Χάρης Δούκας: Όλα όσα πρέπει να ξέρει μια επιχείρηση για την υιοθέτηση πρακτικών ESG
O αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ Χάρης Δούκας περιγράφει έναν πλήρη οδηγό για τις ελληνικές επιχειρήσεις, σχετικά με επιτυχημένη υιοθέτηση πρακτικών ESG.
Υπάρχει ένα ενιαίο και αξιόπιστο μοντέλο βαθμολόγησης των επιχειρήσεων για ορθές ESG πρακτικές; Πως μπορεί μια επιχείρηση να επιτύχει υψηλές επιδόσεις; Μπορεί μια επιχείρηση να δραστηριοποιείται σε έναν τομέα που επιβαρύνει το περιβάλλον και ταυτόχρονα να έχει υψηλή επίδοση στα κριτήρια ESG; Έχουν πράγματι οι εταιρείες οφέλη από τις πιθανές καλές επιδόσεις στην προσαρμογή τους στα κριτήρια ESG; Πως διαρθρώνεται στη χώρα μας ο τομέας και ποιές είναι οι επιτυχημένες πρακτικές;
Σε αυτά και άλλα πολλά ερωτήματα απαντά ο αναπληρωτής καθηγητής του ΕΜΠ Χάρης Δούκας, δίνοντας έναν πλήρη οδηγό για τις ελληνικές επιχειρήσεις, σχετικά με επιτυχημένη υιοθέτηση πρακτικών ESG. Ο ίδιος αποκαλύπτει ότι στο Εργαστήριο Συστημάτων Αποφάσεων και Διοίκησης της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ έχουν αναπτύξει μεθοδολογίες και συστήματα, με σκοπό να ενισχύσουν την τυποποίηση των ESG διαδικασιών και τον υπολογισμό ενός αντιπροσωπευτικού δείκτη ESG που να συμπεριλαμβάνει και δεδομένα από διαδικασίες, δομές και ακολουθούμενες πρακτικές του εκάστοτε οργανισμού.
Ακολουθεί η συνέντευξη:
Τα κριτήρια ESG για την αξιολόγηση των επιχειρήσεων ενέσκηψαν πολύ δυναμικά στη διεθνή ορολογία, αλλά υπάρχει μια σύγχυση. Τι ακριβώς είναι αυτά τα κριτήρια;
Παλαιότερα μια επιχείρηση είχε σαν βασικό στόχο να δημιουργεί κέρδη και σαν βασικό κριτήριο επιτυχίας την οικονομική της ανάπτυξη και την απόδοση των επενδύσεών της. Σήμερα, οι επιχειρήσεις πρέπει να διασφαλίσουν, εκτός από τα κέρδη των μετόχων, την ευημερία των εργαζομένων και το συλλογικό καλό. Πριν από την πανδημία, o τρόπος με τον οποίο μια επιχείρηση χρησιμοποιούσε τους φυσικούς πόρους, η συνέπεια της σχετικά με τις δεσμεύσεις της για το περιβάλλον, η επίδοσή της στην κυκλική οικονομία, η επιστροφή του παραγόμενου πλούτου, ο σεβασμός της προς την κοινωνία και οι αρχές εσωτερικής της διακυβέρνησης, ήταν ήδη πολύ σημαντικές παράμετροι. Και είναι ακόμη περισσότερο τώρα που η ανθρωπότητα προσπαθεί να ανακάμψει.
Ο δείκτης ESG λοιπόν αποτελεί έναν δείκτη αξιολόγησης και σύγκρισης επιχειρήσεων με βάση περιβαλλοντικά (Environmental) και κοινωνικά (Social) κριτήρια, καθώς και κριτήρια εταιρικής διακυβέρνησης (Governance). Ως εκ τούτου, οι εταιρείες υιοθετούν και εφαρμόζουν σχετικές πρακτικές και εν συνεχεία δημοσιοποιούν τις επιδόσεις τους. Βάσει αυτών αξιολογούνται, βαθμολογούνται και κατατάσσονται σε λίστες που δείχνουν πόσο κοντά ή μακριά είναι στην εφαρμογή και την τήρηση τέτοιων πρακτικών.
