυτή την πράσινη ομάδα δράσης για το κλίμα και εξειδικεύεται στη διαχείριση τραύματος, μια παράμετρο καθόλου αμελητέα όταν τα ακραία καιρικά φαινόμενα χτυπούν αλύπητα τοπικές κοινότητες. Μέσα από τη συνέντευξή της στο Euractiv.gr μας συστήνει στο The Climate Project, βασικές κλιματικές έννοιες και τη διαχείριση του συλλογικού τραύματος.
Ποιος είναι ο στόχος του Climate Reality Leadership Corps;
Ο πρώην αντιπρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών Αλ Γκορ ίδρυσε το Πρόγραμμα για την Κλιματική Πραγματικότητα το 2006 με σκοπό να δώσει καταλυτική ώθηση σε μια παγκόσμια λύση για την κλιματική κρίση, καθιστώντας την μια επείγουσα δράση απαραίτητη σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Για το σκοπό αυτό, το Climate Reality δίνει σε ανθρώπους από όλα τα κοινωνικά στρώματα μια βαθύτερη κατανόηση του τι συμβαίνει στο κλίμα και των λύσεων που έχουμε στα χέρια μας, παρέχει τα εργαλεία και τις δεξιότητες για να επηρεάσουν τους υπεύθυνους λήψης αποφάσεων και να διαμορφώσουν την κοινή γνώμη, ενώ παράλληλα τους προσφέρει πρόσβαση σε ένα σημαντικό παγκόσμιο δίκτυο για να νιώσουν ενδυναμωμένοι και υποστηριζόμενοι ως ηγέτες και καταλύτες ώστε να πυροδοτήσουν την αλλαγή που απαιτείται σε όλους τους τομείς και σε όλες τις κοινότητες σε όλο τον κόσμο.
Ποια είναι η δική σας εμπειρία ως προς την περιβαλλοντική εκπαίδευση, προερχόμενη από ένα διαφορετικό επιστημονικό πεδίο;
Μπήκα στην εκπαίδευση για την κλιματική πραγματικότητα μέσω της προσωπικής μου έρευνας για να καταλάβω τι συμβαίνει πίσω από τα ακραία καιρικά φαινόμενα και την αυξανόμενη περιβαλλοντική ρύπανση, τα οποία επηρέαζαν αμφότερα τις κοινότητες στις οποίες ζούσα και εργαζόμουν στις Ηνωμένες Πολιτείες. Επίσης, συνειδητοποιούσα όλο και περισσότερο τον αντίκτυπο που είχαν αυτά τα γεγονότα στις κοινότητες, κυρίως μέσω των ανθρώπων που έχασαν τα σπίτια τους και τα μέσα διαβίωσής τους, καθώς και την απώλεια της βιοποικιλότητας μέσω των γεωργικών αγρών και των πυρκαγιών σε δάση παλαιάς βλάστησης, τα οποία συντηρούσαν αυτές τις κοινότητες για μεγάλο χρονικό διάστημα.
Και ενώ είχα επίγνωση των αλληλένδετων επιπτώσεων, δεν είχα τη γνώση των δεδομένων και της επιστήμης πίσω από αυτό που συνέβαινε. Η συμμετοχή μου στην εικονική εκπαίδευση του Απριλίου 2021 στις ΗΠΑ με εξόπλισε με τις γνώσεις που χρειαζόμουν, ενώ παράλληλα με συνέδεσε με μια εσωτερική συντριπτική θλίψη για την πραγματικότητα των όσων συνέβαιναν ήδη σε όλο τον κόσμο όσον αφορά τα ακραία καιρικά φαινόμενα και τις επιπτώσεις στην καθημερινή ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων.
