Η Ελλάδα ως παραγωγός καθαρής ενέργειας
Οι πρώτοι μήνες του 2024 εξελίσσονται σε ένα καρτ-ποστάλ από το μέλλον. Ο ήλιος και ο άνεμος κυριαρχούν πλέον στην ηλεκτροπαραγωγή, με ένα μερίδιο αγοράς 50%. Το διασυνοριακό εμπόριο ήδη ακολουθεί σε ένα μεγάλο βαθμό τις ΑΠΕ: εξάγουμε όταν έχουμε πολλές ΑΠΕ, και εισάγουμε όταν οι ΑΠΕ είναι πεσμένες. Τον Απρίλιο και το Μάιο, η Ελλάδα ήταν μάλιστα καθαρός εξαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας, κάτι που δε συνέβαινε συχνά στο παρελθόν – αλλά μάλλον που θα δούμε αρκετά στο μέλλον.
Το 2023, η Ελλάδα ήταν ακόμη καθαρός εισαγωγέας ηλεκτρικής ενέργειας, αλλά οι εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας έφτασαν τα 700 εκατ. €. Το πρώτο τρίμηνο του 2024, άγγιξαν τα 190 εκατ. €, συν 12% σε σχέση με το 2023. Το Μάιο, η τιμή στην ελληνική αγορά ήταν χαμηλότερη από την τιμή στη Βουλγαρία, κάτι επίσης σπάνιο. Το νέο καλώδιο με τη Βουλγαρία ήδη δούλευε στο φουλ κάποιες ώρες (με ροή προς τα πάνω).
Οι μεταβολές στο διασυνοριακό εμπόριο μπορεί να είναι βέβαια συγκυριακές, και είναι πάντα επικίνδυνο να εξάγει κανείς συμπεράσματα από ένα-δυο μήνες. Αλλά η γενικότερη εικόνα της χώρας – εκρηκτική άνοδος των ΑΠΕ, ισχυρό επενδυτικό ενδιαφέρον για νέα έργα, μεγάλα διαστήματα όπου η χώρα μας εξάγει ηλεκτρική ενέργεια, και με σημαντικά έσοδα – αποκαλύπτουν τον καμβά πάνω στον οποίο σκιαγραφούμε μια νέα στρατηγική.
Η Ελλάδα είχε διαχρονικά τις ανησυχίες μιας χώρας που εισάγει ενέργεια: από ποιον αγοράζουμε, πόσο κοστίζει, από που έρχεται η ενέργεια, κτλ. Πιο πρόσφατα, η Ελλάδα υιοθέτησε ένα πιο περιφερειακό ρόλο. Επενδύσαμε σε υποδομές για να στείλουμε αέριο προς βορρά και δύση. Διαφοροποιήσαμε τις εισαγωγές μας, θωρακίσαμε το σύστημά μας, και, ταυτόχρονα, γίναμε πυλώνας ενεργειακής ασφάλειας για την περιοχή.
Υπολογίσιμος παραγωγός καθαρής ενέργειας
Το ενεργειακό σύστημα όμως αλλάζει. Πρέπει να είμαστε έτοιμοι για το μέλλον. Τι ρόλο θα παίξουμε το 2030; Το 2040; Η ενεργειακή μετάβαση είναι μια έννοια σύνθετη που κάθε ακροατήριο αντιλαμβάνεται λίγο διαφορετικά. Αλλά συνεπάγεται, σίγουρα και παντού, δύο τάσεις. Η πρώτη είναι η στροφή προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως ο ήλιος και ο άνεμος. Και η δεύτερη είναι η σταδιακή αντικατάσταση των ορυκτών καυσίμων από τον ηλεκτρισμό.
Σε ένα σύστημα που βασίζεται στις ΑΠΕ, η χώρα μας έχει ένα ανταγωνιστικό πλεονέκτημα. Αυτό το βλέπουμε ήδη: η Ελλάδα είναι στις κορυφαίες χώρες παγκοσμίως ως προς την διείσδυση του ήλιου και του ανέμου στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Και ακόμα δεν έχουμε αξιοποιήσει το υπεράκτιο αιολικό δυναμικό του Αιγαίου – μια πηγή που θα μας δώσει μια έξτρα ώθηση, εξαγωγική.
