Η χαμένη ευκαιρία της ενεργειακής κρίσης: Στο ένα τρισ. δολ. ο λογαριασμός της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα για την Ευρώπη

Αρκετούς μήνες πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, φαίνεται ότι ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντιμίρ Πούτιν είχε αρχίσει να προετοιμάζεται σιωπηρά για αυτό που θα ακολουθούσε. Έτσι με διάφορες προφάσεις άρχισε σταδιακά να περιορίζει τις εξαγωγές ενεργειακών προϊόντων στην Ευρώπη στα τέλη του 2021, εκτινάσσοντας. 

Μετά την εισβολή, περιόρισε ακόμη περισσότερο τις εξαγωγές, θέτοντας επί της ουσίας τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις προ ενός διλήμματος:  θα έπρεπε να χρηματοδοτήσουν τη ρωσική πολεμική προσπάθεια αγοράζοντας ορυκτά καύσιμα σε υψηλές τιμές ή να κινδυνεύσουν να χάσουν κρίσιμες ροές ενέργειας σε μια εποχή που τα αποθέματα είχαν ήδη εξαντληθεί; 

Καθώς οι χώρες άρχισαν να απαγορεύουν τις εισαγωγές ρωσικού πετρελαίου και να προσπαθούν να περιορίσουν την παγκόσμια τιμή του ρωσικού πετρελαίου,  επιβάλλοντας πλαφόν οι τιμές της ενέργειας στην Ευρώπη συνέχισαν το ράλι τους, με το φυσικό αέριο να δεκαπλασιάζεται καταγράφοντας ιστορικά υψηλά επίπεδα.

Έκτοτε οι τιμές μειώθηκαν, αλλά η αστάθεια παραμένει.

Όπως επισημαίνουν σε ανάλυσή τους στο Foreign Affairs οι ειδικοί Alexander Gard-Murray, Miriam Hinthorn και Jeff D. Colgan η ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση είναι μια κλήση αφύπνισης για τους κινδύνους που εγκυμονεί η εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. 

Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι χώρες που το παραβλέπουν. 

Η προσπάθεια του Πούτιν να εργαλειοποιήσει την ενέργεια υπογραμμίζει βαθύτερα από ποτέ πώς η συνεχής εξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα όχι μόνο βλάπτει το κλίμα αλλά απειλεί επίσης την ασφάλεια και την ευημερία.

Τονίζουν επίσης, ότι παρά το γεγονός ότι Ευρώπη απέφυγε την άμεση απειλή των χειμερινών ελλείψεων, εν μέρει χάρη στις ήπιες θερμοκρασίες, πολύ λίγοι ηγέτες κάνουν αρκετά για να μειώσουν την ευαισθησία τους σε τέτοιους εκβιασμούς στο μέλλον. 

Τσουχτερός λογαριασμός

Σε έρευνα που πραγματοποίησαν από κοινού με άλλους επιστήμονες στο Climate Solutions Lab στο Brown University, επεχείρησαν να υπολογίσουν το κόστος που είχαν για τις ευρωπαϊκές χώρες οι υψηλότερες τιμές χονδρικής  και οι κρατικές ενισχύσεις στους καταναλωτές ενέργειας, από την αρχή μέχρι τον πόλεμο έως το τέλος του 2022. 

Ο «λογαριασμός»  εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα είναι τεράστιος, καθώς διαμορφώνεται σε πάνω από ένα τρισεκατομμύριο ευρώ . 

Το ποσό αυτό είναι περισσότερο από δέκα φορές αυξημένο σε σχέση με όσα ξόδεψε η Ευρώπη για τη στήριξη της Ουκρανίας πέρυσι και επίσης υπερτριπλάσιο από τις δαπάνες που απαιτούνται από το REPowerEU, τη στρατηγική του μπλοκ για την επιτάχυνση της μετάβασης στην καθαρή ενέργεια και τη μείωση της εξάρτησης από τη Ρωσία.

Η έρευνα καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μπροστά σε αυτό το τεράστιο κόστος, οι ηγέτες θα πρέπει να χρησιμοποιούν κάθε εργαλείο που έχουν στη διάθεσή τους για να απογαλακτίσουν τις χώρες τους από τα ορυκτά καύσιμα όσο πιο γρήγορα μπορούν. Δυστυχώς, αυτό δεν έχει συμβεί ακόμη. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις έχουν σίγουρα σημειώσει πρόοδο, αλλά δεν κάνουν όλα τα εμπόδια.