Ποιος αξιολογεί το κατά πόσο υιοθετεί μια επιχείρηση ορθές ESG πρακτικές; Υπάρχει ένα ενιαίο μοντέλο δημοσιοποίησης των πληροφοριών και βαθμολόγησης;
Δεν υπάρχει ενιαίο μοντέλο. Οι εταιρείες τείνουν να επιλέγουν διεθνώς αναγνωρισμένα πρότυπα για τη δημοσιοποίηση των επιδόσεων τους, όπως αυτά της πρωτοβουλίας GRI ή του Οικουμενικού Συμφώνου των Ηνωμένων Εθνών (UNGC), ενώ τη βαθμολόγηση συνήθως αναλαμβάνουν εξειδικευμένες εταιρείες. Ωστόσο, ακόμα δεν υπάρχει ένας πιστοποιημένος εξωτερικός οργανισμός υπεύθυνος για την τήρησης της διαδικασίας αξιολόγησης.
Αυτό είναι ο λόγος που είναι κρίσιμη η δημοσιοποίηση όχι μόνο των επιδόσεων αλλά και της μεθοδολογίας που ακολουθήθηκε για τους υπολογισμούς, ενισχύοντας με αυτό τον τρόπο την αμεροληψία του αποτελέσματος. Επιπλέον, οι επιχειρήσεις οφείλουν να διασφαλίζουν ότι τα δεδομένα που παρέχουν είναι αντικειμενικά και δεν συγκαλύπτονται στοιχεία που θα προκαλούσαν μείωση των δεικτών ESG.
Πως μπορεί μια επιχείρηση να ενσωματώσει στις πολιτικές της ορθές πρακτικές έναντι των ESG κριτηρίων και πως μπορεί να επιτύχει υψηλές επιδόσεις;
Για την ενσωμάτωση των κριτηρίων και την επίτευξη υψηλών επιδόσεων, η επιχείρηση στο πλαίσιο ενός ολοκληρωμένου σχεδίου δράσης με συγκεκριμένες πολιτικές, στόχους και μηχανισμούς παρακολούθησης, πρέπει να προβεί σε δράσεις που θα αυξήσουν την επίδοση του καθενός κριτηρίου και κατά συνέπεια του συνολικού δείκτη. Ενδεικτικά, παρουσιάζονται τέτοιες δράσεις για κάθε παράγοντα.
- Περιβαλλοντικός: Δράσεις μείωσης των εκπομπών αερίων του φαινόμενου του θερμοκηπίου, κατανάλωσης ενέργειας και ύδατος, παραγωγής αποβλήτων, κατανάλωσης πρώτων υλών, αξιοποίησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
- Κοινωνικός: Μέτρα ασφάλειας και υγείας των εργαζομένων, σεβασμού στα ανθρώπινα δικαιώματα, αύξησης ικανοποίησης των πελατών, βελτίωσης συνθηκών εργασίας.
- Εταιρικής διακυβέρνησης: Διαφάνεια στις διαδικασίες/ αποφάσεις διοίκησης, λογοδοσία, επιχειρηματική ηθική, αποζημιώσεις/ απολαβές διοικητικών στελεχών, προστασία ιδιωτικών δεδομένων, εκπαιδεύσεις στον κώδικα εργασιακής δεοντολογίας.
Ο δείκτης ESG δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται απλώς σαν ένα ακόμα εταιρικό “scorecard”, αλλά μέσα από κατάλληλα εργαλεία να αναγνωρίζεται αν μία επιχείρηση προχωράει σε ουσιαστικές δράσεις και ενδιαφέρεται για ειλικρινή αλλαγή ή πρόκειται για άλλη μία καμπάνια μάρκετινγκ και “Greenwashing” (πράσινης εξαπάτησης), κάτι που είναι δυστυχώς συνηθισμένο.
Μπορεί μια επιχείρηση να δραστηριοποιείται σε έναν τομέα που επιβαρύνει το περιβάλλον και ταυτόχρονα να έχει υψηλή επίδοση στα κριτήρια ESG;
Η επίδοση ESG προκύπτει από ένα σταθμισμένο δείκτη κριτηρίων περιβαλλοντικών, κοινωνικών και εταιρικής διακυβέρνησης. Επομένως, στην περίπτωση που η επιχείρηση έχει υψηλή επίδοση στα κοινωνικά κριτήρια και στα κριτήρια εταιρικής διακυβέρνησης, με «κατάλληλη» στάθμιση, είναι δυνατή η συνολικά υψηλή επίδοση.
