«Ασπίδα» για τα μνημεία στη φύση

Τι κοινό έχουν η Καλντέρα της Σαντορίνης, η Μονή Κύκκου στο δάσος της Πάφου στην Κύπρο, το Βουθρωτό της Αλβανίας και η Μεσημβρία της Βουλγαρίας; Πέρα από την υψηλή πολιτισμική τους αξία είναι οι πρώτες πιστοποιημένες περιοχές που έχουν ενταχθεί στον κατάλογο του Μο.Νa (Monuments in Nature) για την ολιστική διαχείριση μνημείου και φυσικού περιβάλλοντος. Η τελετή πιστοποίησης που πραγματοποιήθηκε πρόσφατα σήμανε τη λήξη του ευρωπαϊκού προγράμματος, αφήνοντας ως παρακαταθήκη ένα πρωτοποριακό μοντέλο για τη θωράκιση μνημείων στη φύση απέναντι στην κλιματική κρίση και στις απειλές από ακραία καιρικά φαινόμενα ή ανθρώπινες παρεμβάσεις.

Αν και για το θέμα αυτό το υπουργείο Πολιτισμού ανακοίνωσε έργα ύψους 24 εκατ. ευρώ χρηματοδοτούμενα από το Ταμείο Ανάκαμψης σε μείζονες αρχαιολογικούς χώρους της χώρας, το Ευρωπαϊκό κέντρο Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών Μνημείων Θεσσαλονίκης (ΕΚΒΜΜ-Θ) έκανε ένα διαφορετικό βήμα.

Ως φορέας του ευρωπαϊκού έργου Mo.Na: Monuments in Nature: A creative Co-existence (Mo.Na) συγχρηματοδοτούμενου από το πρόγραμμα Interreg V-Bakan-Mediterranean 2014-2020 και εθνικούς πόρους, ανέπτυξε έξυπνη στρατηγική με έργα και δράσεις στις τέσσερις περιοχές της Ευρώπης που συμμετείχαν στην πιλοτική εφαρμογή του προγράμματος.

«Η Μονή Κύκκου θα είχε την ίδια πολιτισμική αξία χωρίς το δάσος της Πάφου και η Σαντορίνη χωρίς τον αρχαίο πολιτισμό της, το γεωλογικό της θαύμα και το θαλάσσιο οικοσύστημα; Ποια θα ήταν η κατάληξη του αρχαιολογικού χώρου στο Βουθρωτό Αλβανίας εάν δεν λαμβάνονταν μέτρα αντιπλημμυρικής προστασίας και της μεσαιωνικής Μεσημβρίας στη Βουλγαρία εάν δεν προστατευθεί από ανθρώπινες παρεμβάσεις; Αυτά τα ερωτήματα μπήκαν στο τραπέζι, για να καταρτίσουμε στρατηγική επεμβάσεων και να δομήσουμε ένα σύστημα πιστοποίησης περιοχών Mo.Na τόσο με περιβαλλοντικά όσο και με πολιτιστικά κριτήρια. Το πρόγραμμα αφορούσε τη λήψη μέτρων που αναδεικνύουν, προστατεύουν, προβάλλουν από κοινού τα πολιτιστικά και περιβαλλοντικά πλεονεκτήματα κάθε περιοχής με απώτερο στόχο την ανάπτυξη ενός εξειδικευμένου τουριστικού προϊόντος», επισημαίνει η διευθύντρια του ΕΚΒΜΜ, Φλώρα Καραγιάννη, υπεύθυνη του προγράμματος Mo.Νa.

«Οι τέσσερις περιοχές που επιλέξαμε είναι προστατευμένες από την UNESCO ή εντάσσονται στους πολιτιστικούς καταλόγους κάθε χώρας και βρίσκονται σε χώρους ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας και φυσικού κάλλους. Επίσης, πραγματοποιήθηκε χαρτογράφηση και καταγραφή της θαλάσσιας χλωρίδας και πανίδας στη Σαντορίνη, στη Μεσημβρία και στο Βουθρωτό από το Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών (ΕΛΚΕΘΕ), ενώ δημιουργήθηκε ψηφιακή διαδραστική αφήγηση (storytelling) για νέους με στόχο την ευαισθητοποίησή τους».

Σαντορίνη

Το Mo.Νa ήταν το ιδανικό πρόγραμμα για να προχωρήσουμε έργα ώστε με μια ήπια και βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη να υπενθυμίσουμε στο παγκόσμιο κοινό ότι η Σαντορίνη δεν αξίζει μόνο για το ηλιοβασίλεμά της, αλλά για τον πολιτιστικό και γεωλογικό της πλούτο», εξήγησε στην «Κ» η αντιδήμαρχος Πολιτισμού, Σοφία Κίτσου. Το Mo.Na «ήρθε την κατάλληλη στιγμή, όταν η δημοτική αρχή διαπίστωσε τον κορεσμό του νησιού και αναζητούσε εναλλακτικές λύσεις για την ολιστική διαχείριση της πολιτιστικής και φυσικής κληρονομιάς της Καλντέρας, να αναδείξει δηλαδή τον πολιτιστικό θησαυρό της μέσα στο γεωλογικό της θαύμα. Ειδικά για τη Θηρασιά, η οποία για καλή της τύχη διατηρεί τη γοητεία του παρθένου χώρου, έχοντας τη γνώση και την εμπειρία από τα λάθη των παρελθόντων ετών με την αλόγιστη οικιστική ανάπτυξη, επιδιώκουμε μια ισορροπία περιβάλλοντος και πολιτισμικού αποθέματος».

