Ενέργεια: Ο νέος χάρτης για τις ΑΠΕ

Ηένταξη στο νέο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο περιοχών της Κρήτης όπου αναμένεται να αναπτυχθούν περισσότερο οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ) τα επόμενα χρόνια είναι ίσως η πιο ενδιαφέρουσα από τις αλλαγές που περιλαμβάνονται στο σχέδιο του υπουργείου Περιβάλλοντος. Το προτεινόμενο πλαίσιο, η μελέτη του οποίου παραδόθηκε στο υπουργείο προ ημερών, αυξάνει τις περιοχές όπου οι ΑΠΕ θα απαγορεύονται, περιλαμβάνοντας μεταξύ άλλων τα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους και τα «Απάτητα βουνά». Θέτει, δε, για πρώτη φορά κριτήρια για τη χωροθέτηση και των φωτοβολταϊκών πάρκων, ιδίως όταν βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές ή σε κοντινή απόσταση από μνημεία.

Το πρώτο ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας θεσπίστηκε το 2008. Στην κατεύθυνση αυτή οδήγησε μια σειρά από αποφάσεις του Συμβουλίου της Επικρατείας, οι οποίες ακύρωναν την αδειοδότηση αιολικών πάρκων καθώς δεν υπήρχε κανένας σχεδιασμός. Η αναθεώρησή του αποδείχθηκε μια αδικαιολόγητα μακρά διαδικασία (όπως αντίστοιχα και η αναθεώρηση του χωροταξικού για τον τουρισμό και του περιφερειακού χωροταξικού για το Νότιο Αιγαίο), καθώς η σύμβαση με ομάδα μελετητών υπεγράφη το 2020 και η μελέτη είναι έτοιμη εδώ και ένα χρόνο, στον οποίο «πηγαινοέρχεται» στις υπηρεσίες με διαδοχικά αιτήματα μικρο-τροποποιήσεων. Τελικώς παραδόθηκε πριν από δύο εβδομάδες στο υπουργείο Περιβάλλοντος και αναμένεται να δοθεί σε δημόσια διαβούλευση. Κατόπιν θα χρειαστεί τουλάχιστον ένα τρίμηνο για την επανεπεξεργασία του σχεδίου, ώστε να ενταχθούν τυχόν παρατηρήσεις και τελικά να προωθηθεί για να θεσμοθετηθεί.

Ανάγκη εκσυγχρονισμού

Γιατί πρέπει να αναθεωρηθεί το χωροταξικό για τις ΑΠΕ; Κατ’ αρχάς είναι πια ξεπερασμένο. Η μελέτη που εκπονήθηκε το 2006-2007 βασιζόταν σε στοιχεία της δεκαετίας του 2000. Εν τω μεταξύ, στην εικοσαετία που μεσολάβησε άλλαξαν πολλά: για παράδειγμα, οι εξελίξεις στην τεχνολογία των ΑΠΕ (λ.χ. αύξηση μεγέθους ανεμογεννητριών) και η ανάδυση νέων μορφών ΑΠΕ (λ.χ. θαλάσσια αιολικά, βιομάζα). Παράλληλα, η κλιματική αλλαγή έχει οδηγήσει στη μεταβολή κρίσιμων παραμέτρων για τη λειτουργία των ΑΠΕ, όπως η ταχύτητα του ανέμου και η ένταση της ηλιακής ακτινοβολίας (εξάλλου η Ελλάδα απέκτησε και συγκεκριμένους στόχους για τη διείσδυση των ΑΠΕ το 2030 και το 2050).

Επίσης, το πρώτο ειδικό χωροταξικό για τις ΑΠΕ δέχθηκε όλα αυτά τα χρόνια ισχυρή κριτική καθώς ήταν σχεδόν απόλυτα προσανατολισμένο στην αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ, χωρίς να θέτει ιδιαίτερα ψηλά την προστασία του περιβάλλοντος, του τοπίου και της αγροτικής γης. Ως αποτέλεσμα, σε περιοχές με υψηλό αιολικό δυναμικό (αυτές που το χωροταξικό ονόμασε «περιοχές αιολικής προτεραιότητας»), όπως ο Εβρος, η Μάνη και η Νότια Εύβοια, υπήρξε υπερσυγκέντρωση ανεμογεννητριών, ενώ στον Θεσσαλικό Κάμπο και σε άλλες παραγωγικές περιοχές σημαντικές καλλιεργήσιμες εκτάσεις καλύφθηκαν με φωτοβολταϊκά. Επίσης, η χωροθέτηση ανεμογεννητριών μέσα ή γύρω από περιοχές σημαντικές για την ορνιθοπανίδα οδήγησε αποδεδειγμένα στον θάνατο προστατευόμενων, συχνά απειλούμενων ειδών πουλιών (με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα τις ανεμογεννήτριες στον Εβρο). Τέλος, η χωροθέτηση ανεμογεννητριών σε παρθένες ορεινές ή σε τουριστικές περιοχές οδήγησε πολλές φορές την προηγούμενη δεκαετία σε συγκρούσεις με τις τοπικές κοινωνίες. Να σημειωθεί ότι το πρώτο χωροταξικό προέβλεπε ένα σύστημα παρακολούθησης των σωρευτικών επιπτώσεων από τις ΑΠΕ, το οποίο δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

