Εκσυγχρονίστηκε τελικά η Περιβαλλοντική Νομοθεσία;
Η περιβαλλοντική κρίση αποτελείται από δύο διασυνδεδεμένους και εξίσου κρίσιμους πυλώνες: την κλιματική κρίση και την απώλεια βιοποικιλότητας. Η πράσινη ατζέντα, που ήδη συζητείται σε Ευρωπαϊκό και Εθνικό επίπεδο, μπορεί να είναι τόσο κλιματικά βιώσιμη όσο και περιβαλλοντικά προστατευτική. Δεν πρέπει να καταληφθεί ανισοβαρώς από μέτρα που σχεδιάζονται μονόπλευρα προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Ειδικά στην χώρα μας, το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό μας περιβάλλον αποτελεί βασικό ανταγωνιστικό μας πλεονέκτημα, που πρέπει να το αξιοποιήσουμε σωστά, στο νέο, κλιματικά ουδέτερο, μοντέλο ανάπτυξης.
Για τον λόγο αυτό, το νομοσχέδιο για τον εκσυγχρονισμό της περιβαλλοντικής νομοθεσίας του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας είναι κομβικής σημασίας. Αφορά στις βασικές κατευθύνσεις του μοντέλου ανάπτυξης που θέλουμε να ακολουθήσουμε τα επόμενα χρόνια.
Ένα βασικό εργαλείο σε όλες τις διαδικασίες διαμόρφωσης ενεργειακών και περιβαλλοντικών πολιτικών είναι ο ανοιχτός και δημιουργικός διάλογος όλων των ενδιαφερομένων μερών.
Το αρχικό Νομοσχέδιο των 66 άρθρων τέθηκε σε ηλεκτρονική διαβούλευση από 04-18.03.2020, με την πανδημία σε πλήρη εξέλιξη, και την χώρα σε lock down. Ακόμα και σε αυτές τις συνθήκες, συγκέντρωσε πάρα πολύ μεγάλο ενδιαφέρον και χιλιάδες σχόλια. Οι φορείς ζήτησαν περισσότερο χρόνο. Τελικά ήρθε (24/04), χωρίς επιπλέον διαβούλευση, ένα Νομοσχέδιο 130 άρθρων, για να συζητηθεί και ψηφιστεί σε διαδικασίες «fast track». Χωρίς να υπάρχει ξεκάθαρος λόγος βιασύνης.
Παραπάνω από το 1/3 των άρθρων του, όπως η περαιτέρω ιδιωτικοποίηση του ΑΔΜΗΕ, δεν μπήκαν ποτέ στην διαβούλευση. Ακόμα και τα θέματα της εξοικονόμησης ενέργειας, που αποτελούν την 1η προτεραιότητα σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπήκαν στη διαβούλευση μόλις για λίγες μέρες (11-18.03.2020), με μηδενικό σχολιασμό.
Προς τί τόσο μεγάλη βιασύνη σε μία τέτοια εμβληματική πολιτική διαδικασία, που θα καθορίσει σε μεγάλο βαθμό τους όρους της ανάπτυξης για τα επόμενα χρόνια; Ακόμα και η συζήτηση στη βουλή θα μπορούσε να περιμένει λίγο. Άλλωστε, από τη Δευτέρα 04/05 έχουμε μερική άρση περιοριστικών μέτρων, και θα μπορούσε να διενεργηθεί η συζήτηση με ζωντανή (και όχι με τηλεδιασκέψεις) συμμετοχή των φορέων και με όσο το δυνατόν περισσότερο ζωντανή συμμετοχή όλων των βουλευτών στις Επιτροπές και στην Ολομέλεια.
Η επιτάχυνση της αδειοδότησης των έργων Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) είναι σαφώς μια θετική εξέλιξη. Στο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα προβλέπεται πολύ μεγάλη συμμετοχή τους, η οποία θα φτάνει στα επιπλέον 8 GW την επόμενη δεκαετία (από τα 7 GW που είναι σήμερα) και κοντά στα 20 GW μέχρι το 2050. Σήμερα οι χρόνοι αδειοδότησης για αυτά τα έργα μπορεί να ξεπερνούν και τα 10 χρόνια, με αποτέλεσμα να καθίσταται πρακτικά ανέφικτη η προσέγγιση των στόχων. Οι ασφυκτικοί όμως χρόνοι των προθεσμιών των προτεινόμενων διατάξεων δεν είναι καθόλου σίγουρο ότι μπορούν να τηρηθούν. Παραμένει επίσης ερωτηματικό πώς θα λειτουργήσει στην πράξη η νέα διαδικασία, και αν τελικά με τις διαδικασίες αυτές θα μπορέσει να επιτευχθεί ο στόχος που θέτει η Ευρωπαϊκή Οδηγία 2018/2001, δηλαδή να ολοκληρώνεται η αδειοδότηση ενός έργου ΑΠΕ εντός 2 ετών.
