Συνέντευξη με τον καθ. Χάρη Δούκα: Η Ελλάδα χρειάζεται κλιματικό νόμο.

Δεν θα είναι ο κλιματικός νόμος «πανάκεια». Ανάλογα όμως με την κατεύθυνση που θα λάβει, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην προσπάθεια, ώστε το «αύριο» του περιβάλλοντος μετά την πανδημία να είναι βιώσιμο και δίκαιο για όλους.

Περισσότερες από 30 χώρες σε όλο τον πλανήτη έχουν ήδη ψηφίσει κλιματικό νόμο για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της κλιματικής αλλαγής. Η Ε.Ε. υιοθέτησε πρόσφατα τον δικό της κλιματικό νόμο δίνοντας τις κατευθυντήριες γραμμές στα κράτη-μέλη. Η Ελλάδα, προκειμένου να εναρμονιστεί με τις ευρωπαϊκές υποχρεώσεις της, βρίσκεται σε αντίστοιχη διαδικασία διαμόρφωσης νομοθετικού πλαισίου.

Για να δούμε τι περιλαμβάνει η πρόταση που θα συζητηθεί στις αρμόδιες επιτροπές της Βουλής μιλήσαμε με τον αν. καθηγητή της Σχολής Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ, Χάρη Δούκα. Ο κύριος Δούκας, με επιστημονική κατάρτιση και πείρα στον τομέα ενεργειακής και περιβαλλοντικής πολιτικής, έχει μελετήσει όχι μόνο την τεχνική πλευρά της πρότασης αλλά και την κοινωνική διάσταση, αφού στην καρδιά της μοντελοποίησης των προτάσεών του για τη διαμόρφωση των πολιτικών βρίσκεται πάντα ο άνθρωπος.

● Κλιματικός νόμος. Τι είναι στην πράξη, κύριε Δούκα; Τι σημαίνει;

Ο κλιματικός νόμος μπορεί να αποτελέσει τη θεσμική ασπίδα στην προσπάθεια μετάβασης της χώρας σε μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία. Στην πράξη, πρέπει να συμπεριλαμβάνει νομικά δεσμευτικούς στόχους, μηχανισμούς συντονισμού και παρακολούθησης της προόδου και δομές διασφάλισης της κοινωνικής συνοχής και της κλιματικής δικαιοσύνης.

Η Ευρωπαϊκή Ενωση, που είναι στην πρωτοπορία του αγώνα για την κλιματική αλλαγή, συμφώνησε για τον νέο ευρωπαϊκό Κλιματικό Νόμο. Με τον νόμο αυτόν δεσμεύεται νομικά για την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας ώς το 2050, ενισχύοντας τους ενδιάμεσους στόχους για μείωση εκπομπών του θερμοκηπίου από 40% σε 55% το 2030 και θεσπίζοντας νέες δομές υποστήριξης, όπως το Ανεξάρτητο Επιστημονικό Συμβούλιο. Επιπλέον, οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έχουν ήδη ή είναι στη φάση επεξεργασίας των εθνικών κλιματικών τους νόμων. Αυτό προτείνουμε να κάνει και η Ελλάδα για να θωρακίσει θεσμικά τη βιώσιμη αναπτυξιακή προοπτική της.

● Είναι εφικτό κάτι τέτοιο στην Ελλάδα; Πιστεύετε ότι υπάρχει πολιτική βούληση; Το ρωτώ αυτό γιατί η υφιστάμενη θεσμική προστασία, όπως το άρθρο 24 του Συντάγματος, πολύ συχνά παρακάμπτεται προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι επενδύσεις.

Παρά τα «κακώς κείμενα», οι πολλαπλές κρίσεις στη χώρα κατέστησαν σαφές πως το ακολουθούμενο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης πρέπει να αλλάξει. Πολιτικά, είναι πολύ σημαντικό πως η πρόταση για κλιματικό νόμο της προέδρου του Κινήματος Αλλαγής, Φώφης Γεννηματά, προς τον πρωθυπουργό και τους αρχηγούς των πολιτικών κομμάτων έτυχε θετικής αποδοχής. Εχει μάλιστα προγραμματιστεί από τον πρόεδρο της Βουλής κοινή συνεδρίαση των Διαρκών Επιτροπών Παραγωγής και Εμπορίου και Οικονομικών Υποθέσεων, της Ειδικής Μόνιμης Επιτροπής Προστασίας Περιβάλλοντος και της Ειδικής Διαρκούς Επιτροπής Ευρωπαϊκών Υποθέσεων για την Τρίτη, 18 Μαΐου 2021.

Επίσης, η προσπάθεια του WWF, που σε συνεργασία με το VouliWatch έχουν προχωρήσει στην πρώτη ανοιχτή και συμμετοχική διαδικασία συνδιαμόρφωσης εθνικού κλιματικού νόμου, συνεισφέρει σημαντικά στην ενδυνάμωση αυτής της ιδέας. Χιλιάδες πολίτες συμμετείχαν σε σχετική έρευνα γνώμης, καθοδηγώντας τη σύνταξη του προσχεδίου της πρότασης νόμου που τώρα είναι σε διαβούλευση. Δεν μπορώ λοιπόν να σκεφτώ καλύτερη συγκυρία για τη διαμόρφωση των απαιτούμενων συγκλίσεων στη Βουλή και στην κοινωνία.

