Ο ρόλος της βιοενέργειας στην πράσινη μετάβαση: Ευρωπαϊκές κατευθύνσεις και εθνικές προοπτικές

Το 2024, μέσω της διαδικασίας των ευρωεκλογών, αναδείχθηκε η νέα σύνθεση των θεσμών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η οποία καλείται να διατηρήσει τον, παγκόσμια, ηγετικό ρόλο της Ε.Ε. στη διαμόρφωση ενός πλαισίου πολιτικών για τον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής κρίσης και, μάλιστα, εν μέσω μίας ιδιαίτερα ρευστής και ανταγωνιστικής γεωπολιτικής πραγματικότητας.

Η μετάβαση σε ένα βιώσιμο ενεργειακό μοντέλο αποτελεί έναν από τους βασικούς στόχους της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθοδόν προς την επίτευξη κλιματικής ουδετερότητας έως το 2050. Στον πυρήνα αυτής της μετάβασης βρίσκεται η σύγχρονη βιοενέργεια, συνεισφέροντας σε ποσοστό 55% επί του συνόλου των ΑΠΕ σε όλους τους επιμέρους κλάδους τελικής κατανάλωσης ενέργειας (ηλεκτρική ενέργεια, θέρμανση/ψύξη και μεταφορές). 

Στη διάρκεια του 2024, το Συμβούλιο της Ε.Ε. έδωσε την τελική έγκριση σε έναν νέο κανονισμό που θεσπίζει το πρώτο πανευρωπαϊκό πλαίσιο πιστοποίησης για μόνιμες απορροφήσεις άνθρακα, γεωργία άνθρακα και αποθήκευση άνθρακα σε προϊόντα. Αυτό το εθελοντικό πλαίσιο, ‘voluntary Union certification framework’, θα διευκολύνει και θα ενθαρρύνει δραστηριότητες υψηλής ποιότητας για απορρόφηση άνθρακα και μείωση εκπομπών από το έδαφος στην Ε.Ε., συμπληρώνοντας τους στόχους για διαρκείς μειώσεις εκπομπών αερίων θερμοκηπίου.

Ο νέος αυτός κανονισμός εδράζεται σε τρεις βασικούς πυλώνες:

• Μόνιμες απορροφήσεις άνθρακα (carbon capture) που δεσμεύουν και αποθηκεύουν ατμοσφαιρικό ή βιογενή άνθρακα για αρκετούς αιώνες, όπως π.χ. βιοενέργεια με δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα (Bioenergy Carbon Capture and Storage), απομάκρυνση άνθρακα μέσω βιοάνθρακα (Biochar Carbon Removal), άμεση δέσμευση άνθρακα από τον αέρα με αποθήκευση (DACCS), κ.α.
• Γεωργικές δραστηριότητες άνθρακα (carbon farming) που ενισχύουν τη δέσμευση και αποθήκευση άνθρακα σε δάση και εδάφη ή μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από εδάφη (π.χ. αναδάσωση, αποκατάσταση τυρφώνων ή υγροτόπων, βελτιωμένη χρήση λιπασμάτων).
• Δραστηριότητες αποθήκευσης άνθρακα σε προϊόντα (carbon storage in products), οι οποίες δεσμεύουν και αποθηκεύουν άνθρακα μακροχρόνια (όπως προϊόντα κατασκευής από ξύλο).

Ο κλάδος της αξιοποίησης βιομάζας αποτελεί βασικό παράγοντα ενεργοποίησης αυτού του νέου πλαισίου απορρόφησης και δέσμευσης άνθρακα, προσφέροντας τόσο τις πηγές των πρώτων υλών με τήρηση αυστηρών κριτηρίων αειφορίας, όσο και τις τεχνολογίες αξιοποίησης αυτών.

Η Ελλάδα, μέσω του επικαιροποιημένου Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) του 2024, δείχνει να αναγνωρίζει τον κρίσιμο ρόλο που δύναται να διαδραματίσει η σύγχρονη βιοενέργεια σε όλους τους τομείς τελικής κατανάλωσης ενέργειας σε θερμότητα/ψύξη και μεταφορές, όχι όμως τόσο και σε εκείνον της ηλεκτροπαραγωγής. Ταυτόχρονα, πέραν της ανανεώσιμης ενέργειας, το Σχέδιο δείχνει να κατανοεί την σημαντική προσφορά της βιοενέργειας σε ό,τι αφορά την περιβαλλοντική της διάσταση (δηλ. αξιοποίηση οργανικής ύλης που θα επιβάρυνε το περιβάλλον), αλλά και την κλιματική της διάσταση (δηλ. αύξηση του δυναμικού δέσμευσης και αποθήκευσης CO₂ μέσω βιοάνθρακα).

Η Ελληνική Εταιρεία Ανάπτυξης Βιομάζας (ΕΛΕΑΒΙΟΜ) κατέθεσε μία σειρά συγκεκριμένων προτάσεων για τη βελτίωση του ΕΣΕΚ, ώστε να ενισχυθεί ο ρόλος της βιοενέργειας, εστιάζοντας στην αξιοποίηση του ανεκμετάλλευτου δυναμικού στερεής βιομάζας και συγκεκριμένα:

• Βελτίωση των Εφοδιαστικών Αλυσίδων

Η ανάπτυξη αξιόπιστων εφοδιαστικών αλυσίδων βιομάζας είναι απαραίτητη για τη διασφάλιση επάρκειας πρώτων υλών. Ειδικά για την αγροτική και δασική βιομάζα, προτείνονται ολοκληρωμένες διαχειριστικές μελέτες που να ενισχύουν τη βιώσιμη παραγωγή και τη διάθεση υπολειμματικής βιομάζας για σκοπούς παραγωγής βιοενέργειας και βιοπροϊόντων.

• Διατήρηση της Ηλεκτροπαραγωγής μέσω Βιομάζας:

Η βιομάζα πρέπει να διατηρήσει τον ρόλο της στην ηλεκτροπαραγωγή, ιδίως μέσω συνδυασμένων συστημάτων ηλεκτρικής και θερμικής ενέργειας (ΣΗΘ) όπου αξιοποιείται παράλληλα και η συμπαραγόμενη θερμότητα σε παραγωγικές δραστηριότητες του αγροβιομηχανικού και αγροδιατροφικού τομέα.

• Τοπικές Λύσεις Θέρμανσης και Ψύξης:

Η χρήση βιομάζας για θέρμανση και ψύξη στον αγροτικό τομέα μπορεί να αντικαταστήσει ορυκτά καύσιμα, προωθώντας την ενεργειακή αυτάρκεια και μειώνοντας το κόστος για τους παραγωγούς. 

Παρόμοια, η χρήση τυποποιημένων στερεών βιοκαυσίμων, όπως τα πέλλετ, σε σύγχρονα πιστοποιημένα συστήματα θέρμανσης αποτελούν βιώσιμες επιλογές για ανανεώσιμη οικιακή θέρμανση που βελτιώνουν την ποιότητα αέρα έναντι παρωχημένων συστημάτων και συσκευών θέρμανσης. Σύμφωνα με τις προβλέψεις του ΕΣΕΚ, η σύγχρονη βιοενέργεια αναμένεται να συνεισφέρει 20% και 26% της τελικής κατανάλωσης ενέργειας στη θέρμανση οικιακού τομέα έως το 2030 και το 2050 αντίστοιχα (στα επίπεδα του ενός εκατομμυρίου τόνων ισοδυνάμου πετρελαίου ετησίως) και να αποτελέσει μαζί με τις αντλίες θερμότητας τις σημαντικότερες πηγές καυσίμου κατά την ανανεώσιμη μετάβαση του τομέα αυτού.

Είναι ιδιαίτερα σημαντικό το γεγονός ότι σύγχρονα συστήματα ανανεώσιμης ενέργειας με λέβητα πέλλετ αποτελούν επιλέξιμες δαπάνες στο νέο πρόγραμμα «ΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ 2025», ενώ κάτι ανάλογο θα πρέπει να προβλεφθεί και στις προσεχείς εκδόσεις του προγράμματος «Αλλάζω σύστημα θέρμανσης και θερμοσίφωνα».

• Βιομηχανικές Διεργασίες και Μεταφορές:

Η στερεή βιομάζα έχει τη δυνατότητα να καλύψει σημαντικές ενεργειακές ανάγκες σε διεργασίες του βιομηχανικού τομέα που έχουν έντονο αποτύπωμα άνθρακα. Παράλληλα, στις μεταφορές και σε επιμέρους τομείς όπου η ηλεκτροκίνηση δεν είναι άμεσα εφαρμόσιμη, τα βιώσιμα βιοκαύσιμα μπορούν να συνεισφέρουν, ενισχύοντας την απεξάρτηση από τα ορυκτά καύσιμα.

• Δέσμευση και αποθήκευση CO₂ με βιομάζα: 

Στο νέο ΕΣΕΚ αναφέρεται ότι θα εξεταστεί η ενδεχόμενη αύξηση του δυναμικού δέσμευσης και αποθήκευσης CO₂ μέσω του βιοάνθρακα (biochar), ο οποίος προέρχεται από την θερμοχημική μετατροπή οργανικής ύλης με απουσία (ή παρουσία ελάχιστου) οξυγόνου. Βάσει του ανεκμετάλλευτου δυναμικού της, η αναξιοποίητη στερεή βιομάζα στην Ελλάδα μπορεί να αποδώσει μία ετήσια παραγωγή βιοάνθρακα ενός εκατομμυρίου τόνων, η οποία δύναται να οδηγήσει σε μία δέσμευση CO₂ της τάξεως των 2,5 εκατομμυρίων τόνων σε ετήσια βάση έως το έτος 2050. Ο ποσοτικός αυτός στόχος θα πρέπει να συνοδευτεί από την παράλληλη εξέταση ενός ενδιάμεσου στόχου της τάξης του 1 εκατομμυρίου τόνων δέσμευσης CO₂ ανά έτος έως το 2030.

Σημαντική εξέλιξη κατά το 2024 ήταν η μεταρρύθμιση του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας για την ολοκληρωμένη διαχείριση των δασικών οικοσυστημάτων της χώρας, η οποία αποτυπώθηκε στον νέο Νόμο 5106/2024 – ΦΕΚ 63Α/1-5-2024. Στο επίκεντρο της μεταρρύθμισης αυτής βρίσκεται η κινητροδότηση της απομάκρυνσης της υπερβάλλουσας βιομάζας των δασών, ώστε να μετριασθούν οι κίνδυνοι εξάπλωσης δασικών πυρκαγιών μεγάλης κλίμακας. Παράλληλα, μέσω της ενίσχυσης και ενδυνάμωσης της Δασικής Υπηρεσίας, την εκπόνηση και εφαρμογή νέων διαχειριστικών και αντιπυρικών μελετών, τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών και την εμπέδωση κλίματος συνεργασίας δασικών συνεταιρισμών και επιχειρήσεων εντός υβριδικών σχημάτων, επιχειρείται να καταστεί πιο εφικτή η συνεχής και βιώσιμη διαχείριση των δασικών περιοχών. 