Λόγω του ιστορικού μου που σχετίζεται με την υγεία και της εργασίας μου γύρω από την ανακούφιση του τραύματος, εμπνεύστηκα να εμβαθύνω στον τομέα της παγκόσμιας υγείας και πιο πρόσφατα στον τομέα της κλιματικής δικαιοσύνης και του ανθρώπινου δικαιώματος σε ένα υγιές περιβάλλον, συνεχίζοντας παράλληλα να υποστηρίζω την ολιστική υγεία και ευημερία της κοινότητας και την ανάπτυξη της ικανότητας της κοινωνικής μας ανθεκτικότητας για την αντιμετώπιση της κλιματικής έκτακτης ανάγκης.
Γιατί το πρόγραμμα εστιάζει την προσοχή του στη νοτιοανατολική Ευρώπη;
Η πρόσφατη κατάρτιση για την κλιματική πραγματικότητα στη Ρώμη επικεντρώθηκε στη Νότια Ευρώπη – από την Πορτογαλία έως την Ελλάδα. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η Νότια Ευρώπη και η Μεσόγειος αποτελούν ένα καυτό σημείο για την αύξηση των κλιματικών κινδύνων, οι οποίοι επηρεάζουν εκατομμύρια ανθρώπους σε καθημερινή βάση. Οι χώρες αυτές εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό που βασίζεται στη φύση, ο οποίος επηρεάζεται με τη σειρά του από την ακραία ζέστη, τις δασικές πυρκαγιές, τη ρύπανση και την απώλεια των τοπικών οικοσυστημάτων, την αλλαγή στην αλιευτική βιομηχανία λόγω της αλλαγής της θερμοκρασίας της θάλασσας και των ειδών των διαθέσιμων προς κατανάλωση ψαριών κ.λπ. Επιπλέον, οι επιπτώσεις του καύσωνα και της ξηρασίας στην παροχή νερού για τη γεωργία και τις βιομηχανίες τροφίμων αποτελούν απειλή τόσο για τον μελλοντικό εφοδιασμό με τρόφιμα, όσο και για την παροχή καθαρού πόσιμου νερού.
Τα ακραία καιρικά φαινόμενα επιβαρύνουν περαιτέρω την υγεία των ανθρώπων και των ζώων, από τη σωματική δυσφορία λόγω της ίδιας της ζέστης και το ψυχολογικό άγχος και τη θλίψη λόγω της απώλειας προσωπικής περιουσίας και του ξεριζωμού κοινοτήτων μέχρι τη μεταβολή των χερσαίων και θαλάσσιων οικοσυστημάτων με τρόπους που δεν γνωρίζουμε ακόμη πώς θα επηρεάσουν τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές.
Αν πάρουμε την Ελλάδα ως παράδειγμα εδώ, οι δασικές πυρκαγιές τον Ιούλιο και τον Αύγουστο του 2023 έκαψαν περισσότερα από 160.000 εκτάρια γης, με την πυρκαγιά στον Έβρο/Θράκη να είναι η μεγαλύτερη καταγεγραμμένη καμένη έκταση στην ιστορία της Ευρώπης. Στη συνέχεια, τον Σεπτέμβριο του 2023, η καταιγίδα Daniel έπληξε την κεντρική Ελλάδα, έναν αγροτικό κόμβο και τη σημαντικότερη πηγή εφοδιασμού τροφίμων για ολόκληρη τη χώρα.
Η περιοχή της Θεσσαλίας γνώρισε τις μεγαλύτερες βροχοπτώσεις σε σύντομο χρονικό διάστημα στην ιστορία της Ευρώπης, με τις επιπτώσεις στο ζωικό κεφάλαιο, στη χρήση της γης, στην απώλεια προϊόντων και στα σπίτια και τα μέσα διαβίωσης των ανθρώπων να είναι αισθητές μέχρι σήμερα. Ταυτόχρονα, αυτές οι τραγωδίες έδειξαν με παραδείγματα τι μπορούν να προκαλέσουν απρόβλεπτες και έκτακτες καιρικές συνθήκες και την επείγουσα ανάγκη για την προσαρμογή των κατάλληλων κοινωνικών δομών για τον μετριασμό αυτών των επιπτώσεων.
