Δουκας: Κλιματική δικαιοσύνη και νέες ανισότητες.
«Η ανθρώπινη ευημερία έρχεται με καταστροφικό κόστος για τα οικοσυστήματα»· «Ο κόσμος τίθεται σε ακραίο κίνδυνο από την αποτυχία των οικονομικών να λάβουν υπόψη τους την ταχεία εξάντληση του φυσικού πλούτου». Αυτές είναι μερικές από τις φράσεις της νέας έκθεσης του Πανεπιστημίου του Cambridge (“Dasgupta review”), που ενέκρινε το Υπουργείο Οικονομικών του Ηνωμένου Βασιλείου (στις 2/2/2021). Η Έκθεση τονίζει την ανάγκη μίας νέας αξιολόγησης της προόδου, αντί της μονοδιάστατης εστίασης στο ακαθάριστο εγχώριο προϊόν (ΑΕΠ).
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σημείωνε ήδη από τον Αύγουστο του 2009 την ανάγκη να κινηθούμε πέρα από το ΑΕΠ. Σχετικές μελέτες από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και την Παγκόσμια Τράπεζα συνηγορούν πως αυτή η μυωπική ανάπτυξη συνέβαλε στην εμβάθυνση και επέκταση των ανισοτήτων (το 0.8% του πληθυσμού κατέχει το 45% του παγκόσμιου πλούτου), σε νέα παγκόσμια μονοπώλια (Apple, Microsoft, Google, Amazon συγκεντρώνουν κεφάλαια άνω του $1τρις) και σε νέους τρόπους συγκέντρωσης πλούτου (η αξία των κρυπτονομισμάτων Βitcoin ξεπέρασε τα 900 δισ. $).
Η υπερκατανάλωση στον παγκόσμιο βορρά και στις ελίτ του Νότου, καθώς και ένας τρόπος ζωής «της υπερβολής» μεταφέρει τις συνέπειες στους οικονομικά ασθενέστερους, θυσιάζοντας πολλές φορές, όχι μόνο την προστασία του πλανήτη αλλά και την ίδια την ανθρώπινη ζωή. Πρόσφατα ο Guardian (23/2/2021) αποκάλυπτε τις απώλειες σε ανθρώπινες ζωές στα εργοτάξια του Παγκοσμίου Κυπέλλου του 2022 στο Κατάρ. Πάνω από 6.500 εργαζόμενοι, μετανάστες, από Ινδία, Πακιστάν, Νεπάλ, Μπαγκλαντές και Σρι Λάνκα έχουν χάσει τη ζωή τους εκεί την τελευταία δεκαετία.
Ταυτόχρονα, νέες ανισότητες δημιουργούντα από την κλιματική κρίση. Ενώ ένας πλούσιος Αμερικάνος χρησιμοποιεί για τις μετακινήσεις του ένα SUV (κατηγορία οχήματος που είναι πλέον η δεύτερη, μετά την ενέργεια, πηγή εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα), ένας φτωχός στο Μπαγκλαντές χάνει το σπίτι του, λόγω της αύξησης της στάθμης της θάλασσας και των πλημμυρών. Σε εθνικό επίπεδο, ενώ οι πολίτες των μεγάλων αστικών κέντρων ευθύνονται για το μεγαλύτερο ποσοστό εκπομπών ρύπων, τα ακραία καιρικά φαινόμενα πλήττουν κυρίως τις ασθενέστερες περιοχές, έξω από αυτά (πυρκαγιά στο Μάτι, πλημμύρες στη Μάνδρα, στην Εύβοια, πρόσφατα στη Θεσσαλία κ.α.).
Το ζήτημα της κλιματικής δικαιοσύνης είναι θεμελιώδες, καθώς οι λιγότερο υπεύθυνοι για την κλιματική αλλαγή είναι τελικά εκείνοι που υφίστανται τις χειρότερες συνέπειές της. Και ιδιαίτερα κρίσιμο το θέμα της κατεύθυνσης των χρηματοδοτήσεων. Γιατί ενώ γίναμε αποδοτικότεροι στην παραγωγή μας, παράγουμε περισσότερα «ποσοτικά», αντί να παράγουμε «διαφορετικά», ποιοτικότερα και περισσότερο δίκαια. Αρκεί κάνεις να σκεφτεί πόσα κεφάλαια εισέρχονται στις οικονομίες μόνο για να αποπληρώσουν χρέη και τόκους προηγούμενων χρόνων, απόρροια αυτής της «στρεβλής ανάπτυξης».
Σε ένα περισσότερο βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης, η χρηματοδότηση θα έπρεπε να κατευθύνεται εκεί όπου υπάρχει πραγματική ανάγκη, όπως σε δράσεις για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, την ενίσχυση βασικών υποδομών και δικτύων, συστημάτων περίθαλψης και υγείας και κρίσιμων υπηρεσιών φροντίδας και προστασίας της κοινωνίας.
Για αυτό και χρειάζεται, ιδιαίτερα σήμερα, να αποκρουστούν αυτές οι απαρχαιωμένες ιδέες για τη μεγέθυνση της οικονομίας που μας έφτασαν μέχρι εδώ.
Μια άλλη δημόσια ατζέντα περιμένει, για μια νέα αφήγηση προόδου, που συμπεριλαμβάνει τη «διακινδύνευση» της ανθρώπινης ύπαρξης από την περιβαλλοντική και κλιματική κατάρρευση. Με άλλα λόγια, διαθέτει ηθικό ανάστημα και πολιτικές πρακτικές να σχεδιάζει εναλλακτικά σενάρια και δράσεις για τη βελτίωση της πλανητικής ισορροπίας· αντί της υποβάθμισής της, απέναντι στις υπάρχουσες δομές των ανισοτήτων και των κατεστημένων εξουσιών.
*Χάρης Δούκας, Αν. Καθηγητής ΕΜΠ
(αναδημοσίευση ΤΑ ΝΕΑ 5/3/2021)
5 Μαρτίου 2021