Οι νέες «εστίες»

Η πρόταση που κατατέθηκε στο υπουργείο Περιβάλλοντος διατηρεί σε γενικές γραμμές την προσέγγιση του προηγούμενου χωροταξικού. Δηλαδή χωρίζει την Ελλάδα σε περιοχές αιολικής προτεραιότητας – ΠΑΠ (στις οποίες μπορούν να τοποθετηθούν περισσότερες ΑΠΕ) ή καταλληλότητας (όλες οι υπόλοιπες). Ορίζει κατηγορίες περιοχών όπου δεν επιτρέπονται οι ΑΠΕ (ονομάζονται «περιοχές αποκλεισμού») και θέτει κανόνες γύρω από τις αποστάσεις των ΑΠΕ από συγκεκριμένα σημεία (λ.χ. μνημεία) ή χρήσεις (λ.χ. οικιστικές ζώνες).

Πιο συγκεκριμένα, σημαντικές είναι οι αλλαγές στον «χάρτη» των περιοχών αιολικής προτεραιότητας, καθώς το προτεινόμενο πλαίσιο:

• Περιλαμβάνει για πρώτη φορά δημοτικές ενότητες και από την Κρήτη: 13 από το Ηράκλειο, 2 από το Λασίθι, 3 από το Ρέθυμνο και 4 από τα Χανιά. Το προηγούμενο δεν είχε καμία ΠΑΠ σε νησί, πλην της Εύβοιας.

• Επίσης προσθέτει για πρώτη φορά ΠΑΠ σε 11 δημοτικές ενότητες στις Σέρρες, σε 5 στο Κιλκίς και σε 2 στα Ιωάννινα.

• Αυξάνει τις ΠΑΠ στην Εύβοια από 9 σε 11 (αφαιρώντας την υπερφορτωμένη Καρυστία) και στη Ροδόπη από 2 σε 5.

Το προτεινόμενο πλαίσιο θέτει για πρώτη φορά όρους για την εγκατάσταση των φωτοβολταϊκών πάρκων, ιδίως όταν βρίσκονται σε αγροτικές περιοχές ή σε κοντινή απόσταση από μνημεία.

• Μειώνει τις περιοχές στον Εβρο από 5 σε 2, στη Βοιωτία από 7 σε 4, στη Φθιώτιδα από 6 σε 2, στη Φωκίδα από 5 σε 1 και στη Λακωνία από 6 σε 2.

• Τέλος, αφαιρεί εντελώς τις ΠΑΠ από Αρκαδία, Αιτωλοακαρνανία και Καρδίτσα.

Ως αιτιολόγηση, εκτός από τους περιβαλλοντικούς λόγους και την υπερσυγκέντρωση ΑΠΕ σε κάποιες περιοχές, στο πλαίσιο αναφέρεται ότι διαπιστώθηκε ότι σε πολλές περιπτώσεις υπήρξε πολύ μικρή ζήτηση για περιοχές που χαρακτηρίστηκαν ΠΑΠ και έντονη σε περιοχές εκτός αυτών. Υπενθυμίζεται ότι στις «περιοχές προτεραιότητας» το ποσοστό που μπορεί να καλύπτεται από ΑΠΕ είναι το 8% της δημοτικής ενότητας, εκτός και αν υπάρξει αίτημα του δήμου για αύξηση. Οι περιοχές επιλέγονται βάσει του (υψηλού) αιολικού δυναμικού τους.

Πού απαγορεύονται

Στο προτεινόμενο πλαίσιο οι περιοχές αποκλεισμού, αυτές δηλαδή στις οποίες δεν επιτρέπονται οι ΑΠΕ για λόγους προστασίας του φυσικού και του πολιτιστικού περιβάλλοντος, διευρύνονται. Προβλέπεται να απαγορευτεί για πρώτη φορά η χωροθέτηση αιολικών ή φωτοβολταϊκών πάρκων σε τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους (χαρακτηρισμός που δίνεται από το υπουργείο Πολιτισμού) και στα γεωπάρκα της UNESCO. Επίσης, στους 9 ορεινούς όγκους που το υπουργείο Περιβάλλοντος έχει εντάξει στα «Απάτητα βουνά» (λ.χ. Λευκά Ορη, Ταΰγετος) και στους μικρούς νησιωτικούς υγροτόπους (είναι απαριθμημένοι σε προεδρικό διάταγμα).

