Κλιματική κρίση: το μέλλον είναι τώρα.
Ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ είχε χαρακτηρίσει το κάλεσμά του για τα ανθρώπινα δικαιώματα ως την επιταγή του τώρα: «Βρισκόμαστε αντιμέτωποι με το γεγονός ότι το αύριο είναι σήμερα. Μας καλεί η κατεπείγουσα ανάγκη τού τώρα. Στo αιώνιο ερώτημα της ύπαρξής μας απέναντι στην ιστορία, υπάρχει πάντοτε ο κίνδυνος να έχουμε αργήσει. Δεν μπορούμε να σταθούμε απαθείς ή αδιάφοροι. Τώρα είναι η στιγμή της δυναμικής δράσης». Πιστεύω ακράδαντα ότι αντίστοιχο είναι και το κάλεσμα της κλιματικής αλλαγής. Το αύριο είναι σήμερα.
Αυτό ακριβώς εξέφρασε το Γερμανικό Ομοσπονδιακό Δικαστήριο τον περασμένο μήνα, κρίνοντας τον κλιματικό νόμο της χώρας του αντισυνταγματικό, στη βάση ότι δεν διασφαλίζει τα δικαιώματα των επόμενων γενεών. Είναι τομή να αποφασίζει ο δικαστής για τα δικαιώματα ανθρώπων που δεν έχουν ακόμα γεννηθεί. Αυτή όμως είναι και η βάση της αειφορίας, η οποία δεν αποτελεί πλέον μια γενική έννοια, αλλά αναφαίρετο δικαίωμα με νομική βάση. Η υφήλιος καλείται να λύσει ένα πρόβλημα που την απειλεί υπαρξιακά και συμμετρικά. Σε μεγάλο βαθμό βιώνουμε ήδη τις επιπτώσεις του, με την υπερθέρμανση του πλανήτη, τις ακραίες φυσικές καταστροφές που πλήττουν έντονα τη χώρα μας, την απειλή για τη βιοποικιλότητα της Ελλάδας και της φυσικής υδάτινης προέκτασής της, της Μεσογείου.
Το κάλεσμα έρχεται ορμητικά, μετά την αντιμετώπιση μιας άλλης μεγάλης παγκόσμιας απειλής, της πανδημίας. Απαιτείται ξανά παγκόσμια επαγρύπνηση, η οποία θα μετουσιωθεί σε εθνικές δράσεις. Σε αυτό ακριβώς θα έπρεπε να αποσκοπεί και ο νέος κλιματικός νόμος της χώρας μας. Η αρχική συναίνεση που εκφράστηκε από τα συστημικά κόμματα πρέπει να μετουσιωθεί σε μία σειρά από δράσεις για το παρόν και το μέλλον, σε ένα νέο πλαίσιο βάσει του οποίου η επιβάρυνση στο κλίμα θα πρέπει να εξισούται με τις θετικές δράσεις για αυτό, που πλέον ονομάζουμε net zero. Ακριβώς όπως ένας σώφρων γονέας δεν θα φόρτωνε με χρέη τα παιδιά του, έτσι πρέπει σαν πολίτες τού τώρα να αναλογιστούμε τη στάση μας απέναντι στο περιβάλλον, βάζοντας σαν κύριο γνώμονα τι κληροδοτούμε στις επόμενες γενιές.
Για να κάνει τη διαφορά ο κλιματικός νόμος θα πρέπει να έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά: πρώτον, να είναι φιλόδοξος και, δεύτερον, να φέρει κοντά του όλη την κοινωνία. Ως προς το πρώτο, είναι σημαντικό οι φιλόδοξοι στόχοι να είναι επιστημονικά τεκμηριωμένοι για τον μετασχηματισμό στην κλιματική ουδετερότητα και να τίθεται επίσης το πλαίσιο μέσα στο οποίο θα διαμορφωθεί η πολιτική για την επίτευξή τους. Αν τα άρθρα του νόμου οδηγούν απλά σε σημειακές αλλαγές στο πώς λειτουργούμε σήμερα, θα υποβαθμιστούν σύντομα σε ένα δευτερεύον ζήτημα για όλους, και τελικά δεν θα επιτευχθούν καν. Θα πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο σκεφτόμαστε, προγραμματίζουμε και ζούμε. To ζητούμενο δεν είναι να χρησιμοποιούμε όλοι 10% λιγότερο το αυτοκίνητο ή το αεροπλάνο, αλλά να αλλάξουμε τον τρόπο επικοινωνίας με τους δικούς μας, τους συνεργάτες μας και το πώς αντιλαμβανόμαστε τις μεταφορές μας. Οχι απλά να πούμε ότι καταναλώνουμε λιγότερο, αλλά να καταναλώνουμε και εξυπνότερα, στρεφόμενοι π.χ. σε προϊόντα εταιρειών που έχουν αναλάβει δεσμεύσεις μηδενικού άνθρακα, συμβάλλοντας με την κάθε πράξη μας στο θετικό περιβαλλοντικό ισοζύγιο.
Οι ακτιβιστές και η επιχειρηματική καινοτομία έθεσαν πρώτοι ψηλά τον πήχυ. Η Γκρέτα Τούνμπεργκ, μια Σουηδή έφηβη, προκαλεί τους παγκόσμιους ηγέτες να σκεφτούν ριζικά διαφορετικά. Ο Ελον Μασκ, ένας Νοτιοαφρικανός serial entrepreneur, ταράζει τα θεμέλια της παγκόσμιας αυτοκινητοβιομηχανίας, της ενεργειακής παραγωγής και της διαστημικής τεχνολογίας. Πολλές κυβερνήσεις και εταιρείες υπερθεματίζουν πλέον σε δεσμεύσεις κλιματικής ουδετερότητας. Αρχίζει να τίθεται θέμα υλοποίησης και εφαρμοσιμότητας των φιλόδοξων εξαγγελιών. Ο αρχικός ενθουσιασμός μπορεί να μετατραπεί σε ένα μεγάλο εμπόδιο, όπως δείχνουν οι αντιδράσεις των αγορών με τη ραγδαία άνοδο των τιμών των πρώτων υλών τους τελευταίους μήνες. Η χρηματοδότηση των εξαγγελιών μπορεί να καταστεί ανέφικτη αν δεν υπάρχουν υλοποιήσιμα επιχειρηματικά σχέδια και προτεραιότητες.
Οι κρατικές παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι καίριες και στοχευμένες, αφήνοντας πάντα χώρο στην ιδιωτική πρωτοβουλία, στη συνεργασία έρευνας/επιχειρηματικότητας/κυβερνήσεων. Σε αυτό το πεδίο γίνονται και μπορούν να γίνουν ακόμα μεγαλύτερα άλματα. Κινητήριος μοχλός είναι οι νέες τεχνολογίες, αλλά και η ραγδαία άνοδος του ενδιαφέροντος των πράσινων επενδυτών, προερχόμενων από τον πιο καινοτόμο κλάδο του χρηματοπιστωτικού τομέα, των private equity και venture capital funds. Μείζον ζήτημα, κατά τη γνώμη μου, αποτελεί το πώς θα κινητοποιηθεί και θα συστρατευθεί στο κάλεσμα αυτό η κοινωνία. Υπάρχουν μαθήματα από τις επιτυχίες και τις προκλήσεις ενός άλλου μεγάλου εγχειρήματος των τελευταίων δεκαετιών, της Ενωμένης Ευρώπης, ίσως το λαμπρότερο και πιο φιλόδοξο από πλευράς συνεργασίας και ειρήνης των λαών του τελευταίου αιώνα. Ενέπνευσε γενιές, χάρισε στην ήπειρό μας τη μακροβιότερη περίοδο ειρήνης και ευημερίας. Εθεσε φιλόδοξους στόχους οικονομικής, πολιτικής, αμυντικής και πολιτιστικής ένωσης, που πολλοί τους κατέκριναν αρχικά ως ανέφικτους. Ξεπέρασε πολλούς από αυτούς. Ομως την τελευταία εικοσαετία γνώρισε και τη μεγάλη πρόκληση της αποστασιοποίησης του εμπνευσμένου της οράματος από τον πολίτη και την καθημερινότητά του, συχνά καταλήγοντας έρμαιο του λαϊκισμού. Και αυτό θα πρέπει να είναι και το μεγάλο δίδαγμα για την κλιματική αλλαγή.
Υπάρχει ανάγκη για μεγαλύτερη επικοινωνία, εκπαίδευση, διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Ο οδικός χάρτης του κλιματικού νόμου πρέπει να περάσει απαραίτητα από την κοινωνία των πολιτών. Θα πρέπει να θεσπίζει ισχυρούς διαρκείς μηχανισμούς που υπηρετούν τον διακυβερνητικό συντονισμό και την πολιτική συνεννόηση, την επιστημονική αξιολόγηση και την ενεργή και ουσιαστική διάδραση με την κοινωνία και την αγορά.
Αλλιώς το μεγάλο όραμα θα γίνει βορά στο επόμενο κύμα λαϊκισμού που καραδοκεί πάντα σε περιόδους μεγάλων αλλαγών, ειδικά μετά την πανδημία σε μια ούτως ή άλλως εκτεταμένη περίοδο όξυνσης των κοινωνικών ανισοτήτων. Τα πρώτα βήματα στη χώρα μας είναι πολύ θετικά. Η λιγνιτική μετάβαση δείχνει τον δρόμο, καθώς το σχέδιο αποτελεί πρότυπο δίκαιης μετάβασης στην Ε.Ε. Εγινε με τρόπο που συμπεριλαμβάνει όλους τους εμπλεκόμενους φορείς, επιχειρηματικούς, περιφερειακούς, ακαδημαϊκούς, και σε διαβούλευση με τις τοπικές κοινωνίες. Ελαβε υπόψη ότι η επόμενη μέρα στην Πτολεμαΐδα και στη Μεγαλόπολη θα πρέπει να στηρίζεται τόσο στην πράσινη ενέργεια, όσο και σε νέες οικονομικές δραστηριότητες έξυπνης γεωργίας, ηλεκτροκίνησης, μεταποίησης, νεοφυούς επιχειρηματικότητας και βιώσιμου τουρισμού, ώστε να δημιουργηθεί πλεόνασμα θέσεων εργασίας σε σχέση με αυτές που χάνονται από τη λιγνιτική παραγωγή.
Παράλληλα, η ελληνική κυβέρνηση θα αξιοποιήσει το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης με πάνω από 30% των κονδυλίων για τη χώρα μας στοχευμένα στην πράσινη ανάπτυξη. Η υλοποίηση της λιγνιτικής μετάβασης και η διανομή των ευρωπαϊκών πόρων θα πρέπει να γίνουν με την ίδια προνοητικότητα και ισορροπία. Αντίστοιχη όμως είναι και η σημασία του σχεδιασμού για την εκπαίδευση και την επικοινωνία στην ευρύτερη ελληνική κοινωνία. Για το τι σημαίνει κλιματική αλλαγή και γιατί πρέπει όλοι να δράσουμε. Η διαβούλευση για τον κλιματικό νόμο θα πρέπει να είναι ευρεία, εφαλτήριο ενός συνεχούς διαλόγου με τον πολίτη. Σε ένα τόσο μεγάλο εγχείρημα, ας μη βρεθούμε αντιμέτωποι ξανά με διχαστικά διλήμματα και περιττές ανατροπές, όταν το διακύβευμα είναι η ποιότητα ζωής η δική μας, αλλά κυρίως των παιδιών μας. Ενας ελληνικός κλιματικός νόμος που τοποθετεί το σύνολο της οικονομίας στις ράγες της κλιματικής ουδετερότητας όσο πιο έγκαιρα γίνεται, και δεν φοβάται να θέσει υψηλούς στόχους και να καινοτομήσει στα ζητήματα της διαφάνειας, ουσιαστικής συμμετοχής και διακομματικής στήριξης αυτής της πορείας, μπορεί να προβάλει διεθνώς τη χώρα μας ως πρωταθλήτρια στον αγώνα κατά της κλιματικής αλλαγής.
Το μέλλον είναι τώρα: η πρόκληση της 26ης Διάσκεψης για την Κλιματική Αλλαγή των Ηνωμένων Εθνών στη Γλασκώβη είναι ευκαιρία να απαντηθεί από την Ελλάδα με ένα άλμα προόδου που μπορεί να συμπαρασύρει και άλλες χώρες σε μια θετική πορεία προς τη σωτηρία του πλανήτη από την κλιματική κρίση.
* Ο κ. Βασίλης Αντωνιάδης είναι Senior Partner της BCG και μέλος του επιστημονικού συμβουλίου της Πρότασης Κλιματικού Νόμου για την Ελλάδα της WWF και άλλων οργανώσεων.
27 Ιουνίου 2021
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
