Κλιματική αλλαγή και λειψυδρία: Νέες προκλήσεις – Παλιές συνταγές

25 09 2024 | 17:10Γιάννης Τσιπουρίδης

Η κλιματική κρίση έχει μπει εδώ και καιρό σε μια νέα και πιο επικίνδυνη φάση, με τα δραματικά καταστροφικά γεγονότα να συμβαίνουν σχεδόν καθημερινά. Στη διάρκεια συγγραφής ενός άρθρου τα τραγικά παραδείγματα διαδέχονται το ένα το άλλο. Όπως γράφω σήμερα, πνίγεται η κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Ποιος ξέρει ποιος έχει σειρά όταν θα δημοσιευθεί το άρθρο;

Μπαίνουμε όλο και περισσότερο σε αυτό που ονομάζεται αχαρτογράφητα νερά, που σημαίνει ότι περιορίζονται δραστικά και οι πιθανότητες επιτυχών αντιδράσεων. Από την άλλη, έχοντας καταφέρει να «παρασυρθούμε» ως εδώ χωρίς αντίδραση, δεν έχουμε αφήσει περιθώρια για άλλα λάθη και για άλλες καθυστερήσεις.

Γι’ αυτό πρέπει τουλάχιστον να συμφωνήσουμε σε κάποια βασικά θέματα, αλλιώς δεν έχει νόημα να γράφουμε και να διαβάζουμε αναλύσεις για τις επιμέρους, πάρα πολλές, δυσμενείς επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής.

Πρώτο βασικό θέμα:

Η κλιματική αλλαγή αποτελεί την μεγαλύτερη απειλή και πρόκληση που αντιμετώπισε ποτέ η ανθρωπότητα από τότε που καταγράφεται η ιστορία της και υπάρχουν αρχεία.

Η κλιματική αλλαγή επηρεάζει καθοριστικά και πολλές φορές αμετάκλητα κάθε πτυχή της ζωής στον πλανήτη μας.

Η κλιματική αλλαγή φέρνει σημαντικές αλλαγές σε ότι γνωρίζαμε, επειδή πολύ απλά το κλίμα καθορίζει, σχεδόν μονοσήμαντα, την ίδια τη ζωή.

Αυτό πρέπει να το αποδεχθούμε για να μπορέσουμε να ερμηνεύσουμε τι συμβαίνει και για να μπορέσουμε να σχεδιάσουμε και να εφαρμόσουμε την επιστημονικά καταλληλότερη αντίδραση και προσαρμογή μας σε αυτήν την αλλαγή.

Με μια φράση: με την κλιματική αλλαγή ή προσαρμόζεσαι ή εξαφανίζεσαι.

Δεύτερο βασικό θέμα:

Οι επιπτώσεις της κλιματικής κρίσης επιδεινώνονται από το επίπεδο των υποδομών μιας χώρας, την ετοιμότητα των υπηρεσιών αντιμετώπισης εκτάκτων αναγκών, του μακροχρόνιου σχεδιασμού και προγραμματισμού αντιμετώπισης τους, ενώ ο βαθμός επιτυχίας των όποιων μέτρων ληφθούν, προφανώς προαπαιτεί αποδοχή της ύπαρξης της κλιματικής κρίσης.

Καμία χώρα δεν έχει σήμερα τις υποδομές που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης.

Οι υπάρχουσες υποδομές, στην καλύτερη περίπτωση, είναι προσαρμοσμένες στο κλίμα που φεύγει. Προφανώς σε κάποιες χώρες, οι υπάρχουσες υποδομές είναι ακατάλληλες έως απαράδεκτες, ακόμη και για το υπάρχον κλίμα, πόσω δε μάλλον για το επερχόμενο.

Τρίτο βασικό θέμα:

Το πρόβλημα δεν είναι ότι επειδή απλά χρησιμοποιήσαμε ορυκτά καύσιμα, επιφέραμε την κλιματική αλλαγή.

Το πρόβλημα είναι ότι τα χρησιμοποιήσαμε άπληστα και απόλυτα καταναλωτικά, χωρίς απολύτως κανένα σεβασμό στο περιβάλλον και την ίδια τη ζωή. Μοναδικό κριτήριο το κέρδος και η εξουσία και η ισχύ που αυτό δίνει. Τα χρησιμοποιήσαμε και τα χρησιμοποιούμε λες και δεν υπάρχει αύριο, με αποτέλεσμα να ναρκοθετήσουμε όντως το αύριο.

Αυτή τη στιγμή αντιμετωπίζουμε μια Τριπλή Πλανητική κρίση:

την κλιματική αλλαγή,
την ρύπανση του περιβάλλοντος και
την απώλεια βιοποικιλότητας

Και για τα τρία ευθύνεται το μοντέλο ανάπτυξης που δίνει προτεραιότητά και έμφαση στο κέρδος, εις βάρος του περιβάλλοντος, του κλίματος και της βιοποικιλότητας.

Αν δεν το χωνέψουμε αυτό και δεν αποδεχτούμε ότι πρέπει να το ανατρέψουμε, δεν θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε με επιτυχία και κυρίως έγκαιρα την τριπλή πλανητική κρίση.

Δεν χρειάζεται να ανήκει κανείς σε συγκεκριμένους πολιτικούς χώρους, για να αντιληφθεί και να παραδεχτεί την αποτυχία του συστήματος και του μοντέλου ανάπτυξης. Και αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό βήμα γιατί μόνο αν επιτευχθεί αυτό, είναι εφικτή η εφαρμογή επιστημονικά αποδεκτών λύσεων που θα αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με επιτυχία.

Αλλιώς θα περιμένει από συστήματα και μοντέλα ανάπτυξης που δημιούργησαν το πρόβλημα, να το λύσουν. Κάτι που γίνεται τώρα και θα ήταν για γέλια, αν δεν οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στην καταστροφή.

Σημείωση:

Σημαντικό είναι επίσης, να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι προειδοποιήσεις για τις συνέπειες της επερχόμενης κλιματικής κρίσης δεν είναι σημερινές. Αυτό έχει σημασία όταν κρίνει κανείς τον βαθμό ετοιμότητάς που έχουν (ουσιαστικά δεν έχουν) οι χώρες στην αντιμετώπιση των φαινομένων της κλιματικής κρίσης.

Οι προειδοποιήσεις ξεκίνησαν αρκετές δεκαετίες πριν, και είναι γνωστές και στις εταιρείες ορυκτών καυσίμων, εδώ και τουλάχιστον 50 χρόνια. Στην αρχή οι επιστήμονες και στην συνέχεια οι μεγάλες περιβαλλοντικές οργανώσεις, όπως Greenpeace, WWF κτλ. και όλο και περισσότερο στις μέρες μας, νεαροί ακτιβιστές από όλο τον κόσμο, προσπαθούν να περιφρουρήσουν το μέλλον τους. Αλλά αυτό το ίδιο το σύστημα που περιέγραψα νωρίτερα αρνείται μέχρι και σήμερα πεισματικά, παρά το αυταπόδεικτο αποτέλεσμα των επιλογών του, να λάβει σοβαρά τις προειδοποιήσεις, για τους λόγους που προαναφέρθηκαν.

Δια ταύτα:

Αυτά είναι τα κυρίαρχα δεδομένα που είναι προ-απαιτούμενα για την κατανόηση και επίλυση του προβλήματος. Αλλιώς κάθε συζήτηση είναι άνευ σημασίας και γίνεται για άλλους λόγους.

Να προσθέσω, επίσης, ότι η προσπάθεια αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης, που θα γίνει, όταν θα γίνει, με τα παραπάνω ως δεδομένα, έχει σαν στόχο τα ακόλουθα:

Να καταφέρει ώστε η άνοδος της μέσης παγκόσμιας θερμοκρασίας να μην ξεπεράσει πολύ τον 1,5^ο Κελσίου.
Να περιορίσει το χρονικό διάστημα που θα ισχύσει η αυξημένη θερμοκρασία και όσα αυτή συνεπάγεται.

Με άλλο λόγια η κλιματική κρίση είναι εδώ και θα παραμείνει για κάποιες δεκαετίες, ακόμη κι αν αφυπνιστούμε σήμερα και πάρουμε όλες τις επιστημονικά σωστές αποφάσεις. Δεν υπάρχει τρόπος να την αποφύγουμε. Μόνο να περιορίσουμε την ένταση και την διάρκεια της… και να καταφέρουμε να μην γίνει μόνιμη.

Αυτός πρέπει να είναι ο οδηγός των σκέψεων και επομένως των αποφάσεων μας.

Δεν είναι όμως

Πέρα από το γεγονός ότι συνεχίζουμε να χρησιμοποιούμε ορυκτά καύσιμα, που είναι η κύρια πηγή που τροφοδοτεί την κλιματική κρίση, και πέρα από το ότι αναπτύσσουμε και νέα έργα ορυκτών καυσίμων, ώστε να επιδεινώσουμε όσο περισσότερο μπορούμε την κλιματική κρίση, δεν έχουμε αντιληφθεί ότι πρέπει να αλλάξουμε τρόπο αντιμετώπισης των προβλημάτων που δημιουργεί η κλιματική κρίση.

