Aπροσδόκητα κέρδη (windfall profits) στην αγορά ενέργειας: Nομικές παράμετροι της θεματικής

Ως απροσδόκητα συγκυριακά κέρδη ("windfall profits" (WPs)), γενικώς, αλλά και ειδικώς στον τομέα της ενέργειας, νοούνται τα «υπερβάλλοντα» κέρδη σημαντικού, κατά κανόνα, μεγέθους, τα οποία μια ή περισσότερες επιχειρήσεις προσπορίζονται λόγω έκτακτων, μη προβλέψιμων συνθηκών διαμόρφωσης της οικείας αγοράς και δεν ανάγονται σε δομικές αλλαγές ή επαναπροσανατολισμό στη ρύθμιση των δραστηριοτήτων τους.

    Κρίσιμη για τη συχνά περίπλοκη και δυσχερή στην πράξη άσκηση του ad hoc εντοπισμού των WPs είναι κάθε φορά η αποτίμηση του τί συνιστά «απροσδόκητο κέρδος», ενώ είναι σαφές ότι κάθε αξιολόγηση περί της συνδρομής WPs δεν μπορεί να είναι γενική και αφηρημένη, αλλά οφείλει να συντελείται ειδικά με βάση τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε γεωγραφικής ενεργειακής αγοράς αλλά και των επιμέρους σχετικών αγορών (relevant markets) που την συγκροτούν. Αξίζει να ληφθεί υπόψη ότι στις απελευθερωμένες, ανοικτές (σε εντούτοις, αποτελεσματικό και λειτουργικό) ανταγωνισμό αγορές και εμπορικές δραστηριότητες υφίσταται νομικός σκεπτικισμός σε σχέση με ex ante ή ex post διοικητικούς ή ρυθμιστικούς προσδιορισμούς του «ευλόγου» ύψους των κερδών μιας επιχείρησης. Aντίστοιχος είναι επί συμβατικών σχέσεων και ο κατ’ αρχήν δικαστικός αυτοπεριορισμός για τη «διορθωτική» παρέμβαση στο ύψος των προκυπτόντων κερδών. 

    Ένα σύνηθες αντεπιχείρημα ιδιαίτερα των καθετοποιημένων επιχειρήσεων σε σχέση με την ύπαρξη «απροσδόκητων κερδών» είναι ότι αυτά εν πολλοίς δεν συντρέχουν, καθότι αυτές μετακυλίουν τα συγκεκριμένα κέρδη τους στον τελικό καταναλωτή παρέχοντάς του ευνοϊκότερους τιμολογιακούς όρους. Από την άλλη πλευρά, σύμφωνα με βασικές προσεγγίσεις της οικονομικής θεωρίας δεν δύναται να αποκλεισθεί ότι οι καθετοποιημένες ενεργειακές επιχειρήσεις έχουν συχνά την τάση επαύξησης της κερδοφορίας τους εν σχέσει με το επενδεδυμένο τους κεφάλαιο, ακόμη και αν τούτο δύναται να οδηγήσει σε μείωση των μεριδίων αγοράς τους. Η τιμολογιακή συμπεριφορά των εταιρειών λιανικής συναρτάται βέβαια και με τη δομή των σχετικών αγορών και τη διάρθρωσή τους καθώς και με την ελαστικότητα της προσφοράς και ζήτησης εντός των οικείων αγορών.

    Στο παρελθόν, σε ορισμένες χώρες εγκρίθηκαν μέτρα για τη φορολόγηση WPs από ορισμένους τομείς επιχειρηματικής δραστηριότητας για διαφορετικούς λόγους. Ενδεικτικά, το 1980 το Κογκρέσο στις ΗΠΑ ενέκρινε έκτακτη φορολόγηση για τις πετρελαϊκές εταιρείες, ο οποίος κατέτεινε στην επιστροφή μέρους των κερδών που αποκτήθηκαν ως αποτέλεσμα της πολιτικής εμπάργκο στη Δύση, την οποία εφάρμοσαν οι αραβικές πετρελαιοπαραγωγές χώρες, ενώ αντίστοιχος φόρος εφαρμόστηκε και στη Βρετανία σε επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας, όπως οι εταιρείες ενέργειας, οι οποίες ιδιωτικοποιήθηκαν στα τέλη της δεκαετίας του 1990 με το αιτιολογικό ότι η τιμή πώλησής τους ήταν χαμηλότερη από την πραγματική τους αξία. Εντούτοις, και στις δύο περιπτώσεις, τα εν λόγω μέτρα δεν είχαν πάντα τα αναμενόμενα αποτελέσματα εξαιτίας των αρνητικών τους επιπτώσεων στις επενδυτικές αποφάσεις των παικτών της αγοράς. Λίαν προσφάτως, η Ισπανία ανακοίνωσε την επιβολή φόρων στα windfall profits στις ενεργειακές επιχειρήσεις (βλ. εντούτοις τη σχετική δικαιοπολιτική κριτική σε σχέση με τις συνέπειες του εν λόγω μέτρου από τον Christopher Jones, Spanish electricity windfall tax requires a re-think, https://www.euractiv.com/section/electricity/opinion/spanish-electricity-windfall-tax-requires-a-re-think/).