Επιπλέον, στις περισσότερες μεθόδους υπολογισμού του δείκτη ESG, το αποτέλεσμα έχει συγκριτική αξία σε σχέση με τον τομέα στον οποίο δραστηριοποιείται η επιχείρηση. Η σύγκριση επομένως διενεργείται μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων που όλες για παράδειγμα επιβαρύνουν το περιβάλλον (όπως εταιρείες ορυκτών καυσίμων). Επίσης, υπάρχει και η αυτό-αξιολόγηση, που σημαίνει πως αν μία επιχείρηση μειώσει, έστω και λίγο, την επιβάρυνση στο περιβάλλον, συγκριτικά με τον εαυτό της προκύπτει συγκριτική βελτίωση. Τέλος, οι αξιολογήσεις αυτές μπορεί να αφορούν περισσότερο σε γενικόλογες πολιτικές και αόριστες διακηρύξεις της διοίκησης, χωρίς κανένα ουσιαστικό αντίκτυπο, πέρα από την ενίσχυση της δημόσιας εικόνας του οργανισμού.
Τα παραπάνω προφανώς δημιουργούν σοβαρό κίνδυνο “Greenwashing”, μέσα από την «πράσινη συγκάλυψη» προϊόντων, πολιτικών ή δραστηριοτήτων που έχουν αρνητική επίδραση στο περιβάλλον και στο κλίμα, από την έντεχνη και πλαστή πολιτική διαχείρισης του δείκτη ESG.
Πως συνδέεται η φιλοσοφία ESG με της μεγάλες πολιτικές της Ε.Ε. για την ανάκαμψη από την πανδημία;
Η φιλοσοφία ESG μπορεί να υποστηρίξει τις Ευρωπαϊκές πολιτικές ανάκαμψης. Στην Ευρώπη, τα αμέσως επόμενα χρόνια, θα δοθούν κοντά στα 1.8 τρις Ευρώ. Θα προωθηθούν όμως σε δράσεις που στηρίζουν τη μακροπρόθεσμη βιώσιμη και χωρίς αποκλεισμούς οικονομική ανάκαμψη από την πανδημία COVID-19;
Πρόσφατη μελέτη της Οξφόρδης αναφέρει πως μόνο το 10% των χρημάτων που έχουν δοθεί μέχρι σήμερα στην Ευρώπη για την στήριξη από την πανδημία κατέληξε σε πραγματικά βιώσιμες επενδύσεις. Επίσης, μελέτης της Vivid Economics αναφέρει πως μόνο το 1.5 από τα 17 τρισεκατομμύρια δολάρια που διατέθηκαν σε παγκόσμιο επίπεδο από κυβερνήσεις από την αρχή την πανδημίας κατέληξαν σε επενδύσεις για την μείωση των αερίων του θερμοκηπίου και την αποκατάσταση του φυσικού περιβάλλοντος. Ενώ, με βάση το πρακτορείο Reuters, η Κίνα εξέδιδε «Πράσινα Ομόλογα» τα οποία στην πράξη χρησιμοποιήθηκαν για να χρηματοδοτήσουν νέες εγκαταστάσεις άνθρακα.
Η Ευρώπη, θέλοντας να πρωτοστατήσει, 1η εισήγαγε μία Ευρωπαϊκή ταξινομία, έναν επίσημο δηλαδή αναλυτικό τεχνικό οδηγός της EE που καθορίζει ποιες δραστηριότητες θεωρούνται βιώσιμες.
Εφαρμόζεται στην πράξη η Ευρωπαϊκή ταξινομία; Και πώς επηρεάζει αυτή η συζήτηση τις χρηματοδοτήσεις στην Ελλάδα;
Η αλήθεια είναι πως δεν εφαρμόζονται στον βαθμό που θα έπρεπε. Μελέτη του JRC κατέληγε ότι το μόνο 5% των χρηματοδοτήσεων είναι εναρμονισμένες με την Ευρωπαϊκή Ταξινομία. Συνεπώς έχουμε πολλή δουλειά μπροστά μας.
