Τα γεγονότα πίσω από την κρίση κόστους στο φυσικό αέριο
H τιμή του φυσικού αερίου έχει εκτιναχθεί, συμπαρασύροντας κάθε υπηρεσία ή μεταποίηση που το χρησιμοποιεί. Ποια γεγονότα βρίσκονται πίσω από την έκρηξη τιμών που έχει οδηγήσει στην τέλεια ενεργειακή καταιγίδα;
Από την αρχή του έτους, σχεδόν ταυτόχρονα με την επανεκκίνηση των οικονομιών από την πανδημία και την αναμενόμενη αύξηση της ζήτησης, παρουσιάστηκαν σημαντικά τεχνικά προβλήματα σε υποδομές παραγωγής και μεταφοράς φυσικού αερίου. Στην Αυστραλία, που προμηθεύει με μεγάλες ποσότητες φυσικού αερίου τη Βορειανατολική Ασία, δύο σταθμοί (στο Longford και στο Gorgon), τέθηκαν εκτός λειτουργίας για τεχνικούς λόγους, οδηγώντας σε δεκαπλασιασμό των τιμών. Στην Ευρώπη, ο Νορβηγικός σταθμός υγροποιημένου φυσικού αερίου (LNG) στο Snøhvit, λόγω φωτιάς, εδώ και ένα χρόνο είναι κλειστός. Πυρκαγιά σημειώθηκε επίσης σε έναν από τους βασικούς σταθμούς LNG της Gazprom (στο Novy Urengoy), πλήττοντας περαιτέρω την ελλιπή προμήθεια φυσικού αερίου στην Ευρώπη. Στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού, λόγω του τυφώνα Ida στον Κόλπο του Μεξικό, που έπληξε εγκαταστάσεις εξόρυξης, η μείωση της παραγωγής έφτασε στο 90% (ακόμα δεν έχει αποκατασταθεί πλήρως). Οι ροές αερίου επηρεάστηκαν επίσης από προβλήματα της εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως ήταν η συμφόρηση στο κανάλι του Παναμά το χειμώνα, που οδήγησε ακόμα και σε 15 ημέρες αναμονή για πλοία που μετάφεραν LNG από τις ΗΠΑ στη Βορειοανατολική Ασία.
Προφανώς, υπήρξαν και γεωπολιτικά παιχνίδια, όπως της Ρωσίας, με τον υπουργό ενέργειας Αλεξάντερ Νόβακ να τονίζει από τη μία πως η Ρωσία «είναι έτοιμη να ενισχύσει τις ροές φυσικού αερίου προς την Ευρώπη» και από την άλλη να ζητάει ως αντάλλαγμα την έγκριση και πιστοποίηση του υποθαλάσσιου αγωγού Nord Stream 2.
Τα πιο σημαντικά όμως γεγονότα δεν αφορούν σε γεωπολιτικά παιχνίδια (που άλλωστε πάντα υπήρχαν), ούτε σε απρόσμενες επισκευές και σε προβλήματα τροφοδοσίας. Αφορούν στις επιδράσεις των ακραίων καιρικών φαινομένων.
Αρχές του 2021, ένα πολύ ισχυρό κύμα ψύχους στη Βορειανατολική Ασία έπληξε την Κίνα, την Ιαπωνία και την Νότια Κορέα, τρεις από τις μεγαλύτερες οικονομίες του κόσμου. Αυτό το φαινόμενο είχε ως αποτέλεσμα τη δραματική αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου (και του άνθρακα) στην Κίνα, οι οποίες έφτασαν σε ιστορικό υψηλό 6ετιάς και 8ετίας αντίστοιχα. Παρόμοια ζητήματα αντιμετώπισε και η Ιαπωνία, που λόγω της περιορισμένης πυρηνικής ηλεκτροπαραγωγής και της έλλειψης ορυκτών πόρων είναι ευάλωτη στις αυξομειώσεις των τιμών των καύσιμων. Ανάλογο φαινόμενο παρατηρήθηκε και στις ΗΠΑ, στην πολιτεία του Τέξας, η οποία δεν ήταν συνηθισμένη σε τόσο χαμηλές θερμοκρασίες. Το κύμα ψύχους εκεί ήταν τόσο έντονο που οι ενεργειακές υποδομές δεν άντεξαν, οδηγώντας σε μαζικά black-out, καθώς και σε ακραίες αυξήσεις της τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία για 4 μέρες κόστιζε 180 φορές περισσότερο από την συνηθισμένη της τιμής.
