Μπορεί η ευρωπαϊκή πολιτική να προωθήσει την απεξάρτηση από τον λιγνίτη στα Δυτικά Βαλκάνια;

Οι προκλήσεις που θα επιφέρει ο νέος Μηχανισμός Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM) για τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων ήταν το επίκεντρο της συζήτησης που φιλοξένησε ο Ευρωβουλευτής Πέτρος Κόκκαλης (The Left) και συνδιοργάνωσαν το δίκτυο CEE Bankwatch και το Green Tank. Η συζήτηση πραγματοποιήθηκε στην Τρίτη 06 Δεκεμβρίου 2022 στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, στις Βρυξέλλες.

Για πολλά χρόνια, οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων εξάγουν στην Ευρώπη σημαντικές ποσότητες ηλεκτρικής ενέργειας, που παράγεται κυρίως από πολύ ρυπογόνες μονάδες λιγνίτη. Από τη στιγμή που τα Δυτικά Βαλκάνια δεν συμμετέχουν στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) και οι περισσότερες χώρες δεν έχουν δικό τους σύστημα τιμολόγησης άνθρακα, το κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας είναι χαμηλό συγκριτικά με το αντίστοιχο κόστος στα κράτη μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, τα επόμενα χρόνια αυτό πρόκειται να αλλάξει με τον νέο Κανονισμό για το CBAM, ο οποίος αναπτύχθηκε για να ορίσει μια τιμή για τον άνθρακα που θα ενσωματωθεί στα εισαγόμενα αγαθά που προέρχονται από τουλάχιστον πέντε τομείς, μεταξύ των οποίων και ο τομέας της ηλεκτρικής ενέργειας.

Αυτό το νέο εργαλείο ευρωπαϊκής κλιματικής πολιτικής που καθιερώθηκε για να δημιουργήσει ισότιμους όρους ανταγωνισμού ανάμεσα στις βιομηχανίες της Ευρώπης και τους ανταγωνιστές τους σε τρίτες χώρες είναι σίγουρο ότι θα επηρεάσει τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, και ειδικότερα τη λιγνιτική βιομηχανία, καθώς και τις τοπικές κοινωνίες που εξαρτώνται από αυτή.

Στη συζήτηση αντάλλαξαν απόψεις εκπρόσωποι ευρωπαϊκών θεσμών, περιβαλλοντικών οργανώσεων και δεξαμενών σκέψης καθώς και δήμων από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Στόχος ήταν η υποστήριξη πιο αυστηρών κριτηρίων για το CBAM ώστε να επισπευτεί η απεξάρτηση από τον λιγνίτη στα Δυτικά Βαλκάνια μέσω της καθιέρωσης νέων συστημάτων τιμολόγησης άνθρακα ή της ενσωμάτωσης στο ΣΕΔΕ. Επίσης, η συζήτηση αποτέλεσε μια πλατφόρμα διαλόγου για τους δημάρχους λιγνιτικών δήμων των Δυτικών Βαλκανίων σχετικά με τις πρωτοβουλίες τους καθώς και για να θέσουν το ζήτημα ίδρυσης Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για τα Δυτικά Βαλκάνια.

Τη συζήτηση συντόνισε ο Sam van den Plas, Διευθυντής Πολιτικής στο Carbon Market Watch. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου LIFE ETX, που συντονίζει το Carbon Market Watch και το οποίο συγχρηματοδοτείται από ευρωπαϊκούς πόρους και το European Climate Foundation και έχει ως στόχο τη διαμόρφωση ενός ΣΕΔΕ που θα ωφελεί τόσο το κλίμα όσο και τους πολίτες.

Ο Πέτρος Κόκκαλης, Ευρωβουλευτής, The Left, τοποθέτησε το CBAM στο ευρύτερο πολιτικό πλαίσιο του πακέτου Fit for 55 και τόνισε τη δυνατότητά του να αποτελέσει εφαλτήριο για κλιματική δράση έξω από την ΕΕ, συμβάλλοντας έτσι στις παγκόσμιες προσπάθειες για την επείγουσα αντιμετώπιση της κλιματικής κρίσης. Κατέληξε ότι: «Η ΕΕ οφείλει να λάβει μέτρα για την υποστήριξη των οικονομικά πιο αδύναμων εμπορικών εταίρων της, όπως τα Δυτικά Βαλκάνια, και να εξασφαλίσει ότι θα είναι διαθέσιμοι οι αναγκαίοι πόροι για τη μετατόπιση του ηλεκτροπαραγωγικού τους μοντέλου προς την καθαρή ενέργεια, προσφέροντας την ίδια στιγμή ένα δίχτυ ασφαλείας για τις τοπικές κοινωνίες στις λιγνιτικές περιοχές».

Ο Pasquale De Micco, Στέλεχος της Γενικής Διεύθυνσης Φορολογίας και Τελωνειακής Ένωσης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, υπεύθυνος για τον Μηχανισμό Συνοριακής Προσαρμογής Άνθρακα (CBAM), παρουσίασε τον οικονομικό αντίκτυπο του CBAM για τα Δυτικά Βαλκάνια με έμφαση στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας, με βάση την εκτίμηση επιπτώσεων που συνόδευσε την πρόταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον Κανονισμό για το CBAM.

Η Ioanna Ciuta, Συντονίστρια Ενεργειακών Θεμάτων στο CEE Bankwatch Network, παρουσίασε τα βασικά ευρήματα μιας μελέτης για τον τομέα του ηλεκτρισμού στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Κατέληξε ότι «ο λιγνίτης ήταν η εύκολη λύση για πολλές κυβερνήσεις από την έναρξη της τρέχουσας κρίσης, αλλά είναι γεγονός ότι ο λιγνίτης δεν είναι πια αξιόπιστος και ότι το CBAM μόνο θα επιδεινώσει τα πράγματα. Είναι σημαντικό οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να λάβουν την υποστήριξη που χρειάζονται για να απεξαρτηθούν από τον λιγνίτη και να χρηματοδοτήσουν τη Δίκαιη Μετάβαση».  

Ο Samir Kamenjaković, Δήμαρχος του Živinice, και ο Mirnes Bajtarević, Δήμαρχος του Kakanj – περιοχές της Βοσνίας Ερζεγοβίνης – χαρτογράφησαν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι τοπικές κοινότητες στις λιγνιτικές περιφέρειες, κατά τη μετάβασή τους μακριά από τον λιγνίτη, και επίσης παρουσίασαν τις πρωτοβουλίες και τις ιδέες τους για νέες οικονομικές δραστηριότητες τις οποίες θεωρούν σημαντικές για τη μετάβαση στη μεταλιγνιτική εποχή.

«Οι τοπικές κοινωνίες θα αντιμετωπίσουν σημαντικές προκλήσεις με απώλεια θέσεων εργασίας λόγω της μετάβασης μακριά από τον λιγνίτη, κάτι που χρειάζεται να αντιμετωπιστεί με νέες ευκαιρίες εργασίας σε άλλους τομείς. Χρειαζόμαστε στοχευμένη υποστήριξη για εμβληματικά έργα, όπως το γεωθερμικό σύστημα τηλεθέρμανσης για το Kakanj. Αυτό το έργο και άλλα παρόμοια αποτελούν παραδείγματα επιθυμητών επενδύσεων στις λιγνιτικές περιοχές που βρίσκονται σε μετάβαση στα Δυτικά Βαλκάνια», δήλωσε ο Mirnes Bajtarević.

Ο Samir Kamenjaković τόνισε ότι: «Είναι εξαιρετικά σημαντική η καθιέρωση ενός Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης, εν μέρει συνδεδεμένου με την τιμολόγηση του άνθρακα, καθώς θα συμβάλλει στην υλοποίηση σχεδίων που έχουν ήδη καταρτιστεί για το Živinice, και τελικά  στη μετάβαση του Δήμου μακριά από την εξάρτηση από τον λιγνίτη».

Ο Νίκος Μάντζαρης, Συνιδρυτής και Αναλυτής Πολιτικής του Green Tank, παρουσίασε τα αποτελέσματα της ανάλυσης για τη δίκαιη κατανομή των Ταμείων για τη Δίκαιη Μετάβαση στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. «Ο νέος Κανονισμός για το CBAM θα οδηγήσει σε σημαντική απώλεια εισοδήματος για τη βιομηχανία λιγνίτη στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Ο έγκαιρος σχεδιασμός για τη Δίκαιη Μετάβαση στις ανθρακικές περιφέρειες και η επαρκής χρηματοδότηση είναι απολύτως αναγκαία. Ωστόσο, τα Δυτικά Βαλκάνια θα έπρεπε να αποφύγουν τα λάθη που έγιναν κατά τον σχεδιασμό του ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης. Για μια δίκαιη κατανομή πρέπει να ληφθεί υπόψη η ταχύτητα της κάθε χώρας στη μετάβαση μακριά από τον λιγνίτη», δήλωσε.

• Μπορείτε να παρακολουθήσετε το σύνολο της συζήτησης εδώ.
• Μπορείτε να διαβάσετε τη μελέτη του CEE Bankwatch με τίτλο «The Western Balkan power sector: between crisis and transition» εδώ.
• Μπορείτε να διαβάσετε την κοινή έκθεση του Green Tank και του CEE Bankwatch με τίτλο «Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης για τα Δυτικά Βαλκάνια» εδώ.
• Μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το έργο LifeETX εδώ.