Κοιτώντας τις επιπτώσεις που έφερε η καραντίνα στο περιβάλλον, δεν μπορεί κανείς να μην σταθεί στα επιμέρους θετικά - και ενθαρρυντικά - σημάδια. Το lockdown σε διάφορα σημεία/μέρη/περιοχές του πλανήτη μείωσε ραγδαία την κατανάλωση ορυκτών καυσίμων, λόγω του περιορισμού της χρήσης των αυτοκινήτων, της παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος αλλά και της περιορισμένης λειτουργίας βιομηχανικών μονάδων. Μέσα σε έναν κυκεώνα εφιαλτικών ειδήσεων, αυτά ήταν ίσως τα μόνα ευχάριστα νέα για την υγεία μας, τον αέρα που αναπνέουμε αλλά και για την προσπάθειά μας να αντιμετωπίσουμε την κλιματική κρίση.
Φυσικά, το ζητούμενο είναι να συνεχίσουμε να απολαμβάνουμε αυτά τα οφέλη και μετά το lockdown. Ποια είναι, λοιπόν, τα διδάγματα της πανδημίας για το οικονομικό μοντέλο που ακολουθούμε και το οποίο - εκτός από επιπτώσεις στο περιβάλλον - καταλήγει να έχει άμεσες επιπτώσεις και στην υγεία μας;
Ας μην ξεχνάμε ότι οι ζωονόσοι είναι ουσιαστικό προϊόν της ανθρώπινης παρεμβατικότητας στη φύση, η δε συνεχιζόμενη περιβαλλοντική και κλιματική υποβάθμιση θα αυξήσουν τη συχνότητα παρόμοιων πανδημίων: ή θα αλλάξουμε εμείς ή οι πανδημίες θα γίνουν μέρος της καθημερινότητάς μας.
Καθαρότερος αέρας - καθαρότερες πόλεις
Ο περιορισμός της κυκλοφορίας έφερε δραστική μείωση στην καύση ορυκτών καυσίμων με αποτέλεσμα μειώσεις αέριων ρύπων της τάξης του 30-50%, όπως κατέδειξαν εκατοντάδες μετρήσεις που πραγματοποιήθηκαν σε δεκάδες πόλεις ανά τον κόσμο.
Να υπενθυμίσουμε ότι η αέρια ρύπανση στην Ελλάδα επιφέρει περισσότερους από 12.000 πρόωρους θανάτους ετησίως, σύμφωνα με τα στοιχεία του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Περιβάλλοντος.
Εξίσου σημαντικά, η περιορισμένη χρήση του αυτοκινήτου ‘έβγαλε’ στους δρόμους τον κόσμο με άμεσο αποτέλεσμα να γίνει αισθητή η ανάγκη για περισσότερο χώρο για τον άνθρωπο και λιγότερο για το αυτοκίνητο: χώρος για περισσότερα πάρκα, για περισσότερους πεζόδρομους για περισσότερους ποδηλατόδρομους. Προς αυτήν την κατεύθυνση, άλλωστε, έσπευσαν να κινηθούν πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως Μιλάνο, Παρίσι, Βαρκελώνη, Βρυξέλλες αλλά και Αθήνα. Οι πρώτες τάσεις για δειλά-δειλά επανασχεδιασμό των πόλεων με τον άνθρωπο στον πυρήνα και όχι το αυτοκίνητο εκδηλώνονται.
Ως προς αυτό, αξίζουν συγχαρητήρια στο Υπουργείο Περιβάλλοντος το οποίο έδειξε γρήγορα αντανακλαστικά: πέρασε σχετική τροπολογία η οποία νομιμοποιεί - και εμμέσως μονιμοποιεί - την προσωρινή χάραξη πεζοδρόμων και ποδηλατοδρόμων σε οδικούς δρόμους, έξυπνη κίνηση η οποία ουσιαστικά λύνει τα χέρια των Δήμων από τη γραφειοκρατία.
Το χρήσιμο συμπέρασμα είναι ότι η επόμενη ημέρα στον τομέα μεταφορών δεν αφορά μόνο στον εξηλεκτρισμό του. Αφορά σε μέτρα και πολιτικές που καθιστούν πιο ανθρώπινες τις πόλεις μας, συνεπώς μειώνουν σε απόλυτο αριθμό τα οχηματοχιλιόμετρα των αυτοκινήτων. Αυτό δεν είναι καθόλου αυτονόητο: Για παράδειγμα, το ΕΣΕΚ ως το 2030 εκτιμάει απόλυτη αύξηση των ιδιωτικών οχηματοχιλιομέτρων κατά 24% σε σχέση με το 2015.