    Ένεκα της τρέχουσας πολύ πιεστικής επικαιρότητας με την ραγδαία αύξηση του ενεργειακού κόστους, το ζήτημα απασχολεί έντονα την Ευρωπαϊκή Επιτροπή (βλ. σχετικά Ewa Krukowska, EU Leaders Poised to Support Taxing Windfall Energy Profits,https://www.bloomberg.com/news/articles/20220322/euleadersmayendorsetaxi...), η οποία αναγνωρίζει ότι η μέση χονδρική τιμή, που διαμορφώνεται από το «ακριβό» φυσικό αέριο, δημιουργεί «απροσδόκητα κέρδη» για συγκεκριμένες τεχνολογίες όπως είναι τα υδροηλεκτρικά, τα λιγνιτικά, τα πυρηνικά και οι ΑΠΕ. Συνεπεία τούτου, η Επιτροπή είναι κατ’ αρχήν σύμφωνη με τη βραχυπρόθεσμη φορολόγηση των υπερκερδών ανά τεχνολογία και ανά παραγόμενη μεγαβατώρα ηλεκτρικής ενέργειας.

H επιβολή έκτακτης φορολογίας στα windfall profits αποτελεί πρόταση και του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας (https://www.iea.org/reports/a-10-point-plan-to-reduce-the-european-union...), ο οποίος εκτιμά ότι το μέτρο μπορεί να αποφέρει έως και 200 δισ. ευρώ το 2022, για την αντιστάθμιση των επιπτώσεων της κρίσης. Tα έσοδα που θα προκύψουν από την εν λόγω φορολόγηση μπορεί, θεωρεί η Επιτροπή, να συντελέσουν στην αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης δια της στήριξης των ευάλωτων νοικοκυριών και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. 

    Στη χώρα μας, η ΡΑΕ ανακοίνωσε ότι στο πλαίσιο διερεύνησής της για την ύπαρξη «απροσδόκητων» κερδών στις ελληνικές ενεργειακές εταιρείες, οι οποίες συμμετέχουν στη Χονδρεμπορική Αγορά Ηλεκτρικής Ενέργειας, συλλέγει στοιχεία χρεοπιστώσεων των συμμετεχόντων από τη δραστηριότητά τους στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, την Ενδοημερήσια Αγορά και την Αγορά Εξισορρόπησης, στοιχεία τιμολόγησης για την προμήθεια Φυσικού Αερίου ανά συμμετέχοντα-παραγωγό Ηλεκτρικής Ενέργειας, καθώς και στοιχεία τιμολόγησης για την εισαγωγή φυσικού αερίου από τις ενεργειακές επιχειρήσεις.

Η Ρυθμιστική Αρχή επισήμανε ότι για τον προσδιορισμό της πολιτικά απφασισθείσης επιβληθησόμενης έκτακτης εισφοράς επί των συγκυριακών windfall profits, λαμβάνει υπόψη, μεταξύ άλλων, το τελικό ποσό που λαμβάνουν οι μονάδες παραγωγής κατόπιν διευθέτησης των χρεοπιστώσεων, που προκύπτουν στο πλαίσιο της συμμετοχής τους στην Αγορά Επόμενης Ημέρας, την Ενδοημερήσια Αγορά και την Αγορά Εξισορρόπησης, το κόστος λειτουργίας των μονάδων παραγωγής βάσει του απολογιστικού μεταβλητού τους κόστους, καθώς και τα οικονομικά αποτελέσματα ανά δραστηριότητα, τα οποία αποστέλλουν οι συμμετέχοντες στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου. Στόχευση της εν λόγω διερεύνησης είναι ο εντοπισμός του ύψους συγκυριακών windfall profits, αρχής γενομένης από τον Οκτώβριο 2021. Η Αρχή επισημαίνει ότι η μεθοδολογία της θα εξετάσει την ύπαρξη windfall profits μόνο υπό το πρίσμα της άμεσης επίπτωσης της αύξησης του κόστους του φυσικού αερίου στη χονδρεμπορική αγορά ηλεκτρισμού, χωρίς να αξιολογείται εν προκειμένω ο βαθμός της ανταπόκρισης των προσφορών ενέργειας σε πρακτικές υγιούς ανταγωνισμού.

    Πρόδηλη είναι σε κάθε περίπτωση η διαπίστωση ότι η εκκινηθείσα εν προκειμένω διαδικασία ρυθμιστικής διερεύνησης αλλά και η συνεπόμενη λήψη ρυθμιστικών μέτρων θέτουν σύνολο πολύπλοκων νομικών ζητημάτων αλλά και δικαιοπολιτικών διακυβευμάτων, τα οποία οφείλουν προσεκτικά να αποτιμηθούν.

-------------------

Επιμέλεια: Δικηγορική Εταιρεία «Μεταξάς & Συνεργάτες – Δικηγόροι & Νομικοί Σύμβουλοι» (www.metaxaslaw.gr)