Η δασική βιομάζα που παράγεται κατά τις δραστηριότητες δασικής διαχείρισης μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παραγωγή προϊόντων ξυλείας, αλλά κυρίως για την παραγωγή βιοενέργειας, βιοκαυσίμων και βιοπροϊόντων και να πιστοποιείται τόσο αναφορικά με ποσοτικά και ποιοτικά κριτήρια, όσο και με τις αυστηρές απαιτήσεις βιωσιμότητας της οδηγίας RED και των αναθεωρήσεων αυτής, οι οποίες ήδη υποστηρίζονται από τον ίδιο τον κλάδο βιοενέργειας και εφαρμόζονται κατά μήκος ολόκληρης της εφοδιαστικής αλυσίδας, εμπεδώνοντας την συμβιωτική σχέση ανάμεσα στη βιοενέργεια και τη βιώσιμη δασική διαχείριση. Μέσα στο 2025 θα αναμένουμε την περαιτέρω εξέλιξη της εν λόγω μεταρρύθμισης.

Αντίστοιχες πρωτοβουλίες θα πρέπει να αναληφθούν και από άλλα συναρμόδια Υπουργεία, όπως ενδεικτικά το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και το Υπουργείο Κλιματικής Κρίσης και Πολιτικής Προστασίας, προς την κατεύθυνση αξιοποίησης και κινητοποίησης του ανεκμετάλλευτου δυναμικού από τις αγροτικές δενδρώδεις (κλαδέματα - υπολείμματα δενδροκομίας), αλλά και αγρωστώδεις καλλιέργειες (άχυρα σιτηρών). Οι πρακτικές αυτές μπορούν να αποφέρουν οφέλη τόσο στο περιβάλλον, μέσω της αποφυγής εκδήλωσης πυρκαγιών και έκλυσης αερίων του θερμοκηπίου και αέριων ρύπων, όσο και στο αγροτικό εισόδημα ως επιβράβευση αγροτών και ομάδων παραγωγών για την υιοθέτηση οικολογικών πρακτικών.

Επιπλέον, δεν θα πρέπει να παραγνωρίζεται και η ανάγκη διαχείρισης της παραγόμενης βιομάζας από τα  αστικά και περιαστικά κλαδέματα των Δήμων και Περιφερειών της χώρας, όπως και εκείνης που προκύπτει από την υποχρεωτική τήρηση μέτρων πυροπροστασίας ακινήτων εντός και πλησίον δασικών εκτάσεων, βάσει της Υ.Α. οικ. ΥΠΕΝ/ΔΑΟΚΑ/55904/2019/2023 - ΦΕΚ 3475/Β/24.5.2023 του ΥΠΕΝ και όλων των σχετικών τροποποιητικών αποφάσεων και διευκρινιστικών εγκυκλίων. 

Όλες οι παραπάνω προσεγγίσεις θέτουν στο επίκεντρο την αναγκαιότητα άμεσης και συντονισμένης κινητοποίησης του ανεκμετάλλευτου και, συχνά, επιβαρυντικού δυναμικού βιομάζας. Προς αυτήν την κατεύθυνση, θα πρέπει να κινηθούν οι προσπάθειες υπεύθυνων χάραξης πολιτικής, τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρήσεων και κοινωνίας των πολιτών για το νέο έτος.

Η Ελληνική Εταιρεία Ανάπτυξης Βιομάζας - ΕΛΕΑΒΙΟΜ θα συνεχίσει και για το 2025 να συνεισφέρει, με την εμπειρία, τεχνογνωσία και προτάσεις της, προς όφελος του κλάδου Βιοενέργειας, της κυκλικής Βιοοικονομίας, της ενίσχυσης του αγροτικού εισοδήματος, της προστασίας των δασικών οικοσυστημάτων και της προόδου της ελληνικής κοινωνίας. 

Ο κ. Αντώνης Γερασίμου είναι Μηχ/γος Ηλεκ/γος Μηχανικός ΕΜΠ, MSc | Προέδρος Δ.Σ. Ελληνικής Εταιρείας Ανάπτυξης Βιομάζας (ΕΛ.Ε.Α.ΒΙΟΜ.)

Το άρθρο περιλαμβάνεται στο αφιέρωμα του Energypress.gr: Οι εμπειρίες του 2024, οι προκλήσεις και οι προσδοκίες για το 2025