Το μεγάλο στοίχημα της υδροηλεκτρικής ενέργειας – Το comeback και οι προσδοκίες από τη νέα Κομισιόν

Καθώς η τράπουλα στην ΕΕ ξαναμοιράζεται σε λίγες εβδομάδες, η υδροηλεκτρική βιομηχανία της Ευρώπης στοχεύει στο να αποσπάσει ένα μεγαλύτερο κομμάτι της πίτας, στη προσοχή  των Βρυξελλών.

Τα τέλη του 2023 και οι αρχές του 2024 επεφύλαξαν καλά νέα για τη βιομηχανία – η άφθονη βροχή έκανε πολλούς στρόβιλους να περιστρέφονται και ο κλάδος κατάφερε να ενταχθεί στον νόμο της ΕΕ για το Net Zero Industry Act. 

Οι θετικοί τίτλοι είναι κάτι σπάνιο για τον τομέα που συνέβαλε στην ενεργειακή κρίση του 2022 –η παραγωγή μειώθηκε κατά 20% από το 2021 έως το 2022 εν μέσω εκτεταμένης ξηρασίας– και ξεπεράστηκε ως η μεγαλύτερη πηγή ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στην ΕΕ από τον άνεμο το 2019, αφού κυριαρχούσε για έναν αιώνα .

Ωστόσο, όπως υπογραμμίζει σε εκτενή του ανάλυση το Euractiv, το 2023 σημείωσε ανάκαμψη 15%, έως και 315 τεραβατώρες. Το 2024 βρίσκεται σε καλό δρόμο για να καλύψει τα επίπεδα παραγωγής του 2021. 

Η επιστροφή

Και παράγοντες του κλάδου μιλούν για ένα δυναμικό comeback της υδροηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, πολιτικά, δεν είναι. 

Στις 14 Μαρτίου, μια βιομηχανική συμμαχία με τη συμμετοχή της ΕΕ Eurelectric και δέκα εταιρειών κοινής ωφελείας που διαχειρίζονται υδροηλεκτρικούς σταθμούς, κάλεσε τους «ευρωπαίους φορείς λήψης αποφάσεων να προωθήσουν την υδροηλεκτρική ενέργεια ως ζωτικό ακρογωνιαίο λίθο του μέλλοντός μας για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». 

«Για να ξεκλειδώσει το πλήρες δυναμικό της υδροηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ, να διαλύσει τις προκατειλημμένες αντιλήψεις και να προωθήσει μια στροφή προς μια συζήτηση βασισμένη στην απτή πραγματικότητα», η συμμαχία ζητεί άμεση δράση.

Τα προβλήματα

Το μεγαλύτερο πρόβλημα τους; Σε σύγκριση με τις νέες κύριες ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η υδροηλεκτρική ενέργεια μοιάζει με κάτι από τα μέσα της δεκαετίας του 1900 – πλημμυρίζοντας ολόκληρες κοιλάδες των Άλπεων στο όνομα της εξουσίας και η πρόοδος απλώς δεν κερδίζει πλέον τους ψηφοφόρους.

Στην Αυστρία, το κίνημα για τη διατήρηση της φύσης που διαμαρτύρεται για την υδροηλεκτρική ενέργεια άνθισε στους Πράσινους και έχει επεκταθεί στην ακροδεξιά. 

Η υδροηλεκτρική ενέργεια μοιάζει με έναν από αυτούς τους τομείς για τους οποίους οι πολιτικοί όταν ρωτούνται εκφράζουν τη λύπη τους, παρέχουν άφθονα λόγια για τον απαραίτητο ρόλο της στην ενεργειακή μετάβαση της Ευρώπης , αλλά στην πράξη, οι περισσότεροι νέοι νόμοι της ΕΕ τρομάζουν τον κλάδο.

Οι διαφωνίες στις Βρυξέλλες

Όπως γράφει του Euractiv, οι  Βρυξέλλες διαφωνούν ενεργά με τη μεγαλύτερη εταιρεία υδροηλεκτρικής ενέργειας, τη Γαλλία, τη μεγαλύτερη ηλεκτροπαραγωγική εταιρεία της ΕΕ με το ένα έκτο της εγκατεστημένης ισχύος της ΕΕ στα 25,4 GW και η κρατική εταιρεία κοινής ωφέλειας EDF διαφωνεί με τις Βρυξέλλες για το ποιος θα πρέπει να λειτουργεί τα εκατοντάδες φράγματά της.

Η εταιρεία κατέχει το 80% των παραχωρήσεων του γαλλικού στόλου υδροηλεκτρικής ενέργειας, αλλά η ΕΕ επιμένει ότι πρέπει να ανοίξουν στην ελεύθερη αγορά. 