Για παράδειγμα, αυτές τις μέρες στην πατρίδα μας, η συζήτηση για τη λειψυδρία, στα ΜΜΕ επικεντρώνεται στους πλημμυρισμένους δρόμους και τα ακαθάριστα φρεάτια και στο αναμενόμενο αυξημένο τιμολόγιο του νερού.

Γιατί; Επειδή αυτό είναι το θέμα το οποίο αναλυτές και μέσα ενημέρωσης γνωρίζουν ότι έχει μεγαλύτερη απήχηση τον κόσμο και στοχεύουν στην ενεργοποίηση του θυμικού της ακρίβειας στους θεατές κτλ.

Δεν γίνεται συζήτηση για τα αίτια του φαινομένου και τους τρόπους μακροχρόνιας αντιμετώπισής του, αλλά για το άμεσο αποτέλεσμα του στην τσέπη μας και κατά συνέπεια χάνουμε και πάλι την ουσία.

Επιφανειακοί και κοντόφθαλμοι, διαχρονικά. Στόχος ο εύκολος εντυπωσιασμός με όπλο την τήβεννο του εισαγγελέα.

Θα κάνω μια υπόθεση εργασίας κι ας γίνω αντιπαθητικός:

Φαντασθείτε που θα βρισκόμασταν σήμερα, αν όλοι αυτοί οι εισαγγελείς, που σήμερα κουνάνε το δάχτυλο σε όσους θεωρούν υπεύθυνους για την ανεπάρκεια των υποδομών και σχεδίων αντιμετώπισης της κρίσης, είχαν στηρίξει αυτούς που πριν από δεκαετίες προειδοποιούσαν για αυτό που έρχεται.

Ίσως και να υπήρχαν καλύτερες υποδομές και άρα λιγότερες ζημιές….

Ποτέ δεν θα μάθουμε.

Δυστυχώς, και το ξαναλέω, την κρίση την περιμένουμε εδώ και δεκαετίες, απλά ενεργοποιηθήκαμε όταν η κρίση πέρασε τα κριτήρια αποδοχής της ως τηλεοπτικό προϊόν.

Τα μέτρα

Ναι, το τιμολόγιο του νερού μπορεί να είναι ένα από τα μέτρα διαχείρισης του δημιουργηθέντος προβλήματος. Δεν είναι όμως μέτρο επίλυσης του.

Προσωπικά λόγω πεποιθήσεων και έχοντας ζήσει και την λειψυδρία της δεκαετίας του ’90, πάντα τρελαινόμουν όταν έβλεπα τα συνεργεία καθαρισμού να κυνηγάνε τα φύλλα και τη σκόνη στα πεζοδρόμια των πολυκατοικιών με το λάστιχο…..

Να πω όμως και κάτι ακόμη (γιατί το έχω άχτι), κι ας μην έχει σχέση με τη λειψυδρία. Τρελαίνομαι με αυτούς που κυνηγάνε τα φύλλα με τους φυσητήρες φύλλων, με αποτέλεσμα εκκωφαντικό θόρυβο και κατανάλωση καυσίμων χωρίς λόγο…

Εδώ, λοιπόν, στο νερό, ένα αυστηρό κλιμακωτό «τιμωρητικό» τιμολόγιο μπορεί να κάνει θαύματα.

Φανταστείτε όμως σαν κοινωνία (ελληνική και παγκόσμια) να είχαμε συνείδησή της έννοιας της σπατάλης, ώστε να μην χρειάζεται κανένα «τιμωρητικό» τιμολόγιο, για να υποχρεωθούμε να σεβόμαστε τις πηγές και τα αγαθά του πλανήτη.

Όλες τις πηγές.

Όπως και να ‘χει εδώ βρισκόμαστε και έχουμε να αντιμετωπίσουμε μια πολύ κακή κατάσταση, η οποία, και να το θυμάστε, θα γίνει χειρότερη. Αυτό απαιτεί μια συνολική και όχι αποσπασματική αντιμετώπιση.

Στρατηγικές Αντιμετώπισης

Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής γενικά, και συγκεκριμένα του διαταραγμένου κύκλου του νερού και της λειψυδρίας απαιτεί συντονισμένες προσπάθειες σε παγκόσμιο, εθνικό και τοπικό επίπεδο.

Μια εθνική στρατηγική αντιμετώπισης της λειψυδρίας πρέπει να είναι αναπόσπαστο τμήμα μιας εθνικής στρατηγικής αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής και αυτή με τη σειρά της, μιας παγκόσμιας στρατηγικής αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Το πρόβλημα είναι παγκόσμιο και επομένως όλες οι εθνικές προσπάθειες πρέπει να συνθέτουν τον παγκόσμιο χάρτη της στρατηγικής αντιμετώπισης της κλιματικής κρίσης και των επιμέρους επιπτώσεων της, όπως η λειψυδρία.