Ηλιακή ενέργεια

Για παράδειγμα, η ηλιακή δυναμικότητα της ΕΕ βρίσκεται ήδη σε καλό δρόμο για να ξεπεράσει τους αρχικούς φιλόδοξους στόχους της. Καθώς τα προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας μειώθηκαν, η αύξηση της παραγωγικής ικανότητας το 2022 υπερέβη την πιο αισιόδοξη προπολεμική εκτίμηση της εμπορικής ένωσης Solar Power Europe κατά 15%. Αλλά υπάρχει περιθώριο να αναπτυχθεί πιο γρήγορα. Πολλά έργα είναι έτοιμα να ξεκινήσουν, αλλά δυσκολεύονται λόγω ζητημάτων αδειοδότησης. 

Αιολική ενέργεια

Η αιολική ενέργεια δεν τα πήγε τόσο καλά το 2022 όσο η ηλιακή αντίστοιχη. Η επέκτασή της παρεμποδίστηκε από μεγάλα χρονοδιαγράμματα έργων, πολύπλοκα προβλήματα αδειοδότησης, τον πληθωρισμό των τιμών των εξαρτημάτων, τους απροσδόκητους φόρους στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και τα συμφορημένα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας που δυσκολεύονται να χειριστούν μεγάλες νέες προσθήκες ενέργειας. Παρά τις κυβερνητικές δεσμεύσεις για απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα, η αύξηση της αιολικής ικανότητας ήταν μόλις 2% πάνω από τις προπολεμικές εκτιμήσεις της εμπορικής ένωσης Wind Power Europe. Το πιο ανησυχητικό είναι ότι οι επενδύσεις στη μελλοντική αιολική δυναμικότητα ήταν 40% χαμηλότερες το 2022 από ό,τι το 2021, το χαμηλότερο επίπεδο επένδυσης κάθε χρόνο από τη Μεγάλη Ύφεση.

Οι κίνδυνοι

Η συγκεκριμένη ανάλυση επισημαίνει ότι η ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση θα πρέπει να είναι μια κλήση αφύπνισης για τους κινδύνους της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα.

Η κρίση που προκλήθηκε από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία έστρεψε σίγουρα την προσοχή στην καθαρή ενέργεια στην Ευρώπη, αλλά αυτή η εστίαση δεν έχει δώσει ακόμη τα ανάλογα αποτελέσματα. Οι κυβερνήσεις φαίνεται ότι επί του παρόντος αποτυγχάνουν να εκμεταλλευτούν τις ευκαιρίες που έχουν στη διάθεσή τους

Μετά από σκληρό παζάρι μεταξύ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και κυβερνήσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το μπλοκ έθεσε νέο στόχο τον Μάρτιο να προμηθεύεται το 42,5% της ενέργειας της ηπείρου από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έως το 2030, έναντι του προηγουμένως συμφωνηθέντος στόχου του 32%. Αυτό φαίνεται φιλόδοξο.

Τα αισιόδοξα σενάρια

Βέβαια ανάλυση από την ανεξάρτητη ενεργειακή δεξαμενή σκέψης Ember δείχνει ότι η Ευρώπη είναι ήδη έτοιμη να ξεπεράσει τον στόχο του 42,5%, και έως το 2030 θα παράγει το 45% της ενέργειάς της από ανανεώσιμες πηγές. 

Η Ember δημοσιεύει επίσης ένα ακόμα πιο αισιόδοξο σενάριο, σύμφωνα με το οποίο σε επτά χρόνια το εν λόγωο ποσοστό θα μπορούσε να ανέλθει ακόμα και στο 50% και επιπλέον το μπλοκ θα μπορούσε να απελευθερώσει το 95% του τομέα της ενέργειας  έως το 2035. 

Επειδή οι ανανεώσιμες μορφές ενέργειας δεν έρχονται χωρίς κόστος καυσίμων, η εξοικονόμηση πόρων από τον περιορισμό της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα θα αντιστάθμιζε τις πρόσθετες προκαταβολικές δαπάνες που απαιτούνται για την ανάπτυξη ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.

