Επενδύσεις ESG και σωτηρία του πλανήτη

Τα κεφάλαια ESG παρείχαν καλύτερες αποδόσεις για τους ευρωπαϊκούς επενδυτές μεταξύ 2010 και 2020, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Αρχή Κινητών Αξιών και Αγορών (European Securities and Markets Authority, ESMA). Με βάση την τέταρτη ετήσια στατιστική έκθεσή της που δημοσιεύθηκε τον περασμένο Απρίλιο, οι οργανισμοί συλλογικών επενδύσεων σε κινητές αξίες με στρατηγική ESG, συμπεριλαμβανομένων ιδίων κεφαλαίων, ομολογιών και μικτών, είχαν καλύτερη απόδοση από κεφάλαια μη ESG. Ειδικότερα, η ESMA σημειώνει ότι τα κεφάλαια αντίκτυπου (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, νέα προοπτική για τους επενδυτές, η χρηματοοικονομική με αντίκτυπο, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 26.03.2022), έχουν επειδείξει καλύτερες επιδόσεις από άλλες στρατηγικές ESG.

Τα στοιχεία που αναλύθηκαν από την ESMA αποκαλύπτουν επίσης ότι το κόστος των κεφαλαίων ESG ήταν χαμηλότερο από αυτό των άλλων κεφαλαίων. Με αυτόν τον τρόπο, η έκθεση ESMA υπογραμίζει τα κίνητρα για τους ιδιώτες επενδυτές να στραφούν ακόμη περισσότερο στα χρηματοοικονομικά εργαλεία ESG. Ωστόσο, ήδη υπό την πίεση των αλλαγών στη συμπεριφορά των πελατών τους και των κανονισμών ESG, οι παράγοντες της χρηματοοικονομικής βιομηχανίας βρίσκονται τώρα υπό αμφισβήτηση από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC). H IPCC προειδοποιεί λοιπόν για το γεγονός ότι, χωρίς βαθιά και άμεση μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε όλους τους τομείς, θα είναι αδύνατο να περιοριστεί η υπερθέρμανση του πλανήτη στους 1,5 C. Μεταξύ 2010 και 2020, οι μέσες παγκόσμιες εκπομπές έφτασαν στο υψηλότερο μέγιστο στην ανθρώπινη ιστορία, αν και ο ρυθμός ανάπτυξής τους έχει επιβραδυνθεί. Η τελευταία έκθεση της IPCC καταλήγει στο συμπέρασμα ότι μπορούμε ακόμη να μειώσουμε στο μισό τις εκπομπές αλλά ότι βρισκόμαστε σε ένα σταυροδρόμι.

ESG και κλιματική αλλαγή

Ο όρος ESG χρονολογείται από το 2004. Η ιδέα είναι ότι οι επενδυτές θα πρέπει να αξιολογούν τις επιχειρήσεις με βάση όχι μόνο τη χρηματοοικονομική τους επίδοση, αλλά και το περιβαλλοντικό και κοινωνικό τους ιστορικό και τη διακυβέρνησή τους, χρησιμοποιώντας συνήθως αριθμητικές βαθμολογίες (βλ. Μ. Εσκαντάρ, Μ. Δούμπος, Κ. Ζοπουνίδης, Δείκτης ESG: ένα μοντέλο πολυκριτήριας ανάλυσης αποφάσεων, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 04.05.2022). Αρκετές δυνάμεις το θεωρούν ως επικρατούσα τάση. Περισσότεροι άνθρωποι θέλουν να επενδύσουν με τρόπο που να ευθυγραμμίζεται  με τις ανησυχίες τους σχετικά με τις παγκόσμιες προειδοποιήσεις και την αδικία. Με τις κυβερνήσεις συχνά σε αδιέξοδο, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι οι επιχειρήσεις πρέπει να λύνουν τα προβλήματα της κοινωνίας και να εξυπηρετούν όλους τους ενδιαφερόμενους, συμπεριλαμβανομένων των προμηθευτών, των πελατών και των εργαζομένων, όχι μόνο των μετόχων (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, Α. Λιαδάκη, επιχειρήσεις και κλίμα, Οικονομικός Ταχυδρόμος, 09.07.2022).