Το άνοιγμα των 447 φραγμάτων της Γαλλίας σε μια ανταγωνιστική διαδικασία υποβολής προσφορών σημαίνει, «να επιτρέψουμε σε ξένους ανταγωνιστές να λειτουργούν γαλλικά φράγματα. Αυτό δεν αποτελεί επιλογή», ​​δήλωσε ο υπουργός Οικονομίας Μπρούνο Λεμέρ τον Μάρτιο. 

Μέχρι να επιλυθεί το πρόβλημα, η ανακαίνιση των γαλλικών φραγμάτων είναι πρόκληση, καθώς θα απαιτούσε αλλαγές στις παραχωρήσεις. 

Ο κλάδος συνεχίζει να καταδιώκεται από το γεγονός ότι τα φράγματα υδροηλεκτρικής ενέργειας προσθέτουν στους κατακερματισμένους υδάτινους δρόμους της Ευρώπης – παρά το γεγονός ότι αποτελούν μόλις το 5% των φραγμών, επιμένει η βιομηχανία. 

Οι νέοι κανόνες

Οι νέοι περιβαλλοντικοί κανόνες της ΕΕ τείνουν να προκαλούν νευρικότητα στον τομέα. Η Hydropower κατάφερε να παλέψει με κάποια προσπάθεια εξαίρεσης από τον αμφισβητούμενο νόμο για την αποκατάσταση της φύσης. 

Μια αναθεώρηση της οδηγίας-πλαισίου της ΕΕ για τα ύδατα, ακόμη κι αν απλώς φημολογείται, μπορεί να πυροδοτήσει φρενίτιδα δραστηριότητας – παρόμοια με εκείνη όταν ένας Βαυαρός κεντροαριστερός βουλευτής του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου της ΕΕ  παρενέβη εξ ονόματος της βιομηχανίας το 2021 , παρόλο που δεν συμμετείχε στη σχετική επιτροπή.

Ως εκ τούτου η βιομηχανία επιλέγει να διατυμπανίζει τα πλεονεκτήματά της: παροχή ευελιξίας (μέσω λεκανών βουνών και αντληθέντων εγκαταστάσεων αποθήκευσης που παρέχουν το 90% της χωρητικότητας αποθήκευσης της ΕΕ σήμερα) και πράσινη εγχώρια ισχύ.

Ο τομέας υπογραμμίζει επίσης τον υψηλό βαθμό τεχνολογικής του ωριμότητας και την αδράνειά του, το κλειδί για τη σταθεροποίηση της συχνότητας των μελλοντικών δικτύων ηλεκτρικής ενέργειας της Ευρώπης, κάτι που ούτε η ηλιακή ενέργεια ούτε η αιολική ενέργεια μπορούν να προσφέρουν επαρκώς.

Ωστόσο, η επιτυχία ήταν περιορισμένη. Η λέξη στο Berlaymont της Επιτροπής είναι ότι μια προσαρμοσμένη στρατηγική υποστήριξης για την υδροηλεκτρική ενέργεια είναι απίθανη. Ωστόσο, η υποστήριξη για αντλούμενη υδροηλεκτρική ενέργεια είναι πιθανό να διαδραματίσει βασικό ρόλο στη μελλοντική καθοδήγηση της ΕΕ για την αποθήκευση ενέργειας και την ευελιξία. 

Ο νέος επίτροπος

Ως εκ τούτου το ερώτημα που θέτει η αγορά είναι αν θα μπορούσε ένας νέος Επίτροπος Ενέργειας, ίσως με καταγωγή από την Ισπανία, όπου η υδροηλεκτρική ενέργεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο, να είναι πιο δεκτικός από τον αποχωρήσαντα Φρανς Τίμερμανς; 

Ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: τα χαρτιά στις Βρυξέλλες ανακατεύονται και η βιομηχανία υδροηλεκτρικής ενέργειας αναζητά μεγαλύτερο μερίδιο της προσοχής και της πίτας υποστήριξης.

Η υδροηλεκτρική ενέργεια στην Ευρώπη

Η υδροηλεκτρική ενέργεια έχει μακρά ιστορία στην Ευρώπη και το πρώτο μισό του περασμένου αιώνα συνέβαλε σημαντικά στη βιομηχανική ανάπτυξη και ευημερία στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης. Σήμερα, σχεδόν 650 TWh παράγονται σε ένα μέσο υδρολογικό έτος, που ισοδυναμεί με περίπου το 65% του οικονομικά εφικτού δυναμικού υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, συμπεριλαμβανομένης της Τουρκίας. 