Καθυστερήσεις στην απεξάρτηση

Οι ευρωπαϊκές χώρες καταγράφουν επίσης μεγάαλες καθυστερήσεις στη διαδικασία απεξάρτησής τους από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Τα μοντέλα της Ember υποδηλώνουν ότι έως το 2035, η Ευρώπη θα χρειάζεται να λαμβάνει μόνο το 5% της ενέργειάς της από αέριο. Παρόλο που καμία νέα μονάδα φυσικού αερίου «δεν χρειάζεται να τεθεί σε λειτουργία πέραν αυτών που αναμένονται έως το 2025», ορισμένες χώρες συμπεριφέρονται σαν η ζήτηση φυσικού αερίου να συνεχίσει να είναι ισχυρή για τα επόμενα χρόνια. Η Γερμανία, για παράδειγμα, σχεδιάζει 60 γιγαβάτ νέων σταθμών φυσικού αερίου έως το 2030. 

Σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενεργειακής Οικονομίας και Χρηματοοικονομικής Ανάλυσης, η Ευρώπη στο σύνολό της δημιουργεί υπερδιπλάσια ικανότητα εισαγωγής φυσικού αερίου που θα χρειάζεται μέχρι το 2030.

Υπνοβατώντας στην κρίση

Οι Alexander Gard-Murray, Miriam Hinthorn και Jeff D. Colgan υπογραμμίζουν ότι η ενεργειακή κρίση του περασμένου έτους αποκάλυψε τον βαθμό στον οποίο η ενεργειακή ασφάλεια εξαρτάται από την απαλλαγή από τις εκπομπές άνθρακα. Πάρα πολλοί ηγέτες εξακολουθούν να θεωρούν τις έκτακτες δαπάνες που έπρεπε να επιτρέψουν ως μια προσωρινή απάντηση σε ένα «τεχνητό» πρόβλημα, σε αντίθεση με ένα επαναλαμβανόμενο χαρακτηριστικό των αγορών ορυκτών καυσίμων που έχουν αποδειχθεί ευάλωτες σε γεωπολιτικούς κλυδωνισμούς από τη δεκαετία του 1970. Η Ρωσία είχε ήδη διακόψει την παροχή φυσικού αερίου μέσω της Ουκρανίας τέσσερις φορές τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Επιπλέον, διάφοροι πόλεμοι στη Μέση Ανατολήέχουν διαταράξει τον εφοδιασμό πετρελαίου παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένου του πολέμου του Γιομ Κιπούρ το 1973, της ιρανικής επανάστασης του 1978-79, του πολέμου Ιράν-Ιράκ τη δεκαετία του 1980, του πολέμου του Κόλπου του 1990-91 και της εξέγερσης στο Ιράκ και τη Συρία του ISIS τη δεκαετία του 2010.

 Φυσικά, οι αλυσίδες εφοδιασμού στις οποίες στηρίζονται οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι απαλλαγμένες από γεωπολιτικές επιπλοκές, αλλά η πραγματική πηγή ενέργειας είναι πάντα τοπική και απρόσβλητη από παρεμβολές - σε τελική ανάλυση, από τη στιγμή που υπάρχει ένας ανεμόμυλος ή ένα ηλιακό πάνελ, κανένας ξένος δεσπότης δεν μπορεί να κλείσει τον άνεμο ή τον ήλιο.

Δεν είναι ρεαλιστικό, φυσικά, να περιμένουμε από τις χώρες να στραφούν εντελώς στην καθαρή ενέργεια εν μία νυκτί. 

Οι αναλυτές τονίζουν ότι οι χώρες θα χρειαστεί να πραγματοποιήσουν περιορισμένες βραχυπρόθεσμες επενδύσεις σε δίκτυα και αποθήκευση ορυκτών καυσίμων. Αλλά δυστυχώς, οι κυβερνήσεις κάνουν πολύ περισσότερα από αυτό: επενδύουν χρήματα σε έργα που έχουν οικονομικό νόημα μόνο σε έναν κόσμο όπου η ζήτηση ορυκτών καυσίμων θα συνεχίζεται για δεκαετίες. 

Η πραγματική  ενεργειακή ασφάλεια δεν βασίζεται μόνο στην εξασφάλιση του εφοδιασμού ορυκτών καυσίμων βραχυπρόθεσμα. Οι κυβερνήσεις πρέπει να χρησιμοποιήσουν το απόθεμα ασφαλείας αυτών των αποθεμάτων για να επιταχύνουν τη μεσοπρόθεσμη έξοδο από τα ορυκτά καύσιμα. Η τέρψη της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα δεν είναι σκληροτράχηλος ρεαλισμός. Μάλλον, ισοδυναμεί με υπνοβασία  μέχρι την επόμενη κρίση. Και είναι καιρός οι δυτικές κυβερνήσεις να ξυπνήσουν, καταλήγει η μελέτη.