Το σχέδιο για τη μετάβαση της Αφρικής στην πράσινη ενέργεια: Ο ηγετικός ρόλος της Ευρώπης.

Ένα Ηλεκτρικό Δίκτυο για Μία Ήπειρο

Η Αφρικανική Ένωση (ΑΕ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) έχουν ενώσει τις δυνάμεις τους για να αναπτύξουν μια περιφερειακή - ηπειρωτική προσέγγιση στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική, με στόχο να δημιουργηθεί μια πλήρως ολοκληρωμένη, ανταγωνιστική και εναρμονισμένη αγορά. Αυτή η πρωτοβουλία στον τομέα της ενέργειας θα επιταχύνει την ανάπτυξη της ηπείρου και θα βελτιώσει την πρόσβαση στην ηλεκτρική ενέργεια για όλους τους Αφρικανούς πολίτες. Εδώ, αξίζει να σημειωθεί ότι από τα 1,3 δισεκατομμύρια πολίτες της Αφρικής τα 580  εκατομμύρια (σχεδόν οι μισοί) δεν έχουν πρόσβαση στον ηλεκτρισμό.   

Σε αυτό το πλαίσιο, έχει αναπτυχθεί ένας υψηλού επιπέδου συνεργατικός σχεδιασμός μεταξύ Αφρικής και Ευρώπης στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προγραμματίζει να ενισχύσει  την συνεργασία της με την Αφρική στον τομέα της ενέργειας για την περίοδο 2021-2027 με περισσότερα από 6 δις ευρώ, προκειμένου να συμβάλει στην αντιμετώπιση της μελλοντικής αύξησης της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας. Σημειώνεται ότι λόγω της ταχείας εκβιομηχάνισης, της μετακίνησης των πολιτών στα  αστικά κέντρα, της αύξησης των εισοδημάτων των νοικοκυριών και των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, αναμένεται να τριπλασιαστούν οι ενεργειακές ανάγκες της Αφρικής έως το 2040. 

Η πολύτιμη για την Αφρική εμπειρία της Ευρώπης αναφορικά με την Ενεργειακή Ένωση

Με βάση την 30ετή επιτυχή εμπειρία της οικοδόμησης της Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Αγοράς, η Αφρικανική Ένωση και η Ευρωπαϊκή Ένωση έχουν συνάψει ενεργειακή εταιρική σχέση, με στόχο να ενοποιήσουν και να εναρμονίσουν τις περιφερειακές αγορές ηλεκτρικής ενέργειας της Αφρικής, προσαρμοσμένες στις ανάγκες της ηπείρου. 

Τα τελευταία χρόνια έχουν αναπτυχθεί αρκετές πρωτοβουλίες, όπως η συμμαχία Αφρικής-Ευρώπης για βιώσιμες επενδύσεις, με στόχο την προσέλκυση τόσο των ευρωπαϊκών όσο και των αφρικανικών επενδύσεων και τη δημιουργία 10 εκατομμυρίων θέσεων εργασίας τα επόμενα πέντε χρόνια, αλλά και η πρωτοβουλία για την πράσινη ενέργεια για την ενίσχυση της συνεργασίας ΕΕ-Αφρικής, μέσω του διαλόγου για την ενεργειακή πολιτική, της υλοποίησης επενδύσεων, της ανάπτυξης δεξιοτήτων και της τεχνικής βοήθειας. Το κλείσιμο του μεσογειακού ηλεκτρικού δακτυλίου, που επιδιώκει τη διασύνδεση των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Euro-Med, έχει ενισχύσει αυτήν τη βασική εταιρική σχέση και στις δύο πλευρές τις Μεσόγειου θάλασσας.

Η ηλεκτρική διασύνδεση Ευρώπης - Αφρικής  (EuroAfrica Interconnector)

Η ανάπτυξη μεγάλων ηλεκτρικών διασυνδέσεων της Ευρώπης με την Αφρική στην Ανατολική Μεσόγειο γίνεται μέσω της Ελλάδας. Ο EuroAfrica Interconnector αφορά την διασύνδεση μεταξύ Αιγύπτου, Κύπρου, Κρήτης και Αττικής, με ικανότητα μεταφοράς 2.000 MW. Η ολοκλήρωση του έργου  θα γίνει τον Δεκέμβριο του 2023.

Η ηγετική θέση της Αφρικής στη μελλοντική αξιοποίηση του δυναμικού πράσινης ενέργειας

Ο όγκος των επενδύσεων στην πράσινη ενέργεια στην Αφρική και ο κοινωνικοοικονομικός αντίκτυπός της στην ήπειρο θα μπορούσαν να επηρεάσουν την παγκόσμια οικονομία, γεγονός που την καθιστά έναν επερχόμενο παγκόσμιο πόλο ανάπτυξης.