● Τι ακριβώς περιλαμβάνει η πρόταση για τον ελληνικό κλιματικό νόμο;

Η πρόταση, που έχει βασιστεί σε νόμους άλλων χωρών που έχουν ήδη ψηφιστεί, όπως της Γαλλίας, της Γερμανίας, της Δανίας, του Ηνωμένου Βασιλείου, της Ολλανδίας και της Νέας Ζηλανδίας, περιλαμβάνει:

● Κλιματική ουδετερότητα στην Ελλάδα έως το 2050.
● Θεσμοθέτηση ποσοστιαίων στόχων για τη μείωση των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου, την εξοικονόμηση ενέργειας και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030, το 2040 και το 2050.
● Συγκεκριμένους στόχους μείωσης των εκπομπών που προκαλούνται από δράσεις της κυβέρνησης και του δημόσιου τομέα.
● Συγκεκριμένο προϋπολογισμό υποστήριξης επίτευξης των στόχων και των σχετικών δομών που απαιτούνται.
● Κεντρική κατεύθυνση της πρότασης για τον κλιματικό νόμο είναι η πολυεπίπεδη συνεργασία μεταξύ των ειδικών, των επιχειρήσεων και των πολιτών. Γι’ αυτό προτείνεται:

α. Σύσταση Ανεξάρτητου Κλιματικού Συμβουλίου για την επιστημονική τεκμηρίωση και υποστήριξη της διαμόρφωσης των πολιτικών.

β. Θεσμοθέτηση Κλιματικής Συνέλευσης με τους πολίτες να έχουν φωνή και άμεση συμμετοχή στις διαδικασίες αποφάσεων, με αυξημένη ποσόστωση στη συμμετοχή των νέων.

γ. Σύσταση Επιτροπών Διαλόγου, για την υποστήριξη των πολιτών-μελών της Συνέλευσης, και Διαφάνειας και Λογοδοσίας ώστε να συμμορφώνονται όλοι με τους κανόνες ηθικής και δεοντολογίας.

δ. Εφαρμογή συστήματος ετήσιου «επιτρεπτού προϋπολογισμού εκπομπών αερίων θερμοκηπίου». Ο προϋπολογισμός εκπομπών, δηλαδή, των αερίων του θερμοκηπίου που μπορεί να εκπέμψει κάθε χρόνο η χώρα θα κατατίθεται μαζί με τον οικονομικό προϋπολογισμό και θα συνοδεύεται με το αντίστοιχο κόστος υλοποίησης. Στη συνέχεια θα παρακολουθείται η πορεία υλοποίησής του και θα υπόκειται σε κοινοβουλευτικό έλεγχο.

Τέλος, υπάρχει σχετική προτεραιοποίηση των δράσεων, όπως είναι η δέσμευση για εφαρμογή της βασικής αρχής «Ενεργειακή Απόδοση Πρώτα», η ενίσχυση των συνεργατικών μοντέλων προώθησης της καθαρής ενέργειας, όπως είναι οι πραγματικές ενεργειακές κοινότητες, και η καταπολέμηση της ενεργειακής φτώχειας.

● Αναφερθήκατε στη συμμετοχή των πολιτών και την ανάγκη σύγκλισης των κομμάτων. Ισως αυτή να είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης, αλλά έξω από την ελληνική κουλτούρα. Πώς μπορούμε να ξεπεράσουμε αυτά τα εμπόδια;

Αν εγκαταλείψουμε το μοντέλο χειραγωγημένης εμπλοκής που υποδεικνύει άνωθεν στους πολίτες «τι πρέπει να κάνουν». Η θεσμοθέτηση, για παράδειγμα, μιας Κλιματικής Συνέλευσης, στο πλαίσιο του Κλιματικού Νόμου, μπορεί να δώσει στους πολίτες τη δυνατότητα άμεσης συμμετοχής στη διαμόρφωση των πολιτικών, μέσα από μια ανοιχτή και δημοκρατική διαδικασία. Η διαδικασία επιλογής των πολιτών-μελών της Συνέλευσης, ώστε να είναι αντιπροσωπευτική της κοινωνίας και ιδιαίτερα των νέων, μπορεί να γίνει αξιοποιώντας τις καλές πρακτικές από τα αντίστοιχα θεσμοθετημένα όργανα στο Ηνωμένο Βασίλειο και στη Γαλλία.

Η υιοθέτηση τέτοιων δομών, προσανατολισμένων στον διάλογο και στη συνεργασία, θα ενδυναμώσει τις πολιτικές, επιτυγχάνοντας με αυτόν τον τρόπο υψηλά επίπεδα συναίνεσης για τις απαραίτητες, επιστημονικά τεκμηριωμένες και αμοιβαία επωφελείς δράσεις.

● Πόσος χρόνος θα χρειαστεί μέχρι η πρόταση να μετασχηματιστεί σε ολοκληρωμένο σχέδιο νόμου;

Στην επικείμενη σύνοδο των Ηνωμένων Εθνών στη Γλασκόβη, στις αρχές Νοεμβρίου, η χώρα μας πρέπει να έχει κλιματικό νόμο. Χρειάζονται προσεκτικά βήματα το αμέσως επόμενο διάστημα για να υπάρξει η αναγκαία εθνική συνεννόηση και συνέργεια στη διαμόρφωση μιας τελικής πρότασης που θα ενεργοποιεί τους πολίτες.

Δεν θα είναι ο κλιματικός νόμος «πανάκεια». Ανάλογα όμως με την κατεύθυνση που θα λάβει, μπορεί να συμβάλει καθοριστικά στην προσπάθεια, ώστε το «αύριο» του περιβάλλοντος μετά την πανδημία να είναι βιώσιμο και δίκαιο για όλους.