Ας μιλήσουμε για λύσεις στο ενεργειακό ζήτημα

Ο τίτλος προδίδει ακριβώς το περιεχόμενο του κειμένου. Η ενέργεια, μάς είναι απαραίτητη από το πρωί που θα ξυπνήσουμε και θα ανάψουμε το φως για να πλύνουμε το πρόσωπό μας, μέχρι το βράδυ όταν θα ετοιμάσουμε το γεύμα της επόμενης μέρας, ενώ ευθύνεται έμμεσα ή άμεσα για τα περισσότερα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρονται στις οργανωμένες κοινωνίες. Οι αυξανόμενες τιμές του ρεύματος και των καυσίμων, όπως και τα μπλακ άουτ των πολύ θερμών ημερών, καθιστούν πολυτέλεια ένα βασικό αγαθό. Αυτό σημαίνει ότι κάτι πρέπει να αλλάξει. 

Υπάρχει έντονη αντιπαράθεση γύρω από το αν οι μεμονωμένες κινήσεις βοηθούν ουσιαστικά σε μια συνολική αλλαγή ή είναι απλώς σταγόνα στον ωκεανό. Το μόνο σίγουρο είναι πως τα παρακάτω είναι άμεσες λύσεις, οι πιο περιβαλλοντικά φιλικές, που βελτιώνουν την ποιότητα ζωής σε ένα σπίτι.

• Ενεργειακές κοινότητες

Οι ενεργειακές κοινότητες προσφέρουν λύση σε μία χούφτα προβλημάτων, αφού με βάση πάντα την καθαρή ενέργεια προσφέρουν και άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη. Πρακτικά αυτό σημαίνει ότι συστήνοντας μια τέτοια κοινότητα, της οποίας το πλαίσιο μοιάζει πολύ με αυτό των συνεταιρισμών, έχεις τη δυνατότητα να δραστηριοποιηθείς στην παραγωγή, πώληση και διανομή ενέργειας, την ηλεκτροκίνηση και άλλα πολλά, είτε σε μικρή κλίμακα για τις ανάγκες του νοικοκυριού σου με ένα λογικό κόστος, είτε σε επενδυτικό επίπεδο για να απολαμβάνεις κέρδη από υπηρεσίες που προσφέρεις. Η πιο δημοφιλής δράση των ενεργειακών κοινοτήτων είναι το λεγόμενο virtual net-metering, όπου ουσιαστικά 5 τουλάχιστον άνθρωποι φτιάχνουν ένα φωτοβολταϊκό πάρκο για να παράξουν ενέργεια που θα καλύπτει την κατανάλωση για το σπίτι ή την επιχείρησή τους. Με αυτήν την εφάπαξ επένδυση γλιτώνεις ρήτρες αναπροσαρμογής, δυσβάσταχτα κόστη και το άγχος των λογαριασμών, αφού οι κιλοβατώρες σου είναι τσάμπα! Ταυτόχρονα, μειώνεις κατά πολύ το περιβαλλοντικό αποτύπωμα του νοικοκυριού σου, γιατί πλέον το ρεύμα σου δεν “στοιχίζει” 400 γραμμάρια CO2 για κάθε κιλοβατώρα!   

Παρά τα θετικά του θεσμού, δυστυχώς η στήριξη από την Πολιτεία δεν είναι αρκετή. Θα πρέπει σίγουρα να γίνει μια προσπάθεια ενημέρωσης όλων για αυτήν την επιλογή και να διορθωθούν οι χρονοβόρες διαδικασίες ανάπτυξης μιας ενεργειακής κοινότητας, όπως και να δοθούν οικονομικά βοηθήματα, κυρίως σε ευάλωτα νοικοκυριά που τώρα βρίσκονται σε επιδοματικό καθεστώς. Η ισότιμη πρόσβαση των πολιτών στο ενεργειακό δίκτυο είναι επίσης κλειδί για μια δίκαιη ενεργειακή μετάβαση. Η επιτάχυνση της εισχώρησης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μίγμα φέρνει έμμεσα οφέλη στο σύνολο των καταναλωτών. Για παράδειγμα, χάρη στις ΑΠΕ η μεγαβατώρα στοίχιζε 40€ λιγότερα από όσο θα έφτανε μόνο με τα ορυκτά καύσιμα στην κρίση του χειμώνα του 2022 και δεν μπορούμε να φανταστούμε πόσο πιο δύσκολη θα ήταν η κατάσταση. 