Μια τέτοια στρατηγική, λοιπόν, πρέπει:

να αντλήσει και να στηριχτεί στις γνώσεις των επιστημόνων, και έχουμε πολλούς στην Ελλάδα
να στηριχθεί στην άμεση κατανόηση των νέων δεδομένων
να επιτύχει επομένως, προσαρμογή στις νέες συνθήκες,
να προχωρήσει σε επιστημονική πρόβλεψη και προσέγγιση των μελλοντικών βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων κλιματικών επιπτώσεων
να επιβάλει δια ροπάλου μακροχρόνιο σχεδιασμό (πολύ πέρα από τον κοινοβουλευτικό ορίζοντα)

Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως η μια, μοναδική και εκ των ων ουκ άνευ στρατηγική αντιμετώπισης της λειψυδρίας αλλά και όλων των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής είναι η άμεση και δραστική μείωση των Εκπομπών των Αερίων του Θερμοκηπίου

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω της προώθησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της εξοικονόμησης ενέργειας και της βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης.

Γενικά οι πολιτικές προσαρμογής και μείωσης των επιπτώσεων της λειψυδρίας, πέρα από μέτρα πολιτικής και διοικητικής επιβολής αλλαγής της νοοτροπίας αντιμετώπισης του νερού, πρέπει να περιλαμβάνουν προφανώς τη δημιουργία ΝΕΩΝ υποδομών, προσαρμοσμένων στην νέα κλιματική πραγματικότητα, που θα μπορούν να αντέξουν τις μεταβολές στις βροχοπτώσεις, στις θερμοκρασίες, στα ακραία καιρικά φαινόμενα, όπως νέα αντιπλημμυρικά έργα, φράγματα, δεξαμενές κτλ.

Επίσης, η ανάπτυξη νέων καλλιεργειών που είναι ανθεκτικές στην ξηρασία μπορεί να βοηθήσει στην εξασφάλιση της αγροτικής παραγωγής ακόμη και σε ακραίες συνθήκες.

Επιβάλλεται προφανώς και μια νέα στρατηγική βιώσιμης διαχείρισης των υδάτινων πόρων. Αυτό περιλαμβάνει χρήση τεχνολογιών που βελτιώνουν την αποδοτικότητα της χρήσης του νερού, όπως για παράδειγμα, η στάγδην άρδευση στη γεωργία, καθώς και η προώθηση της ανακύκλωσης και της επαναχρησιμοποίησης του νερού σε αστικές και βιομηχανικές περιοχές. Επίσης, η αποκατάσταση και προστασία των φυσικών οικοσυστημάτων που αποθηκεύουν και φιλτράρουν το νερό, όπως οι υδροβιότοποι και τα δάση, είναι ζωτικής σημασίας.

Η αφαλάτωση μεγάλης κλίμακας θα κληθεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην αύξηση του διαθέσιμου πόσιμου νερού. Είναι προφανές ότι εννοούμε αφαλάτωση με χρήση αποκλειστικά και μόνο ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αλλιώς κάνουμε μια τρύπα στο νερό (….κι επειδή νερό δεν θα υπάρχει, πρέπει να προσαρμόσουμε και την παροιμία…)

Εν κατακλείδι, ζούμε το «Έγκλημα και Τιμωρία», με μόνη διαφορά ότι άλλοι εγκλημάτησαν και άλλοι την πληρώνουν.

Και δυστυχώς η έκταση της τιμωρίας είναι ακόμη υπό διαμόρφωση, όπως κουβεντιάζουμε και γράφουμε αναλύσεις για το τι μέλλει γενέσθαι.

Και διαμορφώνεται δυσμενώς.

Δεν υπάρχει περίπτωση να βελτιωθεί.

Ότι βλέπετε και βιώνετε σήμερα, θα το ξαναζήσετε χειρότερο, ως πολύ χειρότερο.

Οι προσπάθειες που γίνονται δεν στοχεύουν στην άρση της κλιματικής αλλαγής, αλλά στο περιορισμό της έκτασης που θα πάρει. Και οι δυσμενείς κλιματικές επιπτώσεις είναι ευθέως ανάλογες της έκτασης που θα πάρει.

Οι διεθνείς οργανισμοί, πολιτικοί κτλ. βαυκαλίζονται ακόμη ότι θα καταφέρουν να συγκρατήσουν την άνοδο της θερμοκρασίας στον 1,5^ο Κελσίου.

Αυτό ξεχάστε το.

Οι επιστήμονες στοιχηματίζουν πως η άνοδος θα είναι 2,0^ο Κελσίου και πάνω.

Ποια η διαφορά;

Να ένας πίνακας για μια ελάχιστη αντίληψη για το που πάμε.