Με βάση την εμπειρία σας, πώς πιστεύετε ότι το συλλογικό τραύμα της κλιματικής κρίσης θα επηρεάσει τις κοινωνίες και γιατί η ανθεκτικότητα αποτελεί βασική παράμετρο για το μέλλον μας;
Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης και των ακραίων καιρικών φαινομένων δεν βιώνονται με τον ίδιο τρόπο από όλους, και τα μέσα για την ανακούφιση από τις πιέσεις αυτών των συνθηκών δεν είναι διαθέσιμα ή ίσα για όλους. Τότε είναι που μπαίνει στη συζήτηση η αρχή της κλιματικής δικαιοσύνης, την οποία είδαμε να αντιμετωπίζεται από τις COPs μέχρι τις συνεδριάσεις των δημαρχείων, μέχρι τις κοινότητες που πλήττονται και γιατί δεν λαμβάνουν αυτά που χρειάζονται για να ξεπεράσουν, έστω και εν μέρει, τη ζημιά και την απώλεια που έχουν υποστεί. Η μη αναγνώριση αυτής της αδικίας ως κοινότητα δημιουργεί πίεση και προσθέτει στο συλλογικό και πολιτισμικό τραύμα που ήδη υπάρχει.
Πιστεύω ότι βλέπουμε τις επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης σε όλο τον κόσμο, ιδίως όταν εξετάζουμε την αναγκαστική μετανάστευση, επειδή τα εδάφη των ανθρώπων επηρεάζονται από την ξηρασία και δεν μπορούν να καλλιεργήσουν τα τρόφιμά τους, ούτε έχουν πρόσβαση σε καθαρό πόσιμο νερό. Έτσι, αναγκάζονται με τη βία να αφήσουν πίσω τα σπίτια τους, σε αναζήτηση καλύτερων συνθηκών διαβίωσης.
Αυτό έχει επιπτώσεις ντόμινο στις χώρες στις οποίες μετακινούνται, ιδίως αν δεν είναι ευπρόσδεκτοι, επηρεάζοντας με τη σειρά τους την τοπική οικονομία, ασκώντας πίεση στις κοινωνικές δομές, οι οποίες μπορούν στη συνέχεια να δημιουργήσουν βία, ρατσισμό και συγκρούσεις, με αποτέλεσμα περισσότερη αναγκαστική μετανάστευση, διαιωνίζοντας τη σωματική, ηθική και ψυχολογική κακοδαιμονία των ανθρώπων, όπου κι αν βρίσκονται. Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο, και επειδή οι οικονομίες διακόπτονται και οι άνθρωποι γίνονται πιο ευάλωτοι στις αδικίες και στη φτώχεια, αυτό επηρεάζει περαιτέρω όλες τις σημερινές και μελλοντικές γενιές.
Ένα μεγάλο μέρος του συλλογικού τραύματος είναι επίσης η απώλεια της πολιτιστικής κληρονομιάς και των συστημάτων αξιών. Αναφερόμενοι στην Ελλάδα ως παράδειγμα εδώ, οι περσινές εκτεταμένες πυρκαγιές και πλημμύρες είχαν ως αποτέλεσμα όχι μόνο την απώλεια πολλών καθιερωμένων οικοσυστημάτων, αλλά και την απώλεια της πολιτιστικής μας κληρονομιάς που συνδέεται με τα συγκεκριμένα εδάφη και τις ρίζες των ανθρώπων σε αυτά τα εδάφη για πολλές γενιές.