Και στην Ελλάδα, τα λεφτά που θα έρθουν από το Ταμείο Ανάκαμψης (32 δις ευρώ) πρέπει να αξιοποιηθούν με πολύ μεγάλη προσοχή. Άλλωστε οι αναγκαίοι μετασχηματισμοί έχουν προϋπολογισθεί και δείχνουν πόσο «σφιχτό» είναι το πλαίσιο. Το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) περιλαμβάνει δράσεις 44 δισ. ευρώ μέχρι το 2030. Θυμίζω ότι το ΕΣΕΚ αναμένεται να επικαιροποιηθεί, να ενισχυθεί η φιλοδοξία του, οπότε και θα αυξηθεί ο «λογαριασμός». Επίσης, σύμφωνα με μελέτη του Αστεροσκοπείου Αθηνών, χρειάζονται 295 δις ευρώ επενδύσεις στην Ελλάδα για την επίτευξη μιας κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050.
Συνεπώς, πρέπει να διασφαλιστεί πως τα χρήματα που θα εκταμιευτούν θα οδηγηθούν σε πράσινες και βιώσιμες επενδύσεις, με αντικειμενικά, διαφανή και κοινώς αποδεκτά ESG κριτήρια, και όχι σε επενδύσεις οι οποίες φαίνονται πράσινες, αλλά στην πράξη αποτελούν “Greenwashing”.
Είναι σαφές πως τα περιβαλλοντικά θέματα και τα θέματα διακυβέρνησης είναι πολύ σημαντικά. Πόσο σημαντικά (πρέπει να) είναι τα κοινωνικά θέματα με τα κριτήρια ESG;
Οι επιχειρήσεις δε μπορούν να λειτουργούν αποκομμένες από την κοινωνία. Για να είναι επιτυχημένες και βιώσιμες πρέπει οι σχέσεις που οικοδομούν με ένα ευρύ φάσμα ενδιαφερομένων μερών να βασίζονται στο σεβασμό, στην εμπιστοσύνη και στο αμοιβαίο όφελος. Αυτή είναι η κοινωνική διάσταση, το “S” του ESG.
Μάλιστα, πολλές εταιρικές κρίσεις οφείλονται στην αποτυχία του “S”. Ακόμα και το σκάνδαλο εκπομπών ρύπων της Volkswagen, που παρουσιάστηκε σαν περιβαλλοντικό σκάνδαλο, είναι αναμφισβήτητα ένα ζήτημα περισσότερο κοινωνικό παρά περιβαλλοντικό. Γιατί η κουλτούρα μιας εταιρείας πρέπει να προάγει την ακεραιότητα και τη διαφάνεια και όχι να παραπλανά του πελάτες της.
Βέβαια, υπάρχει δυσκολία στη μέτρηση του “S”, όπως περιγράφεται σε πρόσφατη ανάλυση του NYU Stern. Στην ανασκόπηση πάνω από 1.750 κοινωνικών μετρήσεων από 12 διαφορετικά πλαίσια αξιολόγησης, διαπίστωσαν ότι μόνο το 8% αυτών των δεικτών αξιολόγησαν τις επιπτώσεις των πρακτικών της εταιρείας στη κοινωνική διάσταση. Όμως, η κοινωνική είναι πια η διάσταση με τη μεγαλύτερη σημασία σήμερα και ο Covid -19 έχει καταλυτικό ρόλο σε αυτό.
Η μέχρι σήμερα εμπειρία τι δείχνει; Έχουν πράγματι οι εταιρείες οφέλη από τις πιθανές καλές επιδόσεις στην προσαρμογή τους στα κριτήρια ESG;
Τα κριτήρια ESG λαμβάνονται πλέον σαφώς υπόψη στη διοίκηση μιας επιχείρησης. Μια μελέτη από την ΚPMG πριν την πανδημία έδειχνε ότι το 75% από τις 100 μεγαλύτερες εταιρείες στον κόσμο εφαρμόζουν βιώσιμες προσεγγίσεις, έναντι στο 12% το 1993.
Επιπλέον, οι καλές πρακτικές βιωσιμότητας είχαν θετική επίδραση στην τιμή των μετοχών των επιχειρήσεων ανέφερε παλιότερη μελέτη του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης. Αυτό το εύρημα ενισχύει μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε πριν ένα χρόνο από τη Fidelity, και ανέδειξε πως αυτές είναι οι επιχειρήσεις που άντεξαν κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid 19 και ανέκαμψαν γρηγορότερα.
Πως διαρθρώνεται στη χώρα μας ο τομέας του ESG; Έχουν γίνει βήματα; Υπάρχουν επιτυχημένες πρακτικές;
Στην χώρα μας έχουν γίνει σημαντικά βήματα στον τομέα του ESG. Το Χρηματιστήριο Αθηνών φέτος ξεκινάει για πρώτη φορά τη χρήση του ESG δείκτη.
