Τι είναι το πακέτο «Fit for 55» και γιατί τελικά χρειαζόμαστε «Fit for 1,5»;

Τον Δεκέμβριο του 2020 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συμφώνησε να αναβαθμίσει την εθνικά καθορισμένη συμβολή της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δηλαδή τον κλιματικό της στόχο για το 2030, αυξάνοντας τον στόχο μείωσης των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% (net) έως το 2030 (από 40%). Το Συμβούλιο συμφώνησε ότι θα συζητήσει περαιτέρω «το μέλλον του κανονισμού για τον επιμερισμό των προσπαθειών» σε μεταγενέστερη ημερομηνία, η οποία είναι η 24η και 25η Μαΐου. Ο νέος στόχος του 2030 ενσωματώθηκε πρόσφατα στον ευρωπαϊκό νόμο για το κλίμα και αποτελεί τον γενικό στόχο του πακέτου «Fit For 55».

Τι είναι όμως το πακέτο με το ασυνήθιστο όνομα «Fit for 55»; Πρόκειται για το κρίσιμο πακέτο των αναθεωρημένων νόμων για το κλίμα και την ενέργεια της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που αναμένεται τον Ιούλιο του 2021.

Το «55» αναφέρεται στον στόχο μείωσης των καθαρών εκπομπών κατά 55% ως το 2030 που υπέγραψαν οι ηγέτες της ΕΕ τον περασμένο Δεκέμβριο και συμφώνησαν πριν λίγες εβδομάδες με τον ευρωπαϊκό κλιματικό νόμο. Ο στόχος του πακέτου «Fit for 55» είναι η ενημέρωση της νομοθεσίας της ΕΕ για το κλίμα και την ενέργεια για το 2030, ώστε να αντικατοπτρίζει αυτόν τον υψηλότερο στόχο.

Ωστόσο, ενώ ο καθαρός στόχος 55% είναι πιο φιλόδοξος από τον προηγούμενο του 40% της ΕΕ, η επιστήμη δείχνει ότι εξακολουθεί να είναι πολύ χαμηλός για να διατηρήσει την αύξηση τηςπαγκόσμιας θερμοκρασίας στον 1,5°C .

Πράγματι, το γεγονός ότι η ΕΕ αποφάσισε να τον καταστήσει «καθαρό» (net) στόχο μείωσης των εκπομπών - για πρώτη φορά - σημαίνει ότι ο πραγματικός αντίκτυπος που θα έχει στα ρυπογόνα αέρια που παράγονται είναι ακόμη μικρότερος και θα ανέρχεται σε 52,8%, ενώ το υπόλοιπο 2,2% έως το 55% υποτίθεται ότι θα απορροφάται από φυσικές καταβόθρες.

Το WWF υποστηρίζει και διεκδικεί στόχο μείωσης εκπομπών κατά τουλάχιστον 65% για το 2030, με έναν διακριτό στόχο για την απομάκρυνση του άνθρακα από φυσικές καταβόθρες, όπως τα δάση και οι υγρότοποι και οι τυρφώνες.

Με δεδομένο ότι τελικά δεν συμφωνήθηκε ο στόχος του 65% ή έστω το 60% που υποστήριζε το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, είναι ακόμη πιο σημαντικό οι αναθεωρημένοι νόμοι του πακέτου «Fit for 55» να κάνουν ένα απαραίτητο βήμα παραπάνω και να ωθήσουν πραγματικά τη μείωση εκπομπών και κλιματική δράση που χρειαζόμαστε.

Τι θα περιλαμβάνει λοιπόν το πακέτο και τι θέλει να δει το WWF, προκειμένου να μετατραπεί το «Fit for 55%» σε « Fit for 1,5°C»; Παρακάτω περιγράφονται μερικές από τις πιο σημαντικές προτάσεις που θα παρουσιαστούν. 

Οδηγία ενεργειακής απόδοσης

Το ρητό της ΕΕ «προτεραιότητα στην ενεργειακή απόδοση» είναι πραγματικά πολύ σημαντικό. Η χρήση λιγότερης ενέργειας μάς εξοικονομεί χρήματα, βοηθά όσους αγωνίζονται να θερμάνουν ή να ηλεκτροδοτήσουν τα σπίτια τους, δεν προσθέτει στις ανάγκες υποδομής δικτύου και, πάνω απ' όλα, αποφεύγει την καύση βρώμικων ορυκτών καυσίμων .

Αυτό που δεν έχει νόημα είναι το γιατί ο υφιστάμενος στόχος ενεργειακής απόδοσης της ΕΕ ανέρχεται σε μόλις 32,5% για το 2030. Το WWF ζητά να αυξηθεί αυτός ο στόχος τουλάχιστον στο 45%, για να αποκομίσει τα πολλαπλά οφέλη για τους πολίτες και το κλίμα.

Οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας

Η μετάβαση σε ανανεώσιμες πηγές ενέργειας είναι ζωτικής σημασίας για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ωστόσο, ο στόχος της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030 είναι επί του παρόντος μόνο 32%. Αυτό πρέπει να αναθεωρηθεί προς τα πάνω, τουλάχιστον στο 50%, για να διασφαλιστεί ότι συμβάλλει όσο το δυνατόν περισσότερο στη μείωση των εκπομπών.

Είναι όμως ζωτικής σημασίας μόνο οι βιώσιμες και πραγματικά φιλικές προς το κλίμα ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, όπως η αιολική και η ηλιακή ενέργεια να μετρηθούν προς τον στόχο αυτό. Αυτό σημαίνει την αλλαγή των ισχυόντων κανόνων, οι οποίοι θεωρούν ότι η καύση δέντρων για ενέργεια είναι «ανανεώσιμη» και επιλέξιμη για υποστήριξη από δημόσια χρήματα. Οι επιστήμονες συμφωνούν ότι η καύση δέντρων για την παραγωγή ενέργειας αποτελεί τεράστιο κίνδυνο για το κλίμα, διότι έτσι απελευθερώνει τις αποθηκευμένες εκπομπές άνθρακα και ότι οι «καλλιέργειες» δέντρων δεν μεγαλώνουν αρκετά γρήγορα για να κατακρατήσουν αυτές τις εκπομπές εγκαίρως και να σταματήσουν την επικίνδυνη υπερθέρμανση του πλανήτη. Το WWF ζητά των τερματισμών των οικονομικών κινήτρων για την καύση δέντρων και καλλιεργειών στην οδηγία για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας.

Κανονισμός για τη χρήση γης, την αλλαγή χρήσης γης και τη δασοκομία (LULUCF)

Ο πιο σημαντικός τρόπος για την καταπολέμηση της κλιματικής κρίσης είναι να μειώσουμε την ποσότητα των αερίων του θερμοκηπίου που εκπέμπουμε. Ωστόσο, τα δέντρα και η φύση αποτελούν επίσης ουσιαστικό μέρος της λύσης, καθώς μπορούν να απορροφήσουν μια ποσότητα διοξειδίου του άνθρακα που έχουμε ήδη βάλει στην ατμόσφαιρα.

Επί του παρόντος, οι κανόνες LULUCF αναφέρουν μόνο ότι η ποσότητα του άνθρακα που απορροφάται από τον τομέα δεν πρέπει να είναι μικρότερη από εκείνη που εκπέμπει. Ο αναθεωρημένος κανονισμός πρέπει να συμβάλει στην ενίσχυση της φυσικής απορρόφησης άνθρακα θέτοντας έναν στόχο για αυτόν. Η ΕΕ έχει ήδη δεσμευτεί στη στρατηγική της για τη βιοποικιλότητα να θέσει εντός του έτους στόχους αποκατάστασης της φύσης για το 2030, συμπεριλαμβανομένων των δασών, και αυτό θα βοηθήσει στην απορρόφηση του άνθρακα. Το WWF ζητά οι στόχοι αποκατάστασης της φύσης να καλύψουν το 15% της ξηράς και της θάλασσας της ΕΕ.

Κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών

Ο Κανονισμός για τον επιμερισμό των προσπαθειών της ΕΕ (Effort Sharing Regulation) θέτει εθνικούς στόχους για τη μείωση των εκπομπών σε τομείς, όπως οι μεταφορές, τα κτίρια και η γεωργία. Έχουν υπάρξει φήμες ότι ο Κανονισμός θα εξαλειφθεί ή θα υποβαθμιστεί, αλλά αυτό θα ήταν εξαιρετικά επιζήμιο για τη δράση της ΕΕ για το κλίμα - κάτι που είπαν δεκάδες χιλιάδες πολίτες στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Μία τέτοια εξέλιξη πιθανότατα θα επιβάρυνε υπέρμετρα τους Ευρωπαίους πολίτες και θα όξυνε την κοινωνική και οικονομική ανισότητα στην Ευρώπη, ενώ η πλήρης εφαρμογή του μέτρου θα χρειαζοταν χρόνια για να ολοκληρωθεί καθιστώντας το σχεδόν άχρηστο στην προσπάθεια μείωσης των εκπομπών έως το 2030. 

Είναι σημαντικό το ESR να διατηρήσει την τρέχουσα μορφή του και να ενισχυθεί η φιλοδοξία των στόχων του. 

Το σύστημα εμπορίας εκπομπών

Το Σύστημα Εμπορίας Εκπομπών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ETS) είναι μια αγορά άνθρακα που καλύπτει τους τομείς που δεν περιλαμβάνονται στο ESