Έξυπνα και πράσινα νησιά για ανάπτυξη και καινοτομία – Μια ολοκληρωμένη πρόταση

Το ευρωπαϊκό και εθνικό πλαίσιο πολιτικής για την Ενέργεια και το Κλίμα θέτει ως κεντρική επιδίωξη την μετάβαση προς ένα διαφοροποιημένο μοντέλο παραγωγής και χρήσης ενέργειας, με κύριο στόχο τη σταδιακή απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα. Το ζήτημα της ενεργειακής μετάβασης των νησιών αναδεικνύεται ξεκάθαρα ως διακριτό πεδίο παρέμβασης σε ευρωπαϊκό επίπεδο, τόσο μέσω της πρωτοβουλίας «Καθαρή Ενέργεια για τα Ευρωπαϊκά Νησιά» όσο και από το υπογεγραμμένο «Μνημόνιο του Σπλιτ», ενώ αποτελεί διακριτό στρατηγικό στόχο του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ). 

Σε εθνικό επίπεδο, η καθαρή ενεργειακή μετάβαση των νησιών αναφέρεται ως επιμέρους επιλογή πολιτικής, στο πλαίσιο κατάρτισης Επιχειρησιακών Προγραμμάτων της Προγραμματικής Περιόδου 2021 – 2027. Παράλληλα, ο Μηχανισμός Δίκαιης Μετάβασης και το σχετικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης περιέλαβαν, εκτός των υπό απολιγνιτοποίηση περιοχών, και τον νησιωτικό χώρο, υπό το πρίσμα της απανθρακοποίησης των μη διασυνδεδεμένων νησιών στα οποία λειτουργούν σταθμοί παραγωγής ενέργειας με καύση ορυκτών καυσίμων.

Παρόλες τις νέες διασυνδέσεις που υλοποιούνται τα τελευταία χρόνια από τον ΑΔΜΗΕ, παραμένουν μη διασυνδεδεμένα με το ηπειρωτικό σύστημα 47 νησιά, από τα Αντικύθηρα, το Αγαθονήσι και τους Οθωνούς μέχρι τη Ρόδο και τη Λέσβο, με εγκατεστημένους σταθμούς σε κάθε νησί ή σε συστάδα αυτών. Αυτή η ελληνική πολυνησία αποτελεί, πέρα από ένα απολαυστικό προορισμό επισκεπτών από όλο τον κόσμο, ένα πεδίο ανάδειξης καινοτόμων τεχνολογιών αναγκαίων για την καθαρή ενεργειακή μετάβασή τους. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το πρόσφατο σημαντικό ενδιαφέρον τεχνολογικών κολοσσών για την υλοποίηση επιδεικτικών έργων σε ελληνικά νησιά. 

Όλα τα παραπάνω στοιχεία συνηγορούν στο ότι βρισκόμαστε ως χώρα μπροστά σε μια σημαντική ευκαιρία η οποία δεν πρέπει να πάει χαμένη. Οι προκλήσεις για την υλοποίηση τέτοιων έργων στα νησιά είναι πολλές και σύνθετες. Για την επιτυχή έκβαση ενός τέτοιου εγχειρήματος είναι αναγκαίος ένας συνεκτικός σχεδιασμός, στο πλαίσιο του οποίου απαιτείται αφενός η συνεργασία πληθώρας φορέων, θέτοντας εγκαίρως την τοπική αυτοδιοίκηση και τους πολίτες ως συμμέτοχους στη διαδικασία, αφετέρου η διαμόρφωση ενός κατάλληλου ρυθμιστικού πλαισίου που θα ενεργοποιεί τις επενδύσεις, διασφαλίζοντας παράλληλα τα συμφέροντα όλων των εμπλεκόμενων φορέων.

Μια ολοκληρωμένη πρόταση

Μεταξύ των 47 Μη Διασυνδεδεμένων Νησιών (ΜΔΝ), ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα μικρά νησιά για τα οποία αφενός δεν διαφαίνεται άμεση προοπτική πλήρους διασύνδεσής τους με το ηπειρωτικό σύστημα, αφετέρου, λόγω μεγέθους της αγοράς ενέργειας, δεν αναμένεται επαρκής δυναμική υλοποίησης πολλαπλών ανταγωνιστικών έργων καθαρής ενέργειας.

Για αυτά τα ηλεκτρικά συστήματα προτείνεται η ανάπτυξη ειδικού ρυθμιστικού πλαισίου που θα επιτρέπει τη δημοπράτηση, μέσω διαγωνιστικής διαδικασίας, υβριδικών σταθμών, υψηλής διείσδυσης ΑΠΕ, διαφορετικών τεχνολογιών παραγωγής, διαχείρισης και αποθήκευσης ενέργειας ανά ΜΔΝ, λαμβάνοντας υπόψη τόσο τους τοπικά διαθέσιμους πόρους όσο και τα χαρακτηριστικά των συστημάτων. 

Οι αναμενόμενες χρηματοδοτήσεις προτείνεται να κατευθυνθούν στην κάλυψη του επενδυτικού κενού, που δημιουργείται λόγω του αυξημένου κόστους λειτουργίας των αυτόνομων ηλεκτρικών συστημάτων, προσαυξημένο κατά τον ανάλογο συντελεστή κινδύνου που ενέχουν οι καινοτόμες τεχνολογίες.  

Η υλοποίηση των επενδύσεων προτείνεται να πραγματοποιείται από Ενεργειακές Κοινότητες, στις οποίες θα προβλέπεται η de facto συμμετοχή του οικείου Δήμου και της ΔΕΗ καθώς και η εν δυνάμει συμμετοχή πολιτών και τοπικών φορέων/ επιχειρήσεων, ενώ μέσω της διαγωνιστικής διαδικασίας θα αναδεικνύεται στρατηγικός επενδυτής, πάροχος τεχνολογίας, ο οποίος και θα ολοκληρώνει τη σύνθεση του επενδυτικού σχήματος.

Οι εν λόγω Ενεργειακές Κοινότητες προτείνεται να αναλαμβάνουν ρόλο Ολοκληρωμένου Διαχειριστή Νησιωτικών Έξυπνων και Πράσινων Υποδομών (Integrated Smart and Green Island Utility Operator), περιλαμβάνοντας στο σκοπό τους τη λειτουργία και συντήρηση, εκτός του υβριδικού σταθμού, των συστημάτων παραγωγής, επεξεργασίας και διανομής ύδατος, διαχείρισης λυμάτων, απορριμμάτων και βιοαποβλήτων, δικτύου σταθμών φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, στόλου διαμοιραζόμενων ηλεκτρικών οχημάτων κ.ά. 

Με αυτόν τον τρόπο αξιοποιούνται βέλτιστα οι συνέργειες των επιμέρους υποδομών καθώς και οι περιορισμένοι τεχνικά καταρτισμένοι ανθρώπινοι πόροι στα μικρά νησιά. Επιπλέον, στο πλαίσιο της Δίκαιης Μετάβασης, δύναται να αξιοποιηθεί το προσωπικό της ΔΕΗ για την κάλυψη αναγκών σε τεχνικό προσωπικό στη νέα εταιρία, ενώ δημιουργείται ένα ευρύτερο πλαίσιο για την ανάδειξη και αντιμετώπιση ενδεχόμενων αρνητικών επιπτώσεων από τον μετασχηματισμό επιμέρους τομέων της τοπικής οικονομίας.

Η προτεινόμενη ολοκληρωμένη λύση επιτρέπει την αντιμετώπιση υπαρκτών προβλημάτων και τη δημιουργία εγχώριας προστιθέμενης αξίας σε πολλαπλά επίπεδα:

• Ο Δήμος αναλαμβάνει να προσδιορίσει θέσεις εγκατάστασης των υποσυστημάτων, οι οποίες θα είναι αποδεκτές από την τοπική κοινωνία, αποφεύγοντας έτσι, συνήθεις καθυστερήσεις από διαφωνίες και προσφυγές. Επίσης, πιθανά συμβάλει με δημοτική γη και αποκομίζει οφέλη μέσω κτήσης μερίδων στην Ενεργειακή Κοινότητα.
• Η ΔΕΗ συμμετέχει στο επενδυτικό σχήμα διασφαλίζοντας την οικονομική βιωσιμότητα των υφιστάμενων επενδύσεών της στο θερμικό σταθμό, οι οποίες πλέον θα λειτουργούν σε σημαντικά μικρότερο βαθμό. Επίσης, εξασφαλίζονται οι θέσεις εργασίας του προσωπικού των θερμικών σταθμών στα νησιά.
• Προσελκύονται επενδυτικά κεφάλαια και τεχνογνωσία, μέσω της συμμετοχής στο σχήμα στρατηγικών επενδυτών, ενεργοποιώντας συνεργασίες εγχώριων και διεθνών σχημάτων.
• Δίδεται η δυνατότητα απόκτησης σημαντικής τεχνογνωσίας στην μελέτη, κατασκευή και λειτουργία σύνθετων υβριδικών ενεργειακών συστημάτων από τον εγχώριο ακαδημαϊκό και κατασκευαστικό τομέα καθώς και τον ΔΕΔΔΗΕ ως διαχειριστή των συστημάτων.
• Δημιουργείται ένα ιδιαίτερο “brand name” για τα μικρά ΜΔΝ, το οποίο θα προσελκύσει τουρισμό ειδικών τύπων (επιστημονικός και οικολογικός τουρισμός), διευρύνοντας την τουριστική τους περίοδο.

Αποτελεί κοινή γνώση στον ενεργειακό χώρο ότι τα μικρά ΜΔΝ ηλεκτρικά συστήματα είναι αδύνατο να στηρίξουν τη λειτουργία μιας αγοράς στα πρότυπα των ηπειρωτικών συστημάτων. Η ενεργοποίηση συνδυασμένης τεχνολογικής, επενδυτικής και κοινωνικής καινοτομίας, μέσω ολοκληρωμένων προτάσεων όπως η παραπάνω, μπορούν να φέρουν πολλαπλασιαστικά οφέλη στην τοπική νησιωτική  αλλά και την εθνική οικονομία.

* Ο κ. Κώστας Κομνηνός είναι Γενικός Διευθυντής του Δικτύου Αειφόρων Νήσων (ΔΑΦΝΗ) και Αντιπρόεδρος για τα Έξυπνα και Πράσινα Νησιά στον Ευρωπαϊκό οργανισμό FEDARENE.

26 Μαρτίου 2021

energypress