Λίγους μήνες μετά, είχαμε έντονες ξηρασίες σε αρκετές περιοχές, όπως στην Τουρκία, στη Βραζιλία και στην Καλιφόρνια, που οδήγησαν στη μείωση της ηλεκτροπαραγωγής από υδροηλεκτρικές μονάδες, η οποία αντισταθμίστηκε από φυσικό αέριο. Ειδικά η Βραζιλία αντιμετώπισε ίσως τη χειρότερη ξηρασία των τελευταίων 100 ετών. Καθώς το 70% της ηλεκτροπαραγωγής της βασίζονταν στα υδροηλεκτρικά, αυξήθηκαν σημαντικά οι εισαγωγές LNG από τις ΗΠΑ, οι οποίες συνακόλουθα μείωσαν την τροφοδοσία της Ευρώπης αλλά και της Ελλάδας κατά 50% (σε σχέση με πέρσι).
Στην Ευρώπη, είχαμε επιπρόσθετα μία σημαντική μείωση της ταχύτητας των ανέμων σε αρκετές χώρες. Είναι γνωστό πως οι τιμές στη χονδρική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας μειώνονται όταν φυσάει. Στην χώρα μας για παράδειγμα, όταν έχουμε πολύ αέρα, όπως στις 6 Σεπτέμβρη, που το 60% της ηλεκτρικής ενέργειας καλύφθηκε από ανανεώσιμες, έχουμε τις χαμηλότερες τιμές μεταξύ όλων των χωρών στην Ευρώπη.
Η κλιματική κρίση μας έχει ήδη διδάξει να περιμένουμε το απροσδόκητο. Οι παραδοσιακές πολιτικές και τα αντίστοιχα μοντέλα αιτιοκρατικής προβλεψιμότητας δεν επαρκούν. Τα ακραία καιρικά φαινόμενα, ακόμα και στην άλλη άκρη του κόσμου, όπως το δριμύ ψύχος στη Βορειοανατολική Ασία και τα κύματα καύσωνα στην Αμερική, αλλά και η παρατεταμένη άπνοια στη δική μας ήπειρο, δημιούργησαν σημαντικούς κινδύνους στην ασφάλεια εφοδιασμού και στις τιμές. Για την ενίσχυση της ευστάθειας του ενεργειακού τομέα, οι νέες υποδομές σε διασυνδέσεις και σε συστήματα αποθήκευσης πρέπει να προχωρήσουν με μεγαλύτερη ταχύτητα. Αλλαγές χρειάζονται και σε ρυθμιστικό επίπεδο, όπως είναι η εισαγωγή νέων εργαλείων που να εμπεριέχουν ασφάλιστρα κινδύνου έναντι ακραίων διακυμάνσεων. Επιπλέον, η οργάνωση των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να δομηθεί διαφορετικά, στη βάση άλλων παραμέτρων, όπως του μέσου συνολικού κόστους ενέργειας, που διαμορφώνεται από μακροχρόνιες συμβάσεις προμήθειας σε σταθερές τιμές και όχι από τις εκάστοτε χρηματιστηριακές διακυμάνσεις.
Οι πολιτικές στις νέες συνθήκες πρέπει να σχεδιάζονται με μία μόνο βεβαιότητα. Αυτή της αβεβαιότητας.
*Ο Χάρης Δούκας είναι αναπληρωτής καθηγητής ΕΜΠ
17 Οκτωβρίου 2021
ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ
