ΥΠΕΝ, ΓΔΟΠΥ: Το νέο κανονιστικό πλαίσιο για την ανάπτυξη της γεωθερμίας στην Ελλάδα

Το πρώτο σημαντικό βήμα για την ανάπτυξη της γεωθερμίας και την αξιοποίηση του πλούσιου γεωθερμικού δυναμικού της Ελλάδας ολοκληρώθηκε από το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), Γενική Διεύθυνση Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΓΔΟΠΥ), με την προετοιμασία και έκδοση σειράς Υπουργικών Αποφάσεων που εξειδικεύουν τις ρυθμίσεις του ν. 4602/2019 (ΦΕΚ Α 45) για την «Έρευνα, εκμετάλλευση και διαχείριση του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας».

Πρώτη απο αυτές, εκδόθηκε η Υπουργική Απόφαση έγκρισης του νέου Κανονισμού Γεωθερμικών Εργασιών δημοσιεύθηκε στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (ΦΕΚ Β 1960). Στον νέο Κανονισμό Γεωθερμικών Εργασιών ενσωματώνονται καινοτόμες ρυθμίσεις που αφορούν, μεταξύ άλλων, στη διενέργεια των εργασιών έρευνας, εκμετάλλευσης και διαχείρισης του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας, καθώς και σε κάθε άλλο θέμα σχετικό με την ορθολογική αξιοποίηση των πόρων, τη διασφάλιση της υγείας και ασφάλειας των εργαζομένων και την προστασία του περιβάλλοντος.

Τη σύνταξη του νέου Κανονισμού επιμελήθηκε Ομάδα Εργασίας απαρτιζόμενη από υπηρεσιακά στελέχη του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας, αρμόδιους φορείς, όπως ΕΑΓΜΕ, ΚΑΠΕ, ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ, και ακαδημαϊκούς του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου με σημαντική εμπειρία στο αντικείμενο της γεωθερμίας.

Περαιτέρω, ο ν.4602/2019 προβλέπει την έκδοση σειράς Υπουργικών  και Κοινών Υπουργικών Αποφάσεων με τις οποίες εξειδικεύεται το ρυθμιστικό πλαίσιο για την εκμίσθωση δικαιωμάτων έρευνας, εκμετάλλευσης και διαχείρισης του  γεωθερμικού δυναμικού,  έκδοσης παραβόλων, τρόπου υπολογισμού καταβολής και απόδοσης μισθωμάτων κ.ά. 

Στο ανωτέρω πλαίσιο, έχει ήδη ολοκληρωθεί και βρίσκεται στο τελικό στάδιο υπογραφών η υπουργική απόφαση για την ρύθμιση του πλαισίου των ΓΠ  εθνικού ενδιαφέροντος (δηλ. υψηλών θερμοκρασιών) και μη χαρακτηρισμένους χώρους.  Σε αυτή καθορίζεται η διαδικασία μίσθωσης του δικαιώματος έρευνας και εκμετάλλευσης/διαχείρισης γεωθερμικού δυναμικού στους ανωτέρω χώρους περιγράφοντας με αναλυτικό και σαφή τρόπο τη διαδικασία, τα κριτήρια και τους όρους μίσθωσης των εν λόγω δικαιωμάτων με στόχο την ορθολογική, ασφαλή και αειφόρο αξιοποίηση, με παράλληλη εξασφάλιση των δικαιωμάτων των συμβαλομένων μερών. Την σύνταξη της Υ.Α. επιμελήθηκε Ομάδα Εργασίας απαρτιζόμενη από στελέχη υπηρεσιών και φορέων, καθώς και εξειδικευμένων επιστημόνων σχετικών με το αντικείμενο.

Και οι δύο  προαναφερθείσες αποφάσεις εκτέθηκαν αρμοδίως σε διαδικασία ευρείας διαβούλευσης πριν την τελική διαμόρφωσή τους. 

Αντίστοιχα, βρίσκεται σε διαδικασία τελικής διαμόρφωσης και η τρίτη κατά σειρά  Υ.Α. που καθορίζει τη διαδικασία εκμίσθωσης των δικαιωμάτων έρευνας, εκμετάλλευσης και διαχείρισης γεωθερμικού δυναμικού σε  Πεδία τοπικού ενδιαφέροντος και Περιοχές Γεωθερμικού Ενδιαφέροντος (ΠΓΘΕ) αρμοδιότητας Συντονιστή Αποκεντρωμένης Διοίκησης.

Επισημαίνεται ότι  το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας, είχε προκηρύξει εντός της προηγούμενης 10ετίας άλλες 8 περιοχές που διαθέτουν γεωθερμικά χαρακτηριστικά υψηλής ενθαλπίας/θερμοκρασίας, τα οποία είχαν τότε προσελκύσει επενδυτικό ενδιαφέρον. Πιο συγκεκριμένα, το τότε ΥΠΕΚΑ, είχε διενεργήσει διεθνείς ανοικτούς πλειοδοτικούς διαγωνισμούς για τη μίσθωση του δικαιώματος έρευνας γεωθερμικού δυναμικού στο Δέλτα του ποταμού Νέστου, στο Δέλτα Έβρου, τη Σαμοθράκη, τη νότια Χίο, στον Ακροπόταμο Καβάλας, στη Λεκάνη του ποταμού Σπερχειού, στο Σουσάκι Κορινθίας και στην Ικαρία. Ωστόσο, οι δύο εταιρείες που ανακηρύχθηκαν πλειοδότες, για 4 από τα παραπάνω πεδία η καθεμία, υπαναχώρησαν από την υπογραφή των συμβάσεων μίσθωσης, με συνέπεια να μην τελεσφορήσουν οι διαγωνισμοί. 

Η συσσωρευμένη εμπειρία από την εφαρμογή του προηγούμενου νομοθετικού πλαισίου – ας μη ξεχνάμε ότι ο ν. 3175/2003 υπήρξε σταθμός για την εξέλιξη του ρυθμιστικού τοπίου της αξιοποίησης της γεωθερμικής ενέργειας στην Ελλάδα καθώς πέρα από τον εκσυγχρονισμό των σχετικών διατάξεων με βάση τα ευρωπαϊκά πρότυπα, εισήγαγε με τον πλέον επίσημο τρόπο την αντιμετώπιση της γεωθερμίας ως ανανεώσιμης πηγής ενέργειας- και από την εξέλιξη των ανωτέρω αναφερόμενων διαγωνιστικών διαδικασιών δημιούργησε πρόσφορο έδαφος  για γόνιμο προβληματισμό σχετικά με την ενίσχυση της δυναμικής της γεωθερμικής ενέργειας στον ελλαδικό χώρο και την επιτάχυνση της αποτελεσματικής αξιοποίησης της. Στο πλαίσιο αυτό κατέστη σαφές ότι  η αποτελεσματικότητα του αδειοδοτικού συστήματος συνδέεται άμεσα με την ύπαρξη δικλείδων προστασίας τόσο του δημοσίου συμφέροντος όσο και των επενδύσεων στις διαγωνιστικές διαδικασίες και γι αυτό δόθηκε προτεραιότητα στην βελτιστοποίηση του πλαισίου των διαγωνισμών.  

Η νέα Υ.Α. που καθορίζει το πλαίσιο των διαγωνιστικών διαδικασιών για την εκμίσθωση των δικαιωμάτων αξιοποίησης του γεωθερμικού δυναμικού υψηλών θερμοκρασιών δεν ξεκινά από μηδενική βάση. Ακριβώς όπως και ο ν.4602/2019 δεν αλλάζει άρδην το ρυθμιστικό τοπίο της γεωθερμίας ώστε να αποκλίνει από τις ευρωπαϊκές εξελίξεις και να αιφνιδιάσει την ιδιωτική πρωτοβουλία. Χρησιμοποιείται ο βασικός άξονας του διαγωνιστικού πλαισίου, όπως έχει εφαρμοστεί και λειτουργεί σε αντίστοιχες διαδικασίες, αλλά με την επέμβαση σημειακών αλλαγών επιχειρείται η αλλαγή του προσανατολισμού ώστε να προσελκυσθούν επενδύσεις  ικανές να  τοποθετήσουν τη χώρα στον παγκόσμιο γεωθερμικό χάρτη, χωρίς εκπτώσεις στη βιωσιμότητα του πόρου.   

Γι αυτόν τον λόγο και πέραν από την εναρμόνιση με τις διατάξεις του ν. 4602/2019, οι διατάξεις της νέας Υ.Α.  αφενός ευθυγραμμίζονται στα απαραίτητα σημεία με τις ρυθμίσεις του ν. 4412/2016 περί δημοσίων συμβάσεων, καθώς οι τελευταίες αποτελούν τον πυλώνα των σχετικών διαγωνιστικών διαδικασιών στην ελληνική επικράτεια κι αφετέρου  δομούνται κατά τρόπο πιο σαφή και πρακτικό για τον χρήστη, ώστε να υπάρχει μία λογική εξέλιξη  από τα κωλύματα συμμετοχής στο διαγωνισμό και τη δημιουργία των φακέλων προσφορών, έως  στην αξιολόγηση των επενδυτικών προτάσεων και την ολοκλήρωση της υπογραφής της σύμβασης μίσθωσης.   

Περαιτέρω, αξιοποιώντας την εμπειρία από τους προηγούμενους διαγωνισμούς και λαμβάνοντας υπόψη τη δυσκολία δημιουργίας ενός βιώσιμου δεσμευτικού ερευνητικού προγράμματος σε τόσο πρώιμο στάδιο, εισάγεται ο διαχωρισμός των ερευνών σε δύο στάδια, κατά τα πρότυπα των δραστηριοτήτων ανακάλυψης πετρελαϊκών κοιτασμάτων. Το πρώτο στάδιο αφορά το ελάχιστο εγγυημένο πρόγραμμα ερευνών, το οποίο είναι δεσμευτικό και συνδέεται απόλυτα με την εγγυητική επιστολή που θα καταθέσει ο υποψήφιος επενδυτής. Το πρόγραμμα αυτό εξασφαλίζει αφενός τη διενέργεια των απαραίτητων ερευνητικών εργασιών στο χώρο, με στόχο τη συγκέντρωση των βασικών στοιχείων που θα οδηγήσουν στην περαιτέρω αξιοποίηση του πόρου κι αφετέρου την επιβάρυνση του επενδυτή με το ποσό εγγύησης για την έρευνα που πραγματικά έχει υπολογίσει να διενεργήσει στο χώρο, τουλάχιστον στο πρώτο στάδιο.

Σημαντική διαφοροποίηση σε σχέση με το προηγούμενο καθεστώς είναι και η δυνατότητα αποδέσμευσης ποσού της εγγυητικής επιστολής για το ελάχιστο εγγυημένο πρόγραμμα ερευνών ανάλογα με την εξέλιξη του προγράμματος, ώστε να επιβραβεύεται ο συνεπής μισθωτής- επενδυτής ο οποίος ολοκληρώνει τις ερευνητικές εργασίες χωρίς καθυστερήσεις, ώστε να προχωρήσει στο επόμενο στάδιο.

Το δεύτερο στάδιο, μετά την ολοκλήρωση του ελάχιστου εγγυημένου προγράμματος, αφορά τις συμπληρωματικές ερευνητικές εργασίες που υπολογίζει ότι θα διενεργήσει ο υποψήφιος επενδυτής αναλόγως των αποτελεσμάτων του πρώτου σταδίου. Εξυπακούεται ότι το στάδιο αυτό αφενός αξιολογείται ως κριτήριο συναγωνισμού κι αφετέρου συνδέεται με νέα εγγυητική επιστολή, αφού όμως έχει απομειωθεί πλήρως κι επιστραφεί η οικονομική δέσμευση του ελάχιστου εγγυημένου προγράμματος ερευνών.

Ειδικά ως προς την αξιολόγηση των προσφορών, σημαντικό στοιχείο αποτελεί και η δυνατότητα που παρέχεται στην επιτροπή του διαγωνισμού να εισέλθει σε διαπραγματεύσεις με τους υποψήφιους επενδυτές- μισθωτές ώστε να βελτιωθεί η προσφορά τους. Η διαπραγμάτευση αποτελεί ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο για την αξιολόγηση των επενδυτικών προτάσεων καθώς ωθεί στον γόνιμο συναγωνισμό μεταξύ των υποψηφίων και δίνει στη διαγωνιστική διαδικασία μία δυναμική προοπτική ανοιχτού διαλόγου.