Κάθε χρόνο όπως φέτος για το κλίμα
Όσον αφορά στο κλιματικό αποτύπωμα της πανδημίας, το παγκόσμιο lockdown έφερε ραγδαίες μειώσεις στις ημερήσιες παγκόσμιες εκπομπές CO2 από ορυκτά καύσιμα, οι οποίες την 7η Απρίλη έφτασαν μέχρι και το -17% σε σχέση με τον μέσο όρο του 2019, σύμφωνα με την ανάλυση που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Nature.
Πηγή: Nature
Σύμφωνα με τις (πρώιμες, πάντως) εκτιμήσεις της Διεθνούς Υπηρεσίας Ενέργειας, για το 2020 αναμένεται μία απόλυτη μείωση των εκπομπών άνθρακα στην ατμόσφαιρα κατά περίπου 8%. Πρόκειται για εξαιρετικά νέα: ας αναλογιστούμε ότι για να μείνει η ανθρωπότητα εντός του στόχου του 1,5-2°C και να αποτραπεί η αυτοτροφοδοτούμενη κλιματική αλλαγή, θα πρέπει από το 2020 και πέρα οι συνολικές εκπομπές ΑτΘ να μειώνονται ετησίως με παρόμοιο ρυθμό (7,6%), σύμφωνα με τις περυσινές εκτιμήσεις του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ. Είναι εκπληκτικό πως χρειάστηκε μία πανδημία για να μας δείξει το μέγεθος της πρόκλησης που έχουμε μπροστά μας.
Πηγή: UNEP
Αν το 2020 ήταν απλώς μία κατά συνθήκη εξαίρεση και δεν αποτελέσει αφετηρία για τη γρήγορη μείωση εκπομπών, τότε πιθανότατα χάνουμε το στοίχημα με το κλίμα αφού θα είναι πρακτικά αδύνατο να μειωθούν οι εκπομπές με πιο γρήγορο ρυθμό. Στο θεωρητικό σενάριο που καθυστερούμε έως το 2025 τη γρήγορη και μη αναστρέψιμη μείωσή τους, τότε θα πρέπει να επιτύχουμε ετήσιους ρυθμούς 15,4%, κάτι πρακτικά αδύνατο: ο στόχος παραμονής σε έναν βιώσιμο πλανήτη χάνεται οριστικά..
Φυσικά, όσο πιο κοντά στο 2040 εκμηδενιστούν οι εκπομπές ΑτΘ τόσες περισσότερες οι πιθανότητες αποφυγής της ανεξέλεγκτης κλιματικής αλλαγής.
Χαράζοντας μία νέα Ευρωπαϊκή οικονομία
Όλα τα παραπάνω δεν έχουν διαφύγει της Ευρώπης, η οποία είτε συλλογικά - μέσω της Ευρωπαϊκής Επιτροπής - είτε μέσω διπλωματικών πρωτοβουλιών από κράτη μέλη - μεταξύ των οποίων και η χώρα μας - δειλά δειλά αρχίζει και θέτει την πρόκληση στην πραγματική της διάσταση: η πράσινη ανάπτυξη θα βρίσκεται στο επίκεντρο της μετά Covid-19 εποχής.
Η συζήτηση για την αξιοποίηση του - ανακοινωμένου ήδη πριν την πανδημία - Green Deal βρίσκεται στο προσκήνιο. Σε συνδυασμό με τις πυρετώδεις διεργασίες για την ανακοίνωση του Κλιματικού Νόμου ως τον Οκτώβριο, αλλά και την πρόθεση να εμπλουτιστούν αυτές οι πρωτοβουλίες με τα διδάγματα της εμπειρίας του κορονοϊού, φαίνεται ότι η Ευρώπη έχει ξεκάθαρη γραμμή για την επόμενη ημέρα. Την ώρα που θα διαβάζετε αυτές τις γραμμές θα έχει ήδη δημοσιευθεί το Recovery Plan της Ευρώπης (αναμένεται στις 27 Μαΐου), το οποίο θα δίνει μεγάλη έμφαση στην ενεργειακή αναβάθμιση των κτιρίων και σε έναν πράσινο ενεργειακό τομέα.