Συνεπώς, η ενεργειακή μετάβαση σημαίνει όχι απλά αλλαγή καυσίμων και τεχνολογιών, αλλά και αλλαγή νοοτροπίας και στρατηγικής. Για χρόνια σκεφτόμαστε πως θα γίνουμε ενεργειακός κόμβος. Κόμβος, συνήθως, γίνεται αυτός που δεν έχει τη δική του παραγωγή. Μια χώρα πλούσια σε φυσικούς πόρους σκέφτεται με άλλο τρόπο. Βασικό της μέλημα είναι (α) πως θα αναπτύξει το προϊόν της, και (β) πως θα το πουλήσει.
Η Ελλάδα ήδη συμπεριφέρεται ως παραγωγός, τουλάχιστον στην ηλεκτρική ενέργεια. Ένα βασικός στόχος της ενεργειακής μας πολιτικής είναι η ανάπτυξη διαδρόμων για τη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας. Είναι κάτι που προωθούμε σε διμερές, περιφερειακό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Τα οφέλη από τα δίκτυα αυτά είναι πολλά: οι διεθνείς διασυνδέσεις (α) εξομοιώνουν τις τιμές, (β) μας βοηθούν να εξισορροπήσομε ένα σύστημα με πολλές ΑΠΕ, και (γ) μας βοηθούν να αξιοποιήσουμε στο έπακρο το εγχώριο δυναμικό μας.
Οι διασυνδέσεις, φυσικά, δεν γίνονται από τη μία μέρα στην άλλη. Κάποια έργα είναι πιο απλά, άλλα είναι πιο σύνθετα. Αλλά δε χρειάζονται πάντα μεγάλες επενδύσεις. Συχνά, υπάρχουν ρυθμιστικές παρεμβάσεις που μπορούν να ξεκλειδώσουν χωρητικότητα, ειδικά στις χώρες εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης. Το ζητούμενο είναι ένα χαρτοφυλάκιο πρωτοβουλιών που θα αποφέρει διαφορετικούς καρπούς σε διαφορετικούς χρονικούς ορίζοντες. Και φυσικά ενεργούμε πάντα μέσα σε μια Ευρώπη που αναγνωρίζει όλο και περισσότερο τη σημασία των δικτύων.
Η Ελλάδα θα συνεχίσει να εισάγει ορυκτά καύσιμα για χρόνια. Θα συνεχίσει, επίσης, να παίζει ένα σημαντικό περιφερειακό ρόλο ως κόμβος φυσικού αερίου. Αλλά παράλληλα, η χώρα μας θα αποκτήσει και μια επιπλέον ιδιότητα – αυτή του παραγωγού καθαρής ηλεκτρικής ενέργειας.
Πρέπει να επενδύσουμε σε αυτό το νέο κεφάλαιο. Χρειάζεται ένα σύμπλεγμα καλωδίων και ένα σύστημα κανόνων που θα επιτρέψει σε αυτά τα καλώδια να χρηματοδοτηθούν, να χτιστούν, και να λειτουργήσουν με το βέλτιστο τρόπο. Μόνο έτσι θα μπορέσουμε να αξιοποιήσουμε τον εθνικό μας πλούτο – τον άνεμο και τον ήλιο.
Πρέπει να προετοιμαστούμε, με άλλα λόγια, για την εποχή των ΑΠΕ και των καλωδίων. Γιατί οι τάσεις που βλέπουμε ως τώρα το 2024 είναι μόνο η αρχή. Μπορούμε και καλύτερα. Αρκεί να θυμόμαστε τη μεγάλη εικόνα: ότι η Ελλάδα θα αναδειχθεί, σε βάθος χρόνου, σε ένα άκρως υπολογίσιμο παραγωγό καθαρής ενέργειας, σε ένα παίχτη στον οποίο θα βασίζονται άλλες χώρες για την ενεργειακή τους ασφάλεια. Είναι στο χέρι μας να πετύχουμε κάτι τέτοιο.
____________
Ο κ. Νίκος Τσάφος είναι Ειδικός Σύμβουλος του Πρωθυπουργού για Θέματα Ενέργειας.
Το άρθρο περιλαμβάνεται στον υπό έκδοση τόμο GREEK ENERGY 2024 που κυκλοφορεί για 13η χρονιά το energypress.
