Η αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας εδραιώνεται ως ανάγκη και ως επενδυτική ευκαιρία

Η προηγούμενη χρονιά υπήρξε κομβικής σημασίας για την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας στη χώρα μας, η οποία αποτελεί πλέον βασικό πυλώνα του ενεργειακού μας συστήματος και σημαντικό πόλο προσέλκυσης επενδυτικού ενδιαφέροντος. Η νέα αυτή πραγματικότητα σηματοδοτεί μια δραστική μετατόπιση σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια, όπου η αποθήκευση ενέργειας αντιμετωπιζόταν ως ζήτημα μελλοντικής σημασίας, χωρίς αίσθηση επείγοντος και με απουσία γενικευμένου επενδυτικού ενδιαφέροντος. Καταλύτης για τη δραστική αυτή μεταβολή ήταν βεβαίως η δραματική επιτάχυνση των ρυθμών απανθρακοποίησης και η αναβάθμιση των στόχων διείσδυσης ΑΠΕ σε πολλαπλάσια σε σχέση με το παρελθόν επίπεδα. Μια σύντομη ανασκόπηση των κυριότερων εξελίξεων της προηγούμενης χρονιάς στον τομέα της αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας θα εστίαζε στα ακόλουθα.

Ανάγκες αποθήκευσης & επενδυτικό ενδιαφέρον

Οι μεσοπρόθεσμες ανάγκες αποθηκευτικών σταθμών του ηλεκτρικού μας συστήματος είναι πλέον προσδιορισμένες, αν και συνεχώς αναθεωρούμενες ανοδικά, παρακολουθώντας τις αναθεωρήσεις των στόχων διείσδυσης ΑΠΕ. Συνοπτικά, για επίπεδα διείσδυσης ΑΠΕ περί το 60%, οι ανάγκες νέας αποθήκευσης τοποθετούνται σε περίπου 1700 MW, μοιρασμένες σε έργα αντλησιοταμίευσης μεγάλης χωρητικότητας (άνω των 6 ωρών) και μπαταρίες μικρής διάρκειας (της τάξης των 2 ωρών). Για τους πιθανολογούμενους νέους στόχους διείσδυσης ΑΠΕ στο πλαίσιο της εκπόνησης του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ, που μπορεί να πλησιάσουν το 80%, οι απαιτήσεις νέων αποθηκών εκτιμάται ότι σχεδόν διπλασιάζονται, χωρίς ακόμη να είναι επακριβώς καθορισμένες.

Ταυτόχρονα, το ενδιαφέρον των επενδυτών εδραιώθηκε, με σχεδόν 20 GW έργων αποθήκευσης ήδη αδειοδοτημένων ή σε φάση αξιολόγησης, ισχύς κατά πολύ μεγαλύτερη οποιασδήποτε προσδοκίας και εύλογων αναγκών του συστήματός μας για το ορατό ή και απώτερο μέλλον.

Θεσμικό και ρυθμιστικό πλαίσιο

Με τη δουλειά της ΟΔΕ Αποθήκευσης Ενέργειας του ΥΠΕΝ (https://ypen.gov.gr/wpcontent/uploads/2021/07/Eisigisi_ODE_Apothikeysis...) και το νομοσχέδιο που τέθηκε σε διαβούλευση τον Μάιο 2022 τακτοποιείται το βασικό ζήτημα της τυπολογίας των αποθηκευτικών έργων. Η βασική διάκριση που γίνεται είναι μεταξύ καθαρών αποθηκευτικών σταθμών («ανάντη του μετρητή») και εγκαταστάσεων ενσωματωμένων σε εγκαταστάσεις χρηστών («κατάντη του μετρητή»), όπως κυρίως σταθμών ΑΠΕ. Μια περαιτέρω διάκριση της δεύτερης κατηγορίας αφορά το κατά πόσο η αποθήκη διακινεί αποκλειστικά ενέργεια ΑΠΕ ή απορροφά ενέργεια και από το δίκτυο (οντότητα αγοράς, η οποία δεν κατοχυρώνει δικαίωμα λειτουργικής ενίσχυσης). Επιπλέον, προβλέπεται η ανάπτυξη αποθηκευτικών μονάδων σε καταναλωτές.

Επίσης ξεκαθάρισε ο τρόπος δραστηριοποίησης των έργων: Κατ΄ αρχήν πρόκειται για μονάδες με πλήρη συμμετοχή σε όλες στις αγορές. Εάν είναι εγκατεστημένες «κατάντη του μετρητή», στο εσωτερικό εγκαταστάσεων άλλων χρηστών, τότε η λειτουργία τους προσδιορίζεται από την ταυτότητα των τελευταίων.

Ταυτόχρονα καθιερώθηκε η κατά προτεραιότητα πρόσβαση στα δίκτυα των έργων καθαρής απόθηκευσης, υπό την προϋπόθεση ότι υπόκεινται σε λειτουργικούς περιορισμούς που διασφαλίζουν ότι δεν αναλώνουν ηλεκτρικό χώρο που μπορεί να διατεθεί για την πρόσβαση σταθμών ΑΠΕ που αναπτύσσονται στην ίδια περιοχή. 