Δυστυχώς όμως τα παραπάνω δεν επαρκούν. Η Ευρώπη, και κατ’ επέκταση η Ελλάδα, θα πρέπει να αναθεωρήσουν εγκαίρως τη φιλοδοξία των στόχων του 2030 σε τουλάχιστον 65% μείωση των εκπομπών ΑτΘ, πάντα σε πορεία εκμηδενισμού όσο πιο κοντά στο 2040 είναι εφικτό. Παράλληλα, θα πρέπει να προωθηθούν όλες εκείνες οι πολιτικές που θα μετατρέψουν - με κοινωνικά δίκαιο τρόπο - τις οικονομίες μας από ρυπογόνες σε καθαρές, ζωντανές και ανθεκτικές οικονομίες. Νέες καινοτόμες πολιτικές που μετατρέπουν τις πόλεις μας σε λειτουργικές, ανθρωποκεντρικές πόλεις, θα πρέπει να ενισχυθούν, όπως και καινοτόμες πολιτικές που ενισχύουν τα δημόσια συστήματα υγείας αλλά και ενδυναμώνουν τον κοινωνικό ιστό (π.χ. βασικό εισόδημα).
Τα εναπομείναντα φυσικά οικοσυστήματα θα πρέπει να προστατευθούν από ανθρώπινες δραστηριότητες με βαρύ αποτύπωμα (εξορύξεις, μεγάλα ενεργειακά έργα, εκτός σχεδίου και άναρχη δόμηση, αλόγιστη τουριστική ανάπτυξη π.χ.) αλλά και να δοθεί χώρος να ανακάμψουν. Σε προστατευόμενες περιοχές πρέπει να δοθεί έμφαση σε εκείνες τις οικονομικές δραστηριότητες, οι οποίες συντηρούν και κρατούν ζωντανό τον φυσικό πλούτο της χώρας, καθώς και λαμβάνουν υπόψη τους την τοπική πολιτιστική και πολιτισμική κληρονομιά. Είναι η βάση πάνω στο οποίο μπορούμε να χτίσουμε την οικονομία της επόμενης ημέρας. Δυστυχώς, το πρόσφατο ‘πολυνομοσχέδιο’ για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας απέδειξε ότι ως χώρα έχουμε ακόμα πολύ δρόμο έως ότου σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε το περιβάλλον ως εμπόδιο στην ανάπτυξη.
Η Ελλάδα έχει ήδη κάνει κάποια σημαντικά πρώτα βήματα: ο στόχος για οικονομία μηδενικών εκπομπών και η απόφαση για απολιγντιτοποίηση είναι ιστορικές αποφάσεις θεμελιώδους σημασίας. Παρά τις παραφωνίες (παράλογη εμμονή στο αδιέξοδο των εξορύξεων υδρογονανθράκων, αλόγιστη προώθηση φυσικού αερίου σε ενέργεια και θέρμανση, πολυνομοσχέδιο) έχει όλα τα εχέγγυα να μπει από τις πρώτες στην κούρσα της νέας εποχής.
Η κρίση του κορονοϊού μας έφερε αντιμέτωπους με τα θανάσιμα λάθη μας ως ανθρωπότητα και ως οικονομίες. Μας έδειξε και τον δρόμο για την επόμενη ημέρα. Αν συνειδητοποιήσαμε το μάθημά μας θα φανεί από το πόσο απεγνωσμένα θα επιχειρήσουμε να φτιάξουμε την επόμενη ημέρα με τη συνταγή του χθες. Όπως είχε πει παλαιότερα και ο πρωθυπουργός (λανθασμένα) αποδίδοντάς το στον Αινστάιν: είναι τρελό να κάνεις ξανά και ξανά τα ίδια πράγματα περιμένοντας διαφορετικό αποτέλεσμα.
--------------------
*Ο Τάκης Γρηγορίου είναι υπεύθυνος εκστρατείας για θέματα ενέργειας και κλιματικών αλλαγών στο Ελληνικό Γραφείο της Greenpeace
Το άρθρο περιλαμβάνεται στην ετήσια έκδοση Greek Energy 2020 του energypress