Ο δείκτης εφαρμόζεται στις επιχειρήσεις που συμμετέχουν στην σύνθεση του Γενικού Δείκτη και έχουν ποσοστό ευρείας διασποράς (Free Float) τουλάχιστον 15% και βαθμό ESG μεγαλύτερο του 0.3. Η αρχική αξιολόγηση έγινε με βάση τα δημοσιευμένα στοιχεία του 2019, όπως αυτά αναλύθηκαν από το Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΕΚΠΑ). Από τις 60 επιχειρήσεις του Γενικού Δείκτη, 35 ξεπέρασαν την κατώτερη βαθμολογία και περιλαμβάνονται στην λίστα των επιχειρήσεων που δημοσιεύουν τον δείκτη ESG. Η λίστα αναμένεται μάλιστα να εμπλουτιστεί τον Νοέμβριο του 2021 με την πρώτη αναθεώρηση. Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι ενώ στην πλειονότητά τους οι εισηγμένες στο Χρηματιστήριο επιχειρήσεις κατανοούν τα κριτήρια ESG, μόνο το 1/3 τα εφαρμόζει.
Ποια είναι τα κρίσιμα ζητήματα το αμέσως επόμενο διάστημα για την προώθησης της λογικής ESG και τελικά της βιώσιμης χρηματοδότησης;
Η διαφάνεια, η τυποποίηση των όρων και η αποδοχή των προδιαγραφών των επιμέρους δεικτών από τους εμπλεκόμενους φορείς. Οι χρηματαγορές, οι επενδυτές, τα ενδιαφερόμενα μέρη και οι επιμέρους «παίκτες» δεν έχουν ακόμα την ίδια πληροφόρηση, ώστε να εξετάσουν κοινούς παράγοντες ESG στις επενδυτικές τους αποφάσεις. Ταυτόχρονα, οι τελικοί χρήστες βλέπουν μια κατακερματισμένη χρήση μεθόδων και στοιχείων ESG, με αποτέλεσμα τη σύγχυση για τους παράγοντες που τελικά επηρεάζουν τη χρηματοδότηση με κριτήρια βιωσιμότητας.
Για να υπάρξει ουσιαστική εξοικείωση των επιχειρήσεων με τη νέα “κοινή γλώσσα”, χρειαζόμαστε διαφανείς μεθοδολογίες και ανοιχτά συστήματα και εργαλεία, που θα «πιστοποιούν» τους ESG «ισχυρισμούς» οποιασδήποτε εταιρείας ή διαχειριστή κεφαλαίων.
Και πώς μπορεί να συνεισφέρει το Πολυτεχνείο και το Εργαστήριό σας σε αυτή την προσπάθεια;
Στο Εργαστήριο Συστημάτων Αποφάσεων και Διοίκησης της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ έχουμε αναπτύξει μεθοδολογίες και συστήματα, με σκοπό να ενισχύσουμε την τυποποίηση των ESG διαδικασιών και τον υπολογισμό ενός αντιπροσωπευτικού δείκτη ESG που να συμπεριλαμβάνει και δεδομένα από διαδικασίες, δομές και ακολουθούμενες πρακτικές του εκάστοτε οργανισμού. Επιπλέον, μεγάλη έμφαση δίνουμε στον υπολογισμό των ποσοστών εναρμόνισης του οργανισμού προς αξιολόγησης με καλές πρακτικές του κλάδου και με προτεινόμενες παρεμβάσεις βελτίωσης της επίδοσής του, αξιοποιώντας εργαλεία τεχνητής νοημοσύνης.
Οι μεθοδολογίες αυτές έχουν υποστηριχθεί και από σχετικές Ευρωπαϊκές ερευνητικές πρωτοβουλίες, όπως το πρόγραμμα “Triple-A”, καθώς επίσης έχουν δημοσιευτεί σε έγκριτα επιστημονικά περιοδικά με κριτές, σημαντικής απήχησης, όπως το “European Journal οf Operation Research” και το “Computational Intelligence Systems” μεταξύ άλλων.
Είμαστε λοιπόν έτοιμοι να στηρίξουμε το εγχείρημα, υποστηρίζοντας τους φορείς που θέλουν πραγματικά να ενσωματώσουν πολιτικές ESG στη λειτουργία και στις αποφάσεις τους.
6 Σεπτεμβρίου 2021
esg stories
