Οι περιπέτειες της αιχμάλωτης ελληνικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
Αν και η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού θεσπίστηκε και στην Ελλάδα από το 2001, εντούτοις, 20 χρόνια μετά δεν έχει καταφέρει να σπάσει τα δεσμά της, να λειτουργήσει δηλαδή ανταγωνιστικά, να αναδείξει την πραγματική αξία του αγαθού του ηλεκτρικού ρεύματος, να συζευχθεί με τις άλλες ευρωπαϊκές αγορές και να συμπληρώσει την ενιαία εσωτερική ευρωπαϊκή αγορά.
Όσοι παρακολουθούν και ασχολούνται αναγνωρίζουν τα καλά καμουφλαρισμένα βαρίδια που την κρατούν δέσμια.
Γιατί όμως δεν έχει ανοίξει η αγορά; Ποιοι έχουν συμφέρον να παρεμποδίζουν την ανάπτυξη ουσιώδους ανταγωνισμού;
Η «απελευθέρωση» της σχεδιάστηκε από λίγους για να εξυπηρετούνται μονοπωλιακές δομές. Το αποτέλεσμα ήταν να λαμβάνονται εκ των υστέρων αποσπασματικά μέτρα τόσο από την πολιτεία όσο και από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς χωρίς όμως να διορθώνονται οι στρεβλώσεις.
Στην Ελλάδα η αγορά ηλεκτρισμού, στοχευμένα, δεν άνοιξε όπως διεθνώς. Πρώτα θα έπρεπε το μονοπώλιο να διαθέσει ποσότητες ενέργειας σε νέους προμηθευτές, χάνοντας μερίδιο, κι εκείνοι με βάση το πελατολόγιο τους να αναπτύξουν σύγχρονους σταθμούς ηλεκτροπαραγωγής.
Στη χώρα μας ακολουθήσαμε ανάποδη πορεία ανοίγοντας πρώτα την παραγωγή.
Λίγο πριν το 2010 τρεις εταιρίες στην Ελλάδα βλέποντας το έλλειμμα ισχύος που είχε η χώρα (πολλοί θα θυμούνται τις διακοπές ρεύματος τα καλοκαίρια) αποφάσισαν να επενδύσουν σε σύγχρονες και ευέλικτες μονάδες παραγωγής με καύσιμο το φυσικό αέριο. Επένδυσαν συνολικά 1,5 δις. ευρώ κατασκευάζοντας πέντε τέτοιες μονάδες. Είχαν να ανταγωνιστούν τη ΔΕΗ, η οποία αφενός είχε προνομιακή αποκλειστική πρόσβαση σε φθηνή λιγνιτική και υδροηλεκτρική παραγωγή και αφετέρου ήταν ο μοναδικός προμηθευτής ρεύματος.
Το μερίδιο παραγωγής της δημόσιας εταιρίας μειώθηκε αλλά το αντίστοιχο στην προμήθεια παρέμεινε ανεπηρέαστο. Έτσι για να καλύψει τις ανάγκες των πελατών της αγόραζε ενέργεια από Τρίτους παραγωγούς. Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε το κίνητρο για τη ΔΕΗ, της διατήρησης της χονδρεμπορικής τιμής σε χαμηλά επίπεδα.
Η πολιτεία αναγνωρίζοντας το αδιέξοδο των ανεξάρτητων παραγωγών θέσπισε μηχανισμούς αποζημίωσης για την υπηρεσία διαθεσιμότητας ισχύος που πρόσφεραν οι μονάδες στο σύστημα. Με τους μηχανισμούς εξασφαλιζόταν η οικονομική τους βιωσιμότητα για να παρέχουν ενεργειακή ασφάλεια στη χώρα με τη μικρότερη δυνατή επιβάρυνση του καταναλωτή.
Το 2015, όμως, οι κυρίαρχες ιδεοληψίες της τότε κυβέρνησης και η απροθυμία των ευρωπαϊκών θεσμών οδήγησαν σε κατάργηση της αμοιβής ισχύος. Οι ανεξάρτητοι παραγωγοί βρέθηκαν στο κόκκινο, την ώρα που οι ευρωπαϊκές αγορές αναγνώριζαν τους μηχανισμούς ισχύος και τους υλοποιούσαν.
Σε αυτό το περιβάλλον, και μετά από πιέσεις των θεσμών και απουσία εναλλακτικής πρότασης από την Πολιτεία, θεσπίστηκαν οι δημοπρασίες ΝΟΜΕ. Προμηθευτές αγόραζαν μέσω δημοπρασιών ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας από τη ΔΕΗ κι εκείνοι με τη σειρά τους πωλούσαν ρεύμα στους καταναλωτές. Αρχικά το ρυθμιστικό αυτό εργαλείο ενίσχυσε τον ανταγωνισμό με τους καταναλωτές να απολαμβάνουν χαμηλές τιμές ρεύματος. Στη συνέχεια όμως ρυθμιστικές αστοχίες επέτρεψαν σε παίκτες με ασθενή παρουσία στην ελληνική αγορά να εξάγουν τις ποσότητες ρεύματος.
Γρήγορά φάνηκε το παράδοξο: Η τιμή διάθεσης των προϊόντων ΝΟΜΕ να είναι χαμηλότερη από τις γειτονικές προθεσμιακές αγορές ώστε να είναι δυνατή η εξαγωγή των προϊόντων ΝΟΜΕ και να μην έχει καμία σύνδεση με τις τιμές που πληρώνει ο καταναλωτής.
Το μέτρο πολύ σωστά, κατά την γνώμη μου, καταργήθηκε με την προοπτική να αντικατασταθεί σταδιακά από την προθεσμιακή αγορά παραγώγων του Χρηματιστηρίου Ενέργειας. Επίκειται το ξεκίνημα της νέας αγοράς ηλεκτρισμού ( Target Model) που μεταξύ άλλων δίνει τη δυνατότητα των παραγωγών να πουλούν την ενέργειά τους, διμερώς και απευθείας, σε πελάτες ή στη αγορά . Συνεπώς, όλοι αναμένουμε με αγωνία την έναρξη της νέας αγοράς που αν καλυφθούν οι ακόλουθες προϋποθέσεις θα άρει όλα τα βαρίδια του παρελθόντος
- Ρευστότητα προ-ημερήσιας αγοράς: Είναι αναγκαίο να τεθούν περιορισμοί στα διμερή συμβόλαια του κυρίαρχου παίκτη.
Η λογική λέει ότι η «ΔΕΗ παραγωγή» θα συνάψει διμερή συμβόλαια με τη «ΔΕΗ προμήθεια» προκειμένου αφενός να εξασφαλίσει τις ακριβές μονάδες της, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να ενταχθούν στο σύστημα ή αν εντάσσονταν θα ανέβαζαν τη χονδρεμπορική τιμή. Κι επιπλέον θα διαθέτει τις φθηνότερες μονάδες στο σύστημα υπηρετώντας έτσι την πάγια στρατηγική μείωσης και ελέγχου της χονδρεμπορικής τιμής και κατ’ επέκταση του κόστους της.
Για αυτό προτείνουμε να θεσπιστεί ισχυρός περιορισμός στα διμερή συμβόλαια του κυρίαρχου προμηθευτή (σήμερα η ΔΕΗ, αύριο άλλος). Οι περιορισμοί να είναι ανάλογοι με τα μερίδια αγοράς των παικτών, ώστε να διαμορφωθεί μία ισορροπημένη και ανταγωνιστική αγορά, εξασφαλίζοντας ρευστότητα για την ανάπτυξη πελατολογίου και τη χρηματοδότηση νέων επενδύσεων στην ηλεκτροπαραγωγή.
- Να λειτουργήσει συμπληρωματική αγορά διαθεσιμότητας ισχύος έτσι ώστε από τη μια πλευρά να αμβλυνθούν αναμενόμενες αρρυθμίες από την λειτουργία των νέων αγορών και από την άλλη πλευρά να δοθούν τα κατάλληλα σήματα για επενδύσεις σε νέο παραγωγικό δυναμικό, ειδικότερα στο πλαίσιο της απολιγνιτοποίησης, της διείσδυσης της ηλεκτροκίνησης και των ηλεκτρικών διασυνδέσεων των νησιών.
- Διατήρηση του ανταγωνισμού: Με το Target Model ο κάθε παραγωγός έχει το δικαίωμα να προσφέρει την ενέργεια του κάτω από το μεταβλητό κόστος παραγωγής αρκεί να μη διαπιστωθεί σύμφωνα με τον ευρωπαϊκό κανονισμό REMIT συστηματική αντι-ανταγωνιστική στρατηγική υποβολής προσφορών.
Ωστόσο, έως σήμερα, δεν έχουν σχεδιαστεί οι μηχανισμοί συστηματικής παρακολούθησης της πολιτικής υποβολής προσφορών των συμμετεχόντων.
Κάτι που επείγει με δεδομένη την πάγια τακτική της δεσπόζουσας επιχείρησης, να συμπιέζει τεχνητά τις τιμές. Οι μηχανισμοί εποπτείας πρέπει να είναι έτοιμοι πριν την έναρξη των αγορών, να είναι ανεξάρτητοι και να προσαρμόζονται στα διεθνή πρότυπα.
Στο πλαίσιο αυτό θα πρέπει να περιοριστούν στο μέγιστο βαθμό στρατηγικές συμπίεσης χονδρικών τιμών προκειμένου να στηριχθεί κι ο εθνικός στόχος της υψηλής διείσδυσης των ΑΠΕ. Η χρηματοδότηση των επενδύσεων τους είναι αναγκαίες.
Οι μεταρρυθμίσεις αυτές θα πρέπει να μας φέρουν ένα βήμα πιο κοντά στην ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Αλλιώς αυτό που θα καταφέρουμε… θα είναι να ενισχύσουμε τα δεσμά της μονοπωλιακής αγοράς της χώρας, που την κρατούν τόσα χρόνια αιχμάλωτη.
Ο Γιώργος Κούβαρης είναι Πρόεδρος Ελληνικού Συνδέσμου Ανεξάρτητων Εταιριών Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΕΣΑΗ)
7 Iουλίου 2020
energypress