Όσοι σκέφτονται να επενδύσουν σε επιχειρήσεις που μολύνουν τον πλανήτη, να κακολογούν τους εργαζομένους και να «γεμίζουν» τα συμβούλια  με φίλους τους, θα πρέπει να γνωρίζουν ότι το ESG ήρθε για να τους σταματήσει. Είναι μια προσπάθεια να κάνει τον καπιταλισμό να λειτουργήσει καλύτερα και να αντιμετωπίσει τη σοβαρή απειλή που θέτει η κλιματική αλλαγή. Πρόσφατα, οι επενδύσεις έχουν εκτιναχθεί: οι κολοσσοί της διαχείρισης επενδύσεων ισχυρίζονται ότι περισσότερο από το ένα τρίτο των περιουσιακών τους στοιχείων ή 35 τρισεκατομμύρια δολάρια συνολικά, διαχειρίζονται μέσω κεφαλαίων ESG. Βρίσκονται στο λεξιλόγιο των CEO και εργαζομένων. Ίσως όλοι ελπίζουν ότι θα προκύψουν μεγάλα σχέδια από το ESG. Δυστυχώς, αυτά τα τρία γράμματα έχουν μετατραπεί σε κοινό τόπο αντιπαραθέσεων. Οι διάφοροι πληροφοριοδότες κατηγορούν τη βιομηχανία ESG για «greenwashing» εξαπατώντας τους πελάτες της. Όπως συμφωνούν οι διάφοροι εμπειρογνώμονες, αν και το ESG είναι συχνά μια καλοπροαίρετη επένδυση, παραμένει προβληματικό. Κινδυνεύει να θέσει αντικρουόμενους στόχους για τις επιχειρήσεις, να απομακρύνει τους αποταμιευτές και να αποσπάσει την προσοχή από το ζωτικό καθήκον της αντιμετώπισης της κλιματικής αλλαγής. Δημιουργεί ένα χάος που πρέπει να εξορθολογιστεί.

Θεμελιώδη προβλήματα

Τρία βασικά προβλήματα μπορούν να αναφερθούν. Πρώτον, επειδή συγκεντρώνει μια μεγάλη σειρά στόχων, δεν παρέχει κανένα αρμονικό οδηγό για τους επενδυτές και τις επιχειρήσεις να κάνουν τους συμβιβασμούς που είναι αναπόφευκτοι σε όποιαδήποτε κοινωνία. Για παράδειγμα, το κλείσιμο μιας επιχείρησης εξόρυξης άνθρακα είναι κακό για τους προμηθευτές και τους εργαζόμενούς της. Είναι πραγματικά δυνατόν να κατασκευαστούν γρήγορα πολυάριθμα αιολικά πάρκα χωρίς να ζημιωθεί η τοπική οικολογία; Υπονοώντας ότι αυτές οι συγκρούσεις δεν υπάρχουν ή μπορούν να επιλυθούν εύκολα, το ESG ενθαρρύνει την αυταπάτη.

Το δεύτερο πρόβλημα της βιομηχανίας ESG είναι ότι υπάρχει δυσκολία κατανόησης ως προς τα κίνητρα. Η βιομηχανία ESG ισχυρίζεται ότι η καλή συμπεριφορά είναι πιο επικερδής για τις επιχειρήσεις και τους επενδυτές. Στην πραγματικότητα, είναι συχνά πολύ κερδοφόρο για μια επιχείρηση να εξωτερικεύσει στην κοινωνία κόστη, όπως η ρύπανση, αντί να τα επιβαρυνθεί η ίδια άμεσα. Ως αποτέλεσμα η σχέση μεταξύ αρετής και χρηματοοικονομικής υπεραπόδοσης είναι ύποπτη.

Τέλος, το ESG έχει ένα πρόβλημα μέτρησης: τα διάφορα συστήματα βαθμολόγησης έχουν ασυνέπειες και φαίνονται εύκολα. Οι αξιολογήσεις πιστοληπτικής ικανότητας έχουν συσχέτιση 99% μεταξύ οργανισμών  αξιολόγησης. Αντίοθετα, οι αξιολογήσεις ESG παίρνουν λίγο περισσότερο από το ήμισυ του χρόνου. Οι επιχειρήσεις μπορούν να βελιτώσουν τη βαθμολογία ESG τους πουλώντας περιουσιακά στοιχεία σε διαφορετικό ιδιοκτήτη που συνεχίζει να τα διαχειρίζεται όπως πριν (για το πρόβλημα της μέτρησης βλ. το βιβλίο των Κ. Ζοπουνίδη, Μ. Εσκαντάρ, κοινωνικά υπεύθυνη επένδυση: μέθοδοι και κριτήρια ESG, εκδόσεις Κλειδάριθμος, 2022). Καθώς οι επενδυτές γίνονται πιο σοφοί σε τέτοιου είδους ασάφειες, γίνονται όλο και πιο σκεπτιστικές. Αυτό, σε συνδυασμό με την αναταραχή στις χρηματοοικονομικές αγορές, επιβραδύνει την εισροή χρημάτων σε βιώσιμα κεφάλαια (sustainable funds). Είναι σίγουρα καλό, λοιπόν, για μια επανεξέταση.

Το πρώτο βήμα είναι να αποδεσμευτούν αυτά τα τρία γράμματα E, S και G. Όσον αφορά το S, σε μια δυναμική, αποκεντρωμένη οικονομία, οι μενονωμένες επιχειρήσεις θα λαμβάνουν διαφορετικές αποφάσεις σχετικά με την κοινωνική τους συμπεριφορά επιδιώκοντας μακροπρόθεσμα κέρδη εντός του νόμου. Οι επιχειρήσεις τεχνολογίας μπορούν να κάνουν έκκληση στις αξίες των νέων εργαζομένων για να τους επανεκπαιδεύσουν. Επιχειρήσεις σε παρακμάζουσες βιομηχανίες, μπορεί να χρειαστεί να απολύσουν άτομα. Δεν υπάρχει ένα πρότυπο. Η τέχνη του μάνατζμεντ, ή αλλιώς G, είναι πολύ δύσκολο να γίνει ακόμη κατανοητή από τα διάφορα στελέχη του ESG.

Είναι καλύτερα να εστιάσουμε απλώς στο Ε. Ωστόσο, ακόμη και αυτό δεν είναι αρκετά ακριβές. Το περιβάλλον είναι ένας όρος που καλύπτει τα πάντα, συμπεριλαμβανομένης της βιοποικιλότητας, της λειψυδρίας, και ούτω καθεξής. Ο πιο σημαντικός κίνδυνος είναι μακράν οι εκπομπές, ιδιαίτερα αυτές που παράγονται από τις βιομηχανίες «διαρροής» άνθρακα. Με απλά λόγια, το Ε δεν πρέπει να σημαίνει περιβαλλοντικούς παράγοντες, αλλά μόνο για εκπομπές.

Οι επενδυτές και οι ρυθμιστικές αρχές πιέζουν ήδη για να γίνει πιο ομοιόμορφη και καθολική η αποκάλυψη από τις επιχειρήσεις των εκπομπών τους. Όσο πιο τυποποιημένες είναι, τόσο πιο εύκολο θα είναι να αξιολογήσουμε ποιές επιχειρήσεις είναι οι μεγάλοι ένοχοι άνθρακα και ποιές κάνουν τα περισσότερα για να μειώσουν τις εκπομπές.

Συπερασματικά, η καλύτερη ενημέρωση από μόνη της θα βοηθήσει στον αγώνα κατά της παγκόσμιας προειδοποίησης. Αποκαλύπτοντας με μεγαλύτερη ακρίβεια ποιες επιχειρήσεις ρυπαίνουν, θα βοηθήσει την κοινωνία να καταλάβει τί πραγματικά κάνει τη διαφορά στο κλίμα. Ένας αυξανόμενος αριθμός αλτρουιστών καταναλωτών και επενδυτών μπορεί να επιλέξει να ευνοήσει τις καθαρές επιχειρήσεις, ακόμη και αν τους κοστίσει χρηματοοικονομικά (βλ. Κ. Ζοπουνίδης, Μ. Εσκαντάρ, η ηθική λειτουργία επιχειρήσεων συνεπάγεται ηθικά προιόντα; Οικονομικός Ταχυδρόμος, 17.11.2021). Και ακόμη και αν μπορούν να ξεφύγουν από τη ρύπανση σήμερα, πολλές επιχειρήσεις και επενδυτές αναμένουν ότι τελικά θα έρθουν αυστηρότεροι κανονισμοί για τις εκπομπές άνθρακα και θα θελήσουν να μετρήσουν τους κινδύνους τους και να προσαρμόσουν τα επιχειρηματικά τους μοντέλα.

Καθηγητής Κωνσταντίνος Ζοπουνίδης, Ακαδημαϊκός

Βασιλική Ακαδημία Οικονομικών & Χρηματοοικονομικών

Βασιλική Ευρωπαϊκή Ακαδημία των Διδακτόρων

Επίτιμος Δρ. ΑΠΘ

Πολυτεχνείο Κρήτης & Audencia Business School, France

CIHEAM – International Center for Advanced Mediterranean Agronomic Studies, France, Greece

Υποψήφια Δρ. Μαριάννα Εσκαντάρ

Μέλος του Εργαστηρίου Financial Engineering

Πολυτεχνείο Κρήτης