Η παγκόσμια συνεργασία και η περιφερειακή ολοκλήρωση προσφέρουν τις καλύτερες εγγυήσεις για βιώσιμη διεθνή σταθερότητα και οικονομική ανάπτυξη. Υπό την αφρικανική ηγεσία και την αφρικανική κυριότητα, αυτή η πρωτοβουλία συγκεντρώνει περισσότερους από 100 αφρικανικούς ενεργειακούς φορείς για να επανεξεταστεί ο ενεργειακός σχεδιασμός της Αφρικής και να συν-δημιουργηθούν λύσεις για την αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας, εκμεταλλευόμενοι επιλεγμένα διδάγματα και εμπειρογνωμοσύνη από την κοινή αγορά ενέργειας της ΕΕ.

Πολλοί μεγάλοι Διεθνείς Οργανισμοί, όπως η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων (ΕΙΒ), η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), η Αφρικανική Αναπτυξιακή Τράπεζα (AfDB), ο Διεθνής Οργανισμός Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (IRENA) και ο Διεθνής Οργανισμός Ενέργειας (IEA), θα ενώσουν τις δυνάμεις και τις γνώσεις τους για να υλοποιήσουν αυτό το σημαντικό παγκόσμιο στόχο των πράσινων επενδύσεων στην Αφρική.   

Προς μια ενιαία αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική (African Single Electricity Market - AfSEM)

Με την εξυπηρέτηση περισσότερων από 1,3 δισεκατομμυρίων Αφρικανών, η νέα Ενιαία Αφρικανική Αγορά Ηλεκτρισμού (African Single Electricity Market - AfSEM) θα μετατραπεί στη μεγαλύτερη αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο και θα προσφέρει την αποδοτική αξιοποίηση ενεργειακών πόρων, ίσους όρους ανταγωνισμού για τους επενδυτές και διασυνοριακά – διαπεριφερειακά εμπορικά οφέλη. Το AfSEM στοχεύει να κάνει την πρόσβαση στην ενέργεια ευρύτερη και πιο προσιτή τόσο για οικιακούς καταναλωτές όσο και για επιχειρήσεις.

Η ενίσχυση της ολοκλήρωσης των επενδύσεων στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η διαφοροποίηση των πηγών ενέργειας της Αφρικής και η καλύτερη και αποτελεσματικότερη χρήση της ενέργειας που παράγεται εντός της ηπείρου είναι κάτι παραπάνω από απαραίτητες. Η ενεργειακή ασφάλεια και ποιότητα αντιπροσωπεύουν μια οικονομικά αποδοτική απάντηση στην αυξανόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας και επιταχύνουν την πορεία προς την καθολική πρόσβαση.

Η ανάπτυξη διασυνοριακής ενεργειακής υποδομής, σε μια πλήρως ενσωματωμένη εσωτερική αγορά ενέργειας, θα επιτρέψει στην ενέργεια να ρέει ελεύθερα σε ολόκληρη την ήπειρο (χωρίς τεχνικά ή κανονιστικά εμπόδια) για το διασυνοριακό εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας και θα αυξήσει την πρόσβαση για τα 579 εκατομμύρια κατοίκους της Αφρικής χωρίς συνδέσεις.

Η οικοδόμηση της διακυβέρνησης της ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενεργείας σε επίπεδο ηπείρου είναι, επίσης, μια ευκαιρία για τον προγραμματισμό της ενεργειακής μετάβασης στην Αφρική, με αυξημένη χρήση πράσινης ενέργειας. Το τεράστιο δυναμικό ανανεώσιμης ηλεκτρικής ενέργειας μπορεί να καταστήσει την Αφρική σημαντικό παράγοντα στην παγκόσμια αγορά πράσινης ενέργειας και η οικονομία κλίμακας μιας ενιαίας αγοράς επιτρέπει την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για να γίνει το AfSEM η πιο καινοτόμος αγορά ηλεκτρικής ενέργειας στον κόσμο.

Βασική Προϋπόθεση είναι η μετάβαση από τον εθνικό / περιφερειακό σχεδιασμό στον ηπειρωτικό ενεργειακό σχεδιασμό και η υπέρβαση πολλαπλών δικαιοδοσιών. Αυτό σημαίνει εναρμόνιση θεσμικών, τεχνικών και επενδυτικών ρυθμίσεων σε ηπειρωτικό επίπεδο στην Αφρική.

