Όταν νοσεί ο πλανήτης, νοσούν και οι άνθρωποι

Η κλιματική αλλαγή ως απειλή και για τη δημόσια υγεία

Μια από τις πρώτες μελέτες που συσχέτιζαν την υπερθέρμανση του πλανήτη και την καταστροφή του περιβάλλοντος με την ανθρώπινη υγεία ήταν ενός Αυστραλού επιδημιολόγου, του Άντονι ΜακΜάικλ, ο οποίος σε μελέτη του το 2003, αποτιμώντας τις επιπτώσεις των πλημμυρών, του υποσιτισμού, του μολυσμένου νερού και της ελονοσίας, εκτιμούσε ότι 5,5 εκατομμύρια έτη DALYs -δηλαδή χρόνια που χάνονται λόγω ασθενειών, αναπηρίας ή πρόωρων θανάτων- ήταν το κόστος της κλιματικής αλλαγής μόνο το 2000. Από τότε μέχρι σήμερα, μολονότι οι επιπτώσεις των ραγδαίων μεταβολών στα οικοσυστήματα είναι πια απτές και επηρεάζουν ολοένα και περισσότερες χώρες -και τη δική μας- η ευαισθητοποίηση και τα αντανακλαστικά κυβερνήσεων και πολιτών (αλλά και της επιστημονικής κοινότητας ως έναν βαθμό) στις συνέπειές τους στη δημόσια υγεία δεν είναι αυτά που θα περίμενε κανείς με βάση τη σοβαρότητα του προβλήματος.

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει προειδοποιήσει ότι η κλιματική αλλαγή (που ευθύνεται ήδη, ως επιβαρυντικός παράγων, για σχεδόν 1,5 εκατ. πρόωρους θανάτους ετησίως στην Ευρώπη) μπορεί να αποτελέσει τη σοβαρότερη απειλή για την υγεία τον 21ο αιώνα, οδηγώντας σε αύξηση της νοσηρότητας και της θνησιμότητας. Μέχρι το τέλος αυτού του αιώνα, αν δεν υπάρξει δραστική μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, το 70% των Ευρωπαίων ενδέχεται να εκτίθενται κάθε χρόνο σε καταστροφές που οφείλονται στις καιρικές συνθήκες. Το αντίστοιχο ποσοστό της περιόδου 1981-2010 ήταν μόλις 5%.

Το παζλ έχει πολλά κομμάτια. Οι ολοένα και πιο συχνοί καύσωνες επιβαρύνουν όσους πάσχουν από καρδιαγγειακά και αναπνευστικά νοσήματα και προκαλούν θανάτους. Η μολυσμένη ατμόσφαιρα ευθύνεται επίσης για θανατηφόρες παθήσεις. Λόγω της ανόδου της θερμοκρασίας και της επέκτασης των ενδιαιτημάτων των κουνουπιών βλέπουμε την εξάπλωση επικίνδυνων τροπικών ασθενειών σε περιοχές που έως τώρα δεν είχαν βιώσει αυτή την απειλή. Τα φυτά παράγουν περισσότερη γύρη για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα και πυροδοτούν αλλεργίες και άσθμα. Οι έντονες βροχοπτώσεις ενισχύουν την ανάπτυξη βακτηριακών και μυκητιακών παθογόνων στα φυτά – κάποια προσβάλλουν και τον άνθρωπο. Δίπλα σ' αυτά ας σκεφτούμε τις απώλειες από ακραία φαινόμενα, την ξηρασία, τη μείωση των αποθεμάτων πόσιμου νερού, τη μετάδοση ασθενειών μέσω ακάθαρτου νερού και μολυσμένων τροφίμων, την πτώση της παραγωγικότητας σε αγροτικές περιοχές, τη συρρίκνωση της βιοποικιλότητας.

Όλα αυτά απαιτούν την προετοιμασία των συστημάτων υγείας των ευρωπαϊκών χωρών και την ανάπτυξη στρατηγικών και μηχανισμών, ώστε να μπορέσουν να ανταποκριθούν στις νέες ανάγκες και απειλές. Τα κύματα καύσωνα, οι κυκλώνες και οι εκτός νόρμας βροχοπτώσεις, οι καταστροφικές πλημμύρες, η άνοδος της στάθμης της θάλασσας και οι επιδημίες μολυσματικών ασθενειών δεν θα αποτελούν εξαίρεση στο άμεσο μέλλον - αλλά, όπως φαίνεται, μια καινούργια κανονικότητα.

Η αποκωδικοποίηση των πολύπλοκων αλληλεξαρτήσεων μεταξύ της κλιματικής αλλαγής και της υγείας μας -και η δράση που κάτι τέτοιο συνεπάγεται- είναι μία από τις μεγάλες προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπίσουμε ως επιστήμονες αλλά και ως κοινωνίες τα επόμενα χρόνια.