Βεβαίως, η επιτάχυνση της ανάπτυξης των ΑΠΕ πρέπει να διενεργηθεί με απόλυτη προστασία της φύσης, μέσα από την ορθή χωροθέτηση. Είμαστε σε μία μεταβατική φάση, πριν την αναθεώρηση του χωροταξικού σχεδίου και την εκπόνηση των ειδικών περιβαλλοντικών μελετών. Ακριβώς για αυτό τον λόγο, θα έπρεπε να είχε δοθεί στο νομοσχέδιο αυτή η έμφαση για την μέριμνα των ιδιαίτερων στοιχείων της φύσης των επιμέρους περιοχών.
Επιπλέον, η παροχή κινήτρων και διευκολύνσεων στους παραγωγούς ΑΠΕ δεν δημιουργεί τις ίδιες αναπτυξιακές προοπτικές στους μικρούς παραγωγούς. Η ενίσχυση της ενεργειακής δημοκρατίας με δυνατότητες πρόσβασης στην παραγωγή σε όσο το δυνατόν περισσότερους, με στόχο την προώθηση μικρών και μικρομεσαίων έργων ΑΠΕ πρέπει να είναι το ζητούμενο στο νέο μοντέλο βιώσιμης και συμμετοχικής ανάπτυξης.
Όσον αφορά στη διαχείριση των προστατευόμενων περιοχών, δημιουργείται ένας νέος κεντρικός Οργανισμός (ΟΦΥΠΕΚΑ), καταργώντας την αποκεντρωμένη μέχρι τώρα λειτουργία. Με πολλές ταυτόχρονα δομές σε αντικατάσταση των υπαρχόντων τοπικών φορέων διαχείρισης. Μένει να δούμε πώς θα λειτουργήσει αποτελεσματικά ο νέος αυτός Οργανισμός, με σαφείς και διακριτές αρμοδιότητες. Κρίσιμο παραμένει να διατηρηθεί σημαντικός ο ρόλος των τοπικών κοινωνιών, με τους τοπικούς φορείς και τις τοπικές Επιτροπές Διαχείρισης να έχουν ουσιαστικό ρόλο συν-απόφασης, και όχι απλώς συμβουλευτικό.
Η «ζωνοποίηση» των περιοχών Natura, με 4 διαφορετικές ζώνες κλιμακούμενης προστασίας, εντός των προστατευόμενων περιοχών, όπου προδιαγράφονται οι διάφορες χρήσεις και δραστηριότητες ανάλογα με τον χαρακτήρα της κάθε ζώνης, δημιούργησε τις μεγαλύτερες αντιδράσεις και τα περισσότερα σχόλια στη διαβούλευση. Η εκάστοτε ερμηνεία των επιτρεπόμενων δραστηριοτήτων, μέσα από την προτυποποίηση που επιχειρείται, ίσως δημιουργήσει επιμέρους προβλήματα και νομικές εμπλοκές, ενώ υποβαθμίζονται οι ιδιαιτερότητες των επιμέρους περιοχών στο σχεδιασμό. Το σημαντικότερο όμως πρόβλημα είναι οι χρήσεις που προδιαγράφονται, με κάποιες από αυτές να είναι ασύμβατες με τον χαρακτήρα μιας περιοχής που χαρακτηρίζεται προστατευόμενη, όπως είναι η εξόρυξη υδρογονανθράκων.
Επίσης, τα άρθρα που αφορούν στην διαχείριση των απορριμμάτων και των προστατευόμενων περιοχών στα νησιά προκαλούν ερωτηματικά, καθώς εκχωρούνται αρμοδιότητες και ενοποιούνται φορείς χωρίς τεκμηρίωση. Τέλος, μέσα από επιμέρους άρθρα, που αφορούν σε μεμονωμένες ρυθμίσεις και εξειδικεύσεις, δεν προάγεται ο υγιής ανταγωνισμός και η αύξηση του συνολικού κοινωνικού οφέλους. Οι νομοθετήσεις για παράδειγμα για εταιρείες εξορύξεων χωρίς να απαιτείται άδεια έγκρισης ή συναίνεση του δημοσίου και έρευνας υδρογονανθράκων δεν συνάδουν με το ύφος και το πνεύμα ενός νομοσχεδίου εκσυγχρονισμού της περιβαλλοντικής προστασίας.
Η προστασία του περιβάλλοντος αποτελεί θεμελιώδες και αναπόσπαστο μέρος της πολιτιστικής και αναπτυξιακής διαδικασίας και πολιτικής, και πρέπει να υλοποιείται μέσα από έναν ανοιχτό και δομημένο δημόσιο, δημοκρατικό προγραμματισμό.
Χάρης Δούκας
Αν. Καθηγητής ΕΜΠ
3 Μαϊου 2020