Το Σχέδιο για την παραγωγή και διασύνδεση της ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική - Continental Master Plan (CMP) 

Το Continental Master Plan (CMP) είναι η ραχοκοκαλιά της Αφρικανικής Ενιαίας Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και θα λειτουργήσει ως ο κεντρικός πυλώνας για την επίλυση της ενεργειακής πρόκλησης της Αφρικής. Συνδέει τα υφιστάμενα σχέδια παραγωγής και μεταφοράς μεταξύ των περιφερειακών πόλων ενέργειας και των 55 κρατών μελών της Αφρικανικής Ένωσης. Το σχέδιο θα προσδιορίσει τα έργα προτεραιότητας της ενεργειακής υποδομής (παραγωγή και διασύνδεση) της Αφρικής, συνδυάζοντας τόσο επεκτάσεις του κεντρικού δικτύου, όσο και λύσεων εκτός κεντρικού δικτύου, στη μορφή είτε αυτόνομων μικροδικτύων είτε αυτόνομων συστημάτων, βοηθώντας την παροχή ενέργειας ακόμη και στις πιο απομακρυσμένες περιοχές της Ηπείρου..

Ως εκ τούτου, οι αρχηγοί κρατών της Αφρικανικής Ένωσης ενέκριναν το 2017 τη στρατηγική και το σχέδιο δράσης για την εναρμόνιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική, ενώ η απόφαση για την ανάπτυξη ενός ηπειρωτικού γενικού σχεδίου (CMP) λήφθηκε από τους υπουργούς ενέργειας της Αφρικής κατά τη διάρκεια της ειδικής Συνάντησης το 2019. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, ο Οργανισμός Ανάπτυξης της Αφρικανικής Ένωσης (AUDA-NEPAD) ανέλαβε να ηγηθεί της ανάπτυξης του Continental Master Plan (CMP) συνεργαζόμενος με άλλους παν-αφρικανικούς οργανισμούς, όπως η Επιτροπή της Αφρικανικής Ένωσης και η Αφρικανική Αναπτυξιακή Τράπεζα. 

Το CMP στοχεύει να δημιουργήσει ένα υπερσύγχρονο αφρικανικό ενεργειακό μοντέλο αγοράς και δικτύου για να ικανοποιήσει τις μελλοντικές τάσεις της ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας και να υποστηρίξει την ανάπτυξη υποδομών σε ολόκληρη την ήπειρο για παραγωγή και μεταφορά ενέργειας, ώστε να ευθυγραμμιστεί με την αειφόρο ανάπτυξη, τη συμφωνία για το κλίμα του Παρισιού και τη συμφωνία για την ίδρυση της αφρικανικής ηπειρωτικής ζώνης ελεύθερων συναλλαγών (AfCFTA).

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω της Γενικής Διεύθυνσης Διεθνούς Συνεργασίας και Ανάπτυξης (DG INTPA - DG for International Partnerships) διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό, κεντρικό και στρατηγικό ρόλο τόσο στην ανάπτυξη της ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική όσο και στον σχεδιασμό της αναγκαίας ηλεκτρικής υποδομής παραγωγής και διασύνδεσης σε επίπεδο ηπείρου. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του Μηχανισμού Τεχνικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης για τη Βιώσιμη Ενέργεια (EU TAF for Sustainable Energy), έχει ήδη χρηματοδοτήσει την πρώτη φάση των παραπάνω δράσεων. Στο τέλος του 2021 αναμένεται να έχει ολοκληρωθεί ο στρατηγικός σχεδιασμός της ενιαίας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Αφρική, με στόχο να την εγκρίνουν οι αρχηγοί κρατών της Αφρικανικής Ένωσης στις αρχές του 2022. Παράλληλα, μέχρι το 2023 θα έχει ολοκληρωθεί και ο σχεδιασμός της ηλεκτρικής υποδομής παραγωγής και διασύνδεσης, σε επίπεδο ηπείρου (CMP). 

Μία υψηλού επιπέδου επιστημονική ομάδα, αποτελούμενη από 35 εμπειρογνώμονες (συμπεριλαμβανομένου του πρώην Επιτρόπου Ενέργειας της ΕΕ κ. Andris Piebalgs), υπό τον συντονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (DG INTPA - DG for International Partnerships) και της Ευρωπαϊκής Αντιπροσωπείας (EUD) στην Αφρικανική Ένωση (με έδρα στην Αιθιοπία), εργάζεται συστηματικά από το 2015 προκειμένου να σχεδιάσει το CMP και το AfSEM.  

- Ο Δρ Δημήτρης Παπαστεφανάκης είναι Επικεφαλής Ομάδας Εμπειρογνωμόνων και συντονιστής της Τεχνικής Βοήθειας της Ευρωπαϊκής Ένωσης (EU TAF DEVCO- INTRA)  

5 Μαρτίου 2021

energypress