Πλαίσιο στήριξης των επενδύσεων

Καταρτίσθηκε νομοθετική ρύθμιση και έχουν εγκριθεί ή τελούν υπό έγκριση από την ΕΕ πλαίσια κρατικών ενισχύσεων για επενδύσεις αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας:

• Αφενός καθαρών αποθηκευτικών σταθμών που συνδέονται στο σύστημα ΥΤ, όπως μονάδες αντλησιοταμίευσης (ατομική ενίσχυση) και μπαταριών (ενίσχυση μέσω ανταγωνιστικών διαδικασιών), αξιοποιώντας και κονδύλια του RRF.
• Αφετέρου έργων ΑΠΕ με ενσωματωμένη (μικρή) αποθήκευση «κατάντη του μετρητή», χωρίς δικαίωμα απορρόφησης από το δίκτυο, μέσω διαγωνισμών.
• Μονάδων ΑΠΕ και αποθήκευσης στα συστήματα των Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών (ΜΔΝ), υπό τη μορφή των υβριδικών σταθμών, μέσω διαγωνισμών, τακτοποιώντας μια εκκρεμότητα που υφίσταται από το 2016.

Ανοιχτά θέματα και προσδοκίες για τη συνέχεια

Παρ΄ ότι την προηγούμενη χρονιά έγιναν αρκετά πράγματα στο μέτωπο της αποθήκευσης, υπάρχουν ακόμη περισσότερα που πρέπει να γίνουν στο αμέσως επόμενο χρονικό διάστημα, αν θέλουμε οι στόχοι και οι προσδοκίες να μετουσιωθούν εγκαίρως σε πραγματικότητα έργων:

• Παρ΄ ότι οι βασικές κατευθύνσεις δραστηριοποίησης των έργων αποθήκευσης στις αγορές έχουν ήδη τεθεί, υπάρχουν μια σειρά από αναγκαίες παρεμβάσεις στο δευτερογενές ρυθμιστικό πλαίσιο που ρυθμίζει τη δραστηριοποίηση των έργων στις αγορές (κανονισμοί, κώδικες, εγχειρίδια, τεχνικές οδηγίες και πληροφοριακά συστήματα). Πρόκειται για παρεμβάσεις μη κρίσιμες, αλλά αναγκαίες, που έχουν εντοπιστεί στο πόρισμα της ΟΔΕ Αποθήκευσης και αναμένουν την υλοποίησή τους. 
• Το καθεστώς ενισχύσεων σε σταθμούς καθαρής αποθήκευσης του ΕΔΣ και σε ΥΒΣ στα νησιά, το οποίο έχει εγκριθεί από την ΕΕ, πρέπει να ενσωματωθεί στο εθνικό θεσμικό και κανονιστικό πλαίσιο. Για τον σκοπό αυτό θα απαιτηθούν νομοθετικές ρυθμίσεις και πράξεις εφαρμογής, υπουργικές αποφάσεις και αποφάσεις ΡΑΕ, που θα επιτρέψουν στη συνέχεια τη διεξαγωγή διαγωνισμών για την ένταξη έργων σε καθεστώς στήριξης.
• Πρόσβαση στα δίκτυα: Η εφαρμογή της πρόβλεψης του νόμου για κατά προτεραιότητα πρόσβαση των αποθηκευτικών σταθμών στα δίκτυα προϋποθέτει την ανάπτυξη κατάλληλων λειτουργικών περιορισμών και την ομαλή ενσωμάτωσή τους στο όλο πλαίσιο παροχής όρων σύνδεσης και συμβολαιοποίησης αυτών, όπως και στη συμμετοχή των έργων στις αγορές, η οποία δεν πρέπει να παρακωλύεται σε απαγορευτικό βαθμό. 
• Υπό τις διαρκώς επιδεινούμενες συνθήκες κορεσμού των δικτύων, φαινόμενο όχι αποκλειστικά ελληνικό, η αξιοποίηση των αποθηκών για τη μερική έστω αποσυμφόρηση των δικτύων καθίσταται επιβεβλημένη, ιδίως προκειμένου για έργα τα οποία απολαμβάνουν κρατική στήριξη με πλήρη κάλυψη του χρηματοδοτικού τους κενού. Η ανάπτυξη κατάλληλων μεθοδολογιών, η τεχνική τους τεκμηρίωση, η ομαλή ενσωμάτωσή τους στο οικοδόμημα των αγορών και η συμβατική τους κατοχύρωση εξακολουθεί να αποτελεί ζητούμενο, το οποίο δεν έχει εύκολες απαντήσεις, ούτε μπορεί να προσεγγιστεί με την υιοθέτηση καθιερωμένων διεθνών πρακτικών, καθώς τέτοιες ακόμα δεν υπάρχουν.
• Οι διαμορφούμενες συνθήκες έντονου κορεσμού των δικτύων σε όλα τα επίπεδα τάσης καθιστούν επιβεβλημένη τη μεγιστοποίηση της αξιοποίησης των υφιστάμενων υποδομών, με την παροχή πρόσβασης σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερη ισχύ σταθμών ΑΠΕ. Σε αναγνώριση του γεγονότος αυτού, ο νέος νόμος προβλέπει την επιβολή λειτουργικών περιορισμών έγχυσης στα έργα ΑΠΕ. Η αξιοποίηση της δυνατότητας αυτής θα οδηγήσει στην ανάγκη ενσωμάτωσης διατάξεων αποθήκευσης, ώστε να αποφευχθούν οι υψηλές απορρίψεις ενέργειας. Η ρυθμιστική και τεχνική κατοχύρωση τέτοιων λύσεων και η στήριξη των σχετικών επενδύσεων αποτελούν ζητούμενα, για τα οποία πρέπει άμεσα να γίνουν σημαντικά βήματα.
• Το πρώτο στάδιο ρυθμίσεων για την αποθήκευση ορθώς στόχευσε τα μεγάλα έργα του συστήματος, τα οποία αποδίδουν μέγιστα οφέλη αναφορικά με την υποστήριξη της υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ και είναι πιο εύκολη η στοχευμένη υλοποίησή τους, όπως και έργα στα ευαίσθητα συστήματα των ΜΔΝ. Η ανάπτυξη και ομαλή ενσωμάτωση μικρότερων έργων αποθήκευσης στο δίκτυο διανομής αποτελεί ακόμα ζητούμενο, το οποίο χαρακτηρίζεται από την τεχνική και ρυθμιστική πολυπλοκότητα των μεγάλων έργων, αλλά επιπλέον προϋποθέτει και την αντιμετώπιση των τεχνικών ιδιαιτεροτήτων του δικτύου διανομής και των ιδιαίτερων προκλήσεων που παρουσιάζει η συνεργασία μεταξύ των διαχειριστών συστήματος και δικτύου.
• Ο κορεσμός των δικτύων, η αντιμετώπιση του υψηλού ενεργειακού κόστους και η αναβάθμιση της ποιότητας και αξιοπιστίας παροχής, αποτελούν όλα σημαντικούς λόγους για την ανάπτυξη της αποθήκευσης και σε εγκαταστάσεις καταναλωτών, με ή χωρίς αυτοπαραγωγή. Στον τομέα αυτό τα βήματα που έχουν γίνει είναι λίγα και περιορίζονται κατά βάση στις συστάσεις και κατευθύνσεις της ΟΔΕ Αποθήκευσης Ενέργειας, οι οποίες δεν έχουν ακόμη μετουσιωθεί σε πλαίσιο πολιτικής. Πρώτο και σημαντικότερο βήμα για την ανάπτυξη των διεσπαρμένων ενεργειακών πόρων -παραγωγής, αποθήκευσης, αλλά και ευέλικτης ζήτησης- είναι η αναμόρφωση του ρυθμιστικού πλαισίου του ενεργειακού συμψηφισμού και ευρύτερα της αυτοπαραγωγής, με εγκατάλειψη της αναχρονιστικής ιδέας του ετεροχρονισμένου λογιστικού συμψηφισμού και υιοθέτηση πρακτικών που ενθαρρύνουν τον ταυτοχρονισμό παραγωγής και κατανάλωσης και επιτρέπουν την έγχυση ενέργειας στο δίκτυο με αποζημίωση που αντανακλά την πραγματική της αξία. Αυτό θα μεγιστοποιήσει την αξία των διεσπαρμένων πόρων και θα ενισχύσει την αναγκαιότητα για αποθήκευση, η οποία ακολούθως θα πρέπει να υποστηριχθεί με κατάλληλο πλαίσιο ενισχύσεων.
• Τέλος, πολύ βασικό ζήτημα το οποίο παραμένει σε εκκρεμότητα είναι η κατάρτιση προδιαγραφών και απαιτήσεων που θα καλύπτουν τα θέματα ασφάλειας των εγκαταστάσεων αποθήκευσης, πρωταρχικά των μπαταριών τεχνολογίας ιόντων λιθίου που αποτελούν την κυρίαρχη τάση σήμερα, και θα ενσωματωθούν στο πλαίσιο αδειοδότησης των έργων και των ελέγχων που θα πραγματοποιούνται. Αυτό είναι ιδιαίτερα επιτακτικό για τα επιδοτούμενα έργα, των οποίων τα ποιοτικά χαρακτηριστικά θα πρέπει να είναι διασφαλισμένα.

Ας ελπίσουμε ότι στην επόμενη ετήσια ανασκόπηση του ενεργειακού κλάδου της χώρας μας θα έχουν δρομολογηθεί πολλά από τα παραπάνω και θα βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην υλοποίηση των πρώτων επενδύσεων σε έργα αποθήκευσης.

 ------------------------

 Ο Σταύρος Αθ. Παπαθανασίου είναι Καθηγητής ΕΜΠ

(Το άρθρο περιλαμβάνεται στον υπό έκδοση τόμο Greek Energy 2022 του energypress)