Υπήρξε ένα πλήγμα στην ψυχοσύνθεση της χώρας μας, το οποίο δεν έχει αντιμετωπιστεί ή εξεταστεί ακόμη, και αυτό αφορά τη θλίψη για ό,τι χάθηκε. Αντιμετωπίζοντας την απώλεια, τον φόβο και την απελπισία ενώ βρισκόμαστε στην κοινότητα, αγκαλιάζουμε την πολιτισμική ανθεκτικότητα που είχαν πολλοί από τους παππούδες και τους προπαππούδες μας όταν αντιμετώπισαν πολέμους και πολιτισμική βλάβη, συμπεριλαμβανομένης της γενοκτονίας. Αυξάνουμε έτσι τόσο την προσωπική όσο και την κοινοτική ικανότητα, η οποία πιστεύω ότι θα αποδειχθεί η καλύτερη υποδομή μας καθώς θα περιηγούμαστε στις επόμενες δεκαετίες. Αν αυτό το συλλογικό τραύμα μείνει ανεξέλεγκτο, θα οδηγήσει σε σωματικές και ψυχολογικές ασθένειες, βία μεταξύ των γενεών και κοινωνική αναταραχή μεταξύ άλλων συμπτωμάτων.
Τι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστεί αυτό το τραύμα;
Οποιοδήποτε τραύμα σε συλλογικό επίπεδο χρειάζεται ένα ισότιμο συλλογικό δοχείο για να το επεξεργαστεί, και ο τρόπος με τον οποίο χτίζουμε αυτό το δοχείο μπορεί να έχει διάφορες λειτουργίες. Για παράδειγμα:
Μπορούμε να εξετάσουμε το ενδεχόμενο να δημιουργήσουμε χώρους «φροντίδας» για να συναντηθούν οι άνθρωποι και να μοιραστούν τις εμπειρίες τους, περνώντας χρόνο και κοινωνικοποιώντας όπως στο παρελθόν. Πιστεύω στη δύναμη των πολιτιστικών πόρων να μας βοηθήσουν να βρούμε τη δύναμη τόσο να στηρίξουμε ο ένας τον άλλον όσο και να οικοδομήσουμε την κοινωνική ικανότητα να αντέξουμε τις ακραίες προκλήσεις.
Μπορούμε να παρέχουμε εκπαίδευση σε όλες τις ηλικίες και σε όλους τους πολίτες, ώστε να κατανοήσουν ποιες είναι οι επιπτώσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων στην ατομική και κοινοτική υγεία, καθώς και στο άμεσο περιβάλλον μας, συμπεριλαμβανομένων των ζώων μας, των φυτών και των δασών μας, και των θαλασσών μας με τα πλάσματά τους, προσφέροντας ταυτόχρονα απλές δράσεις που μπορούν όλοι να αναλάβουν όταν συμβαίνουν αυτά τα γεγονότα.
Μπορούμε να παρέχουμε χρηματοδότηση και ανακατανομή πόρων (συμπεριλαμβανομένων των δεξιοτήτων και των υποδομών) για την υποστήριξη της παροχής τροφίμων και νερού, των συστημάτων αποχέτευσης και των σταθμών πρώτων βοηθειών σε επίπεδο κοινότητας.
Μπορούμε να υποστηρίξουμε τοπικές ομάδες που μπορεί ήδη να φροντίζουν την κοινότητα με οποιονδήποτε από αυτούς τους τρόπους, συμπεριλαμβανομένης της διάσωσης και της φροντίδας των ζώων κατά τη διάρκεια ακραίων καιρικών φαινομένων.
Τέλος, απαντώντας στην ερώτησή σας για το πώς ορίζετε μια καλή λύση για το κλίμα, θα την επαναδιατύπωνα και θα ρωτούσα: «Ποιες είναι οι λύσεις που θα υποστηρίξουν τη ζωή σε όλα τα επίπεδα;». Τι θα υποστηρίξει την υγεία και την ευημερία όλων των οικοσυστημάτων για τις σημερινές και τις μελλοντικές γενιές; Αν αυτά είναι τα κριτήρια, πιστεύω ότι θα είμαστε σε θέση να επιλέξουμε τις «σωστές» λύσεις που θα υποστηρίξουν μια υγιή ανθρώπινη και πλανητική ζωή για τις επόμενες γενιές.
Περισσότερες πληροφορίες: www.climaterealityproject.org και www.climaterealityproject.org/training