Εδώ και λίγα χρόνια, η ετήσια παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας σταθεροποιείται κοντά στις 650 TWh και η συνολική εγκατεστημένη ισχύς κοντά στα 230 GW. Πρέπει ωστόσο να σημειωθεί ότι η ετήσια παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας επηρεάζεται από την υδρολογική κατάσταση κάθε χρόνο.

Οι σημερινές προκλήσεις της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη

Ωστόσο, έχουν πραγματοποιηθεί σχετικά μικρές επενδύσεις τα τελευταία 15 χρόνια, όπως φαίνεται στο Σχήμα 4 που δείχνει την εγκατεστημένη ισχύ υπό κατασκευή. Το 2011 παρατηρείται μια αρκετά σημαντική αύξηση της κατασκευής νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας που αγγίζουν σχεδόν τα 10.000 MW. Αυτό μπορεί να αποδοθεί στην καταστροφή της Φουκουσίμα που οδήγησε πολλές χώρες να επαναπροσδιορίσουν την ενεργειακή τους στρατηγική προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η υδροηλεκτρική ενέργεια, παράλληλα με τη σχεδιαζόμενη σταδιακή κατάργηση της πυρηνικής ενέργειας. Έκτοτε, ωστόσο, η κατασκευαστική δραστηριότητα μειώνεται μέχρι σήμερα κάτω από τα 4000 MW με δραστηριότητα άνω των 5000 MW το 2018.

Το χαμηλό επίπεδο επενδύσεων σήμερα μπορεί να αποδοθεί στο γεγονός ότι οι τρέχουσες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην ευρωπαϊκή αγορά spot είναι πολύ χαμηλές για τους ακόλουθους λόγους:

Η παραγωγική ικανότητα στην Ευρώπη είναι πολύ υψηλή (ειδικά μέσω συμβατικών θερμικών γεννητριών που χρησιμοποιούν άνθρακα)

Το κόστος των πιστοποιητικών CO2 είναι πολύ χαμηλό

Η πραγματική αγορά έχει στρεβλωθεί λόγω των υψηλών επιδοτήσεων που παρέχονται για ανανεώσιμες πηγές ενέργειας όπως η ηλιακή και η αιολική

Έτσι, υπό τέτοιες συνθήκες αγοράς η παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας τιμωρείται αυστηρά. Ωστόσο, μετά τη μείωση αυτών των επιδοτήσεων και τις πραγματικές στρεβλώσεις των τιμών της αγοράς και μετά την οικονομική ανάκαμψη στην Ευρώπη, η ελκυστικότητα της επέκτασης και αναβάθμισης των υφιστάμενων υδροηλεκτρικών σταθμών, με σκοπό να γίνουν πιο ευέλικτοι μέσω της ανακαίνισης του εξοπλισμού και της αύξησης της αποθήκευσης όπου είναι δυνατόν , μαζί με την κατασκευή νέων σταθμών παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με αντλία αποθήκευσης, θα αυξηθεί σημαντικά. Επιπλέον, σε πολλές χώρες εξακολουθεί να υπάρχει σημαντική ποσότητα αναξιοποίητου υδροηλεκτρικού δυναμικού. Ωστόσο, ενόψει των περιβαλλοντικών και κοινωνικοοικονομικών περιορισμών, η μερική χρήση αυτού του εναπομείναντος δυναμικού είναι εξαιρετικά δύσκολη και μπορεί να επιτευχθεί μόνο μέσω καινοτόμων και βιώσιμων λύσεων για νέους υδροηλεκτρικούς σταθμούς.

Ο μελλοντικός ρόλος της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη ως καταλύτης για την ενεργειακή μετάβαση (σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή)

Η υδροηλεκτρική ενέργεια διαδραματίζει σημαντικό ρόλο σήμερα και θα γίνει ακόμη πιο σημαντική τις επόμενες δεκαετίες, καθώς μπορεί να αποτελέσει καταλύτη για την ενεργειακή μετάβαση στην Ευρώπη.

Το φιλόδοξο σχέδιο για την ενεργειακή μετάβαση στην Ευρώπη επιδιώκει να επιτύχει ένα μέλλον ανθεκτικό στο κλίμα χαμηλών εκπομπών άνθρακα με ασφαλή και οικονομικά αποδοτικό τρόπο, χρησιμεύοντας ως παγκόσμιο παράδειγμα. Ο βασικός ρόλος της ηλεκτρικής ενέργειας θα ενισχυθεί έντονα σε αυτήν την ενεργειακή μετάβαση. Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, η σταδιακή κατάργηση της παραγωγής πυρηνικής ενέργειας και άνθρακα έχει ξεκινήσει με τη μετάβαση σε νέες ανανεώσιμες πηγές που αποτελούνται κυρίως από ηλιακή και αιολική για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Ωστόσο, η ηλιακή και η αιολική είναι μεταβλητές πηγές ενέργειας και είναι δύσκολο να ευθυγραμμιστούν με τη ζήτηση. Η υδροηλεκτρική ενέργεια υποστηρίζει ήδη την ενσωμάτωση της αιολικής και ηλιακής ενέργειας στο δίκτυο τροφοδοσίας μέσω της ευελιξίας στην παραγωγή καθώς και των δυνατοτήτων της για αποθηκευτική ικανότητα. Αυτές οι υπηρεσίες θα έχουν πολύ μεγαλύτερη ζήτηση προκειμένου να επιτευχθεί η ενεργειακή μετάβαση στην Ευρώπη και παγκοσμίως.

Η υδροηλεκτρική ενέργεια, με τις αναξιοποίητες δυνατότητες της, έχει όλα τα χαρακτηριστικά για να χρησιμεύσει ως εξαιρετικός καταλύτης για μια επιτυχημένη ενεργειακή μετάβαση. Ωστόσο, αυτό θα απαιτήσει μια πιο ευέλικτη, αποτελεσματική, περιβαλλοντικά και κοινωνικά αποδεκτή προσέγγιση για την αύξηση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας για να συμπληρώσει την παραγωγή αιολικής και ηλιακής ενέργειας. 

Συγκεκριμένα:

• Αύξηση της παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας μέσω της εφαρμογής νέων φιλικών προς το περιβάλλον συστημάτων υδροηλεκτρικής ενέργειας πολλαπλών χρήσεων και με τη χρήση του κρυμμένου δυναμικού στις υπάρχουσες υποδομές.
• Αύξηση της ευελιξίας παραγωγής από υπάρχοντες υδροηλεκτρικούς σταθμούς με προσαρμογή και βελτιστοποίηση υποδομών και εξοπλισμού σε συνδυασμό με καινοτόμες λύσεις για τον μετριασμό των περιβαλλοντικών επιπτώσεων.
• Αύξηση της αποθήκευσης με την αύξηση των υφιστάμενων φραγμάτων και την κατασκευή νέων ταμιευτήρων, που πρέπει να διασφαλίζουν όχι μόνο ευέλικτο ενεργειακό εφοδιασμό, αλλά και να υποστηρίζουν την παροχή τροφίμων και νερού και έτσι να συμβάλλουν στο NEXUS Water-Energy-Food και στην επίτευξη της Βιώσιμης Ανάπτυξης Στόχοι των Ηνωμένων Εθνών.
• Ενίσχυση της συνεισφοράς της ευελιξίας από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με αντλία αποθήκευσης με την ανάπτυξη και την οικοδόμηση καινοτόμων ρυθμίσεων σε συνδυασμό με την υπάρχουσα υποδομή νερού.

Η κλιματική αλλαγή θα είναι ένα σημαντικό ζήτημα για την ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη. Η επίδραση της κλιματικής αλλαγής όχι μόνο θα αλλάξει τη διαθεσιμότητα των υδάτινων πόρων εγκαίρως αλλά θα αλλάξει και τη συμπεριφορά των λεκανών απορροής μέσω της αυξημένης απόδοσης ιζήματος και των συχνότερων φυσικών κινδύνων, θέτοντας έτσι σε κίνδυνο την παραγωγή υδροηλεκτρικής ενέργειας στο μέλλον. Αναγνωρίζεται ότι οι ταμιευτήρες που συνδέονται με τους υδροηλεκτρικούς σταθμούς θα πρέπει να συμβάλλουν όλο και περισσότερο στον μετριασμό των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής. 

Μέσω ενός εκτεταμένου προγράμματος αναθεώρησης και διαβούλευσης που απευθύνεται σε ολόκληρο τον τομέα της υδροηλεκτρικής ενέργειας και τους ενδιαφερόμενους φορείς (συμπεριλαμβανομένων των κατασκευών, της παραγωγής, περιβαλλοντικών και κοινωνικών θεμάτων), το Hydropower Europe Forum θα αποτελέσει ένα εστιακό σημείο για την αναθεώρηση και την ανάπτυξη της υδροηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη και, στη συνέχεια, της ευρωπαϊκής υδροηλεκτρικής ενέργειας εντός της ευρύτερο κόσμο. Με βάση το εκτεταμένο πρόγραμμα διαβούλευσης, το Hydropower Europe Forum θα αναπτύξει μια στρατηγική ατζέντα έρευνας και καινοτομίας καθώς και έναν οδικό χάρτη για την υλοποίηση του οράματος.