• Εξοικονόμηση ενέργειας

Από τη μικρή λάμπα που θα αλλάξεις, μέχρι τη μετατροπή του σπιτιού σου σε παθητικό κτίριο, μόνο οφέλη μπορείς να απολαύσεις! Ίσως ακούγεται κλισέ πλέον το “κλείνε το φως όταν φεύγεις από ένα δωμάτιο”, αλλά περιέχει μια δόση αλήθειας. Είναι πάντα καλό να προσέχουμε να μην γινόμαστε σπάταλοι με τους φυσικούς πόρους, ωστόσο η μεγάλη διαφορά δεν έγκειται σε αυτές τις (θετικές) συνήθειες. Η πραγματική εξοικονόμηση επιτυγχάνεται με τη μόνωση και αναβάθμιση του σπιτιού μας στα πρότυπα ενός παθητικού κτιρίου ή αλλιώς κτιρίου χαμηλών εώς μηδενικών εκπομπών. Οι ενεργειακές ανάγκες μειώνονται κατά πολύ, κάτι το οποίο μεταφράζεται και σε εξοικονόμηση χρημάτων, ενώ το επίπεδο διαβίωσης στον χώρο μας βελτιώνεται ραγδαία και άμεσα. Μία τέτοιου τύπου αναβάθμιση κοστίζει μόλις 2% περισσότερο από μία -δυστυχώς- συνηθισμένη και επιφανειακή ανακαίνιση και προσφέρει πολλαπλάσια οφέλη. Ενδεικτικές παρεμβάσεις για ένα παθητικό κτίριο είναι η παχιά μόνωση, ο μηχανικός εξαερισμός, ο συνδυασμός με σύστημα ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, η σωστή σκίαση των ανοιγμάτων, τα ενεργειακά τζάμια και κουφώματα.

Στην Ελλάδα το ⅓ σχεδόν των εθνικών ρύπων προέρχεται από τον κτιριακό τομέα και οι μέχρι τώρα κινήσεις του κράτους είναι ανεπαρκείς για τη μείωση αυτών. Το πρόγραμμα “Εξοικονομώ” έχει αποδειχτεί αναποτελεσματικό σε κεντρικό επίπεδο επίτευξης στόχων εξοικονόμησης, ενώ για κάθε νοικοκυριό ξεχωριστά δεν υπάρχουν σημαντικά πλεονεκτήματα. Είναι σημαντικό να υπάρξουν προγράμματα καλύτερων ενεργειακών προδιαγραφών και διαφορετικών ταχυτήτων: μια επιδοτούμενη στήριξη 100% σε ευάλωτα νοικοκυριά παρόμοια με τη λειτουργία του “Εξοικονομώ” και ένα πρόγραμμα που να στοχεύει στο σύνολο της κοινωνίας με φορολογικά κίνητρα και άλλου τύπου επιδότηση.

• Εξηλεκτρισμός θέρμανσης και ψύξης

Κεντρική ή αυτόνομη θέρμανση; Αυτόνομη, και μάλιστα ανεξάρτητη από ορυκτά καύσιμα! Εννοείται πως στα πολύ ψυχρά κλίματα ένα τζάκι, είτε συμβατικό είτε ενεργειακό, ή ακόμα και μια σόμπα πέλλετ είναι από τις καλύτερες επιλογές. Στο δικό μας όμως ήπιο κλίμα, ειδικά αν το σπίτι είναι καλά μονωμένο, οι αντλίες θερμότητας και τα νέα κλιματιστικά, που έχουν εξαιρετική απόδοση, μας καλύπτουν άνετα για θέρμανση και ψύξη. Με λίγα λόγια, δίνουμε τέλος στον εφοδιασμό με πολύ ακριβά και ρυπογόνα καύσιμα όπως το πετρέλαιο και το ορυκτό αέριο και προλαβαίνουμε τις εξελίξεις, αφού σε λίγα χρόνια οι καυστήρες θα απαγορευτούν για οικιακή χρήση. Η αρχική επένδυση για ένα καλό σύστημα κλιματισμού δεν είναι καθόλου ακριβότερη από την εγκατάσταση καλοριφέρ και θα μας γλιτώσει τον κόπο να ξαναλλάζουμε όταν θα γίνει υποχρεωτική η απεξάρτηση από τα ορυκτά. Ακόμη και τη δεδομένη στιγμή που τα περισσότερα νοικοκυριά προμηθεύονται ρεύμα από μη ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το περιβαλλοντικό αποτύπωμα ενός ηλεκτρικού συστήματος είναι χαμηλότερο των καυστήρων.

Κάθε χρόνο δίνονται πολλά εκατομμύρια ευρώ από το κράτος σε επιδοτήσεις θέρμανσης – την ψύξη την ξεχνούν δυστυχώς – τα οποία θα μπορούσαν να κατευθυνθούν στην εγκατάσταση και αντικατάσταση των υπαρχόντων καυστήρων με αντλίες θερμότητας. Αντ’αυτού, συνεχίζουμε τις μη βιώσιμες επιδοτήσεις και προχωράει ένα βίαιο σχέδιο εξάπλωσης του δικτύου ορυκτού αερίου με ανυπολόγιστες περιβαλλοντικές (και οικονομικές) επιπτώσεις στο φυσικό και αστικό περιβάλλον. 