Τα έργα που εντάχθηκαν στο Μο.Νa και ολοκληρώθηκαν από την Εφορεία Αρχαιοτήτων Κυκλάδων ήταν η πλήρης καταγραφή και τεκμηρίωση όλων των μνημείων που βρίσκονται περιμετρικά της Καλντέρας, τόσο στο μέτωπο της Σαντορίνης όσο και σε αυτό της Θηρασιάς. Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκαν εργασίες στο μεσαιωνικό Κάστρο του Σκάρου – διαχρονική θέση (αρχαία, βυζαντινή) στρατηγικής σημασίας και έργα μικρότερης κλίμακας στο Βυζαντινό Κάστρο και στον Προφήτη Ηλία της Θηρασιάς, όπου εντοπίζεται αρχαία κατοίκηση στο χείλος της Καλντέρας.

«Οι περιοχές που επιλέξαμε βρίσκονται σε χώρους ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας και φυσικού κάλλους».

«Το Mo.Na έχει μία βασική παράμετρο», σημειώνει ο αρχαιολόγος και έφορος αρχαιοτήτων Κυκλάδων Δημήτρης Αθανασούλης. «Δεν αντιμετωπίζει τα μνημεία μεμονωμένα αλλά ενταγμένα σε ένα ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον, που κινδυνεύει από τη φυσική φθορά και την ανθρώπινη δραστηριότητα. Ρίξαμε φως σε ένα παραγνωρισμένο κομμάτι της θηραϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, αναδεικνύοντας τη σημασία της Καλντέρας σε ένα σύνθετο φυσικό και πολιτισμικό τοπίο. Δημιουργείται επομένως ένα πολιτιστικό δίκτυο μέσα στο ηφαιστειογενές και θαλάσσιο περιβάλλον με επίκεντρο το μεσαιωνικό κάστρο στον Σκάρο, την πρωτεύουσα της μεσαιωνικής Θήρας, που δεσπόζει στην Καλντέρα».

Κύπρος

«Μπαίνοντας στο πρόγραμμα του Mo.Na δεν φανταζόμασταν ότι μπορούσαμε να συνδυάσουμε δύο εκ διαμέτρου αντίθετα πεδία. Μας βρήκε όμως την κατάλληλη στιγμή, ενώ προσπαθούσαμε να αναδείξουμε το παλαιό δασικό μονοπάτι της Παναγιάς Κύκκου στο δάσος της Πάφου –προστατευόμενη περιοχή (Natura 2000)– έκτασης 60.000 εκταρίων ιδιαίτερης περιβαλλοντικής σημασίας», υπογραμμίζει στην «Κ» ο κ. Σάββας Ιεζεκιήλ, υποδιευθυντής του Τμήματος Δασών του υπουργείου Γεωργίας, Αγροτικής Ανάπτυξης και Περιβάλλοντος Κύπρου.

Πρόκειται για ιστορικό μονοπάτι και φέρει πολύτιμη πολιτιστική κληρονομιά, γιατί συνδέεται με τη ζωή και τις εμπειρίες των κατοίκων. Με το πρόγραμμα του Mo.Νa πραγματοποιήθηκαν η αποκατάσταση του παλαιού δασικού μονοπατιού, μήκους 11 χλμ. (από τα περίπου 22 χλμ.), η χαρτογράφησή του, η σηματοδότησή του με επεξηγηματικές πινακίδες καθώς και η αναπαλαίωση έξι δασικών σταθμών (κρησφύγετα της ΕΟΚΑ), εξηγεί ο Χαράλαμπος Χοτζάκογλου, πρόεδρος της Εταιρείας Κυπριακών Σπουδών. Κάποιοι από τους σταθμούς εντάχτηκαν στο υπουργείο Τουρισμού προκειμένου να μετατραπούν σε ξενώνες, καθώς τα τελευταία χρονιά αυξήθηκε η επισκεψιμότητα από περιπατητές και κατασκηνωτές που αναζητούν παρθένες δασικές περιοχές.

Βουθρωτό

Ο αρχαιολογικός χώρος του Βουθρωτού στην Αλβανία –μνημείο της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO– πνίγεται στο νερό, απειλώντας σπουδαίες αρχαιότητες που διασώζονται από την αρχαία ελληνική πόλη με ιστορία κατοίκησης από τα προϊστορικά έως τα μεσαιωνικά χρόνια. Το ερώτημα για τους φορείς της Αλβανίας είναι αν η φύση απειλεί τον αρχαιολογικό χώρο του Βουθρωτού ή αν το μνημείο εντείνει τις πλημμύρες στο εθνικό πάρκο του Βουθρωτού. Η λύση βρίσκεται στην ολιστική διαχείριση αρχαιολογικού και περιβάλλοντος χώρου. Για τον λόγο αυτόν εντάχθηκαν στο Mo.Na μελέτες επιπτώσεων για την αποστράγγιση του εδάφους στα μνημεία.

Μεσημβρία

Η φθορά του χρόνου και η ανθρώπινη δραστηριότητα αποτελούν τις βασικότερες απειλές για το «μαργαριτάρι της Μαύρης Θάλασσας», όπως αποκαλούν την αρχαία πόλη της Μεσημβρίας (σημερινό Νεσέμπαρ), από τους σημαντικότερους τουριστικούς τόπους της Βουλγαρίας. Η αρχαία ελληνική πόλη της Θράκης με ιστορία 3.000 ετών, που διατηρεί τον μεσαιωνικό της χαρακτήρα, εντάχθηκε στο Mo.Na για την ολιστική διαχείριση της πόλης-μουσείου στη βραχώδη χερσόνησο που ενώνεται με μια λωρίδα γης με τη στεριά.

Γιώτα Μυρτσιώτη | Η Καθημερινή