Πέρα από τη διαγωνιστική διαδικασία, το νέο κανονιστικό πλαίσιο μεταξύ άλλων  περιλαμβάνει διατάξεις ως προς τις υποχρεώσεις και τα δικαιώματα του μισθωτή, ενσωματώνοντας τις ρυθμίσεις του ν. 4602/2019 ειδικά ως προς τον εξορθολογισμό των μισθωμάτων, αλλά και της κατηγοριοποίησης των ποσοστών κατάπτωσης της εγγυητικής επιστολής καλής εκτέλεσης της μισθωτικής σύμβασης ανά λόγο συμβατικής παράβασης.

Τέλος,  υπό επεξεργασία από την αρμόδια υπηρεσία Διεύθυνση Ανάπτυξης και Πολιτικής της Γεν. Διεύθυνσης Ορυκτών Πρώτων Υλών, είναι και η ΥΑ που αφορά στις διαδικασίες και τους όρους μίσθωσης δικαιωμάτων έρευνας, εκμετάλλευσης και εκμετάλλευσης / διαχείρισης γεωθερμικού δυναμικού σε πεδία τοπικού ενδιαφέροντος και περιοχές γεωθερμικού ενδιαφέροντος (κατά την παρ. 8, άρθρο 6 του ν.4602/2019), δηλαδή πεδίων με μέσες έως χαμηλές θερμοκρασίες.   Η ΥΑ αυτή αφορά σε πεδία με ενδιαφέρον για τηλεθέρμανση και τον πρωτογενή τομέα (θερμοκήπια κλπ), ενώ η  διοικητική ευθύνη για τα ως άνω πεδία και περιοχές ανήκει στις οικείες Αποκεντρωμένες Διοικήσεις. 

Η υπουργική αυτή απόφαση η οποία έχει ήδη τεθεί σε διαβούλευση με τις Αποκεντρωμένες Διοικήσεις καθώς και με ένα σύνολο φορέων και επιμελητηρίων αποτελεί το επόμενο στοίχημα για την προώθηση της αξιοποίησης του γεωθερμικού δυναμικού της χώρας δεδομένης της συμβολής της γεωθερμίας χαμηλών και μέσων θερμοκρασιών στη δημιουργία πυρήνων τοπικής οικονομικής δραστηριότητας. Στόχος είναι και πρέπει να είναι η ενθάρρυνση των γεωθερμικών επενδύσεων σε τοπικό επίπεδο, με εφαρμογές οι οποίες θα στηρίξουν το τοπικό παραγωγικό δυναμικό και θα επαναφέρουν την εμπιστοσύνη της κοινωνίας για την αξιοποίηση αυτής της ήπιας και εναλλακτικής μορφής ενέργειας.

Συμπερασματικά, μετά την έκδοση των προαναφερθέντων αποφάσεων δρομολογείται η ολοκλήρωση του κανονιστικού πλαισίου που προβλέπει ο ν. 4602/2019 με την επεξεργασία των λοιπών κανονιστικών κειμένων ώστε να δημιουργηθεί ένα σταθερό υπόβαθρο για την προώθηση της γεωθερμικής ενέργειας τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό επίπεδο. Αυτονόητο είναι ότι η θεσμοθέτηση του ρυθμιστικού πλαισίου πρέπει να συνδυαστεί και με μία σειρά υποστηρικτικών μέτρων που θα οδηγήσουν στην άρση των εμποδίων που ευθύνονται για τον χαμηλό βαθμό αξιοποίησης της γεωθερμικής ενέργειας. Δεν αρκεί να επισημαίνουμε την ανάγκη αναγνώρισης της δυναμικής της γεωθερμίας ως αναπτυξιακό εργαλείο, αλλά είναι απαραίτητο να διασυνδεθούν όλα τα μέτρα στήριξης της ανανεώσιμης αυτής μορφής ενέργειας  με μία εθνική στρατηγική ορθολογικής και βιώσιμης αξιοποίησης της.

*στελέχη της Γεν. Διεύθυνσης Ορυκτών Πρώτων Υλών (ΓΔΟΠΥ) του Υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ).

22 Ιουνίου 2021

energypress