• Αυτοπαραγωγή ρεύματος από ΑΠΕ

Μπορείς να αποκτήσεις δικό σου φωτοβολταϊκό στην ταράτσα σου! Το θεσμικό πλαίσιο επιτρέπει σε όλους μας να γίνουμε “αυτοπαραγωγοί” ενέργειας, δηλαδή να παράγουμε και να καταναλώνουμε τη δική μας ενέργεια, χωρίς μάλιστα τη χρήση μπαταριών. Βάζουμε απλώς στη στέγη μας το φωτοβολταϊκό με έναν inverter, αυτό συνδέεται στο δίκτυο και η ενέργεια που δεν χρησιμοποιούμε με ταυτοχρονισμό μεσα στη μέρα διοχετεύεται στο δίκτυο και μας επιστρέφεται τη νύχτα ή τις ημέρες του χρόνου που η παραγωγή είναι χαμηλή. Όπως και στο παράδειγμα των ενεργειακών κοινοτήτων, η ενέργεια παράγεται από τον ήλιο και άρα δεν έρχεται από κάποια επιβαρυντική για το κλίμα πηγή ενέργειας και φυσικά οι κιλοβατώρες μας είναι δωρεάν. Εφόσον δεν είναι απαραίτητη η μπαταρία, καθώς το δίκτυο κάνει την αποθήκευση για εμάς, η επένδυση είναι σχετικά φθηνή: 1 kWp κοστίζει κάπου στα 1.000€ και παράγει 1.300kWh κατά μέσο όρο τον χρόνο! Με τις σημερινές τιμές των παρόχων, η απόσβεση γίνεται σε ελάχιστα χρόνια.

Η επιδότηση του ηλιακού θερμοσίφωνα πριν μερικές δεκαετίες έφερε ζεστό νερό χωρίς χρήματα σε χιλιάδες νοικοκυριά. Κάτι παρόμοιο θα μπορούσε να γίνει και για τα οικιακά φωτοβολταϊκά με προτεραιότητα σε ευάλωτες ομάδες της κοινωνίας, με το κόστος να μην είναι μεγαλύτερο από τις αναποτελεσματικές επιδοτήσεις σε ορυκτά καύσιμα. Αντιθέτως μάλιστα. Επίσης, το αρμόδιο Υπουργείο οφείλει να διευκολύνει τη συλλογική αυτοπαραγωγή για πολυκατοικίες ή γειτονικά κτίρια, όπου οι απώλειες θα εκμηδενίζονταν και η πρακτική εφαρμογή είναι απολύτως βατή.

• Μετακινήσεις

“Αναπτυγμένη δεν είναι μια χώρα όπου όλοι έχουν αμάξι, αλλά εκείνη στην οποία οι πλούσιοι μετακινούνται με το λεωφορείο” – Gustavo Petro

Η αποφυγή των μετακινήσεων με το αμάξι είναι μία από τις πιο παλιές συμβουλές για την εξοικονόμηση ρύπων. Φυσικά, ο σύγχρονος τρόπος ζωής δεν καθιστά πάντα εύκολη τη μετακίνηση με ποδήλατο ή περπάτημα. Ωστόσο, όπου είναι εφικτό, πχ για υποχρεώσεις κοντά στο σπίτι μας ή τα ψώνια μας, είναι η ιδανική επιλογή λόγω των μηδενικών εκπομπών ρύπων. Για τις περιπτώσεις που αυτό δεν είναι δυνατό, υπάρχουν τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα οποία όσο τα στηρίζουμε τόσο θα βελτιώνονται, και η επιλογή της “κοινής” χρήσης, δηλαδή της μετακίνησης μαζί με συναδέλφους, φίλους και συγγενείς. Η παραπάνω λογική δεν είναι πολύ οικεία ακόμα στη χώρα μας παρά τα οφέλη της: μείωση του κόστους μεταφορών, χρόνος κοινωνικοποίησης, διαμοιρασμός των κατά κεφαλήν ρύπων και αποσυμφόρηση της κυκλοφορίας χάρη στα λιγότερα οχήματα. Ακομα και η μείωση της ταχύτητας περιορίζει τους ρύπους, αφού για κάθε 20km/h λιγότερα εξοικονομούμε κατά μέσο όρο 4,6% κατανάλωσης καυσίμου. Ιδανικά βέβαια, καλό είναι να επιλέγουμε ηλεκτροκίνητα οχήματα όπως αμάξι, πατίνι ή και ποδήλατο, καθώς αποδεδειγμένα στον κύκλο ζωής τους είναι λιγότερο επιβαρυντικά προς το περιβάλλον, ακόμα και στην περίπτωση που φορτίζονται από ρεύμα προερχόμενο από ορυκτά καύσιμα (γεγονός που θα αλλάξει σταδιακά με τη στροφή στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας)

Χρειάζεται η γρήγορη μετατροπή του στόλου των οχημάτων – αρχής γενομένης με τα μέσα μαζικής μεταφοράς – σε ηλεκτρικά, και φυσικά η ανάπτυξη ασφαλών ποδηλατόδρομων για να εξελιχθεί πραγματικά ο τομέας των μετακινήσεων. Αυτό μπορεί να γίνει μόνο με ένα φιλόδοξο πρόγραμμα από την πλευρά της πολιτείας και τη στήριξη των πολιτών για την απόκτηση περιβαλλοντικά φιλικών μέσων μετακίνησης, πχ με μείωση της φορολογίας σε νέα ηλεκτρικά οχήματα.