Ειδικά για τα αιολικά προτείνεται για πρώτη φορά να απαγορεύονται σε εκτός σχεδίου περιοχές στις οποίες προβλέπονται από τον πολεοδομικό σχεδιασμό χρήσεις τουρισμού-αναψυχής, εκτός από τις «άτυπα διαμορφωμένες» τουριστικές και οικιστικές περιοχές (που προβλέπονταν και στο σημερινό πλαίσιο). Ειδικά για τα φωτοβολταϊκά απαγορεύονται για πρώτη φορά και σε δασικές εκτάσεις (εκτός από δάση, που έχουν διαφορετικό ορισμό), σε περιοχές με προστατευόμενες ή εγκαταλελειμμένες αναβαθμίδες και σε φυσικές λίμνες.

Μια άλλη σημαντική διαφοροποίηση από το ισχύον πλαίσιο είναι ότι λαμβάνει υπόψη του την τουριστική ανάπτυξη των περιοχών. Ετσι λοιπόν «διασυνδέεται» με το (υπό ολοκλήρωση επίσης) ειδικό χωροταξικό πλαίσιο για τον τουρισμό, περιορίζοντας τη δυνατότητα χωροθέτησης ΑΠΕ στις πιο ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές. Να σημειωθεί ότι διατηρούνται οι ρυθμίσεις του ισχύοντος πλαισίου για τη χωροθέτηση αιολικών μονάδων στην Αττική, δεδομένου ότι δεν προέκυψαν λόγοι αναθεώρησής τους. Στον νησιωτικό χώρο διατηρείται το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό κάλυψης εδάφους από αιολικές εγκαταστάσεις, το οποίο δεν μπορεί να υπερβαίνει το 4% της έκτασης ανά δημοτική ενότητα. Ειδικά για τις περιοχές τις οποίες το ειδικό πλαίσιο για τον τουρισμό θα κατατάξει στις κατηγορίες Α (κορεσμένες) και Β (ανεπτυγμένες), το μέγιστο επιτρεπόμενο ποσοστό κάλυψης εδάφους δεν μπορεί να υπερβαίνει το 2% της έκτασης ανά δημοτική ενότητα.

Οσον αφορά τα φωτοβολταϊκά προστίθενται ως περιοχές που ενδείκνυνται οι μη αρδευόμενες και όσες δεν προορίζονται για βόσκηση, σε μια προσπάθεια περιορισμού της εξάπλωσής τους στην πιο παραγωγική αγροτική γη (ακόμη και αν αυτή δεν είναι χαρακτηρισμένη γη υψηλής παραγωγικότητας). Για τα φωτοβολταϊκά προτείνονται για πρώτη φορά κανόνες (όπως στα αιολικά) για τη μέγιστη κάλυψη ανά δημοτική ενότητα. Επίσης ορίζεται ότι πρέπει να συνεξετάζεται η ισχύς των μικρών φωτοβολταϊκών, που δεν χρειάζονται περιβαλλοντική αδειοδότηση, καθώς παρατηρήθηκε τα τελευταία χρόνια το «σπάσιμο» φωτοβολταϊκών (και αιολικών) σε μικρότερα έργα, ώστε να αδειοδοτούνται ευκολότερα.

Το νέο πλαίσιο θέτει κανόνες για την ένταξη αιολικών και φωτοβολταϊκών πάρκων στο τοπίο. Ετσι, για παράδειγμα, ορίζονται ελάχιστες αποστάσεις από σημαντικά μνημεία και πυρήνες αρχαιολογικών χώρων, όρια πόλεων ή οικισμών, πυρήνα εθνικού δρυμού. Η πυκνότητα των ανεμογεννητριών γύρω από ένα μνημείο υπολογίζεται με βάση τρεις ομόκεντρους κύκλους, με διαφορετική πυκνότητα. Αντίστοιχα, για τα φωτοβολταϊκά θεσπίζεται η υποχρέωση «μελέτης ορατότητας» για όσες εγκαταστάσεις βρίσκονται σε απόσταση 1,5 χλμ. από σημαντικά μνημεία και 1 χλμ. από πυρήνες αρχαιολογικών χώρων, ιστορικούς τόπους, παραδοσιακούς οικισμούς.

Αυτά για τα αιολικά και τα φωτοβολταϊκά. Οσον αφορά τα μικρά υδροηλεκτρικά έργα, το προτεινόμενο πλαίσιο διατηρεί τις περιοχές όπου αυτά απαγορεύονται σήμερα (για περιβαλλοντικούς λόγους), ενώ προσθέτει και τους μικρούς νησιωτικούς υγροτόπους, τα «Απάτητα βουνά» και τα τοπία ιδιαίτερου φυσικού κάλλους. Μια νέα πρόβλεψη αφορά τον προσδιορισμό της φέρουσας ικανότητας τόσο «γραμμικά», δηλαδή κατά μήκος ενός ποταμού, όσο και εκτατικά, δηλαδή σε επίπεδο λεκάνης απορροής.

Το πλαίσιο περιλαμβάνει ρυθμίσεις και για τις υπόλοιπες μορφές ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, όπως εγκαταστάσεις παραγωγής ενέργειας από βιομάζα, βιοαέριο ή βιορευστά, γεωθερμία, καθώς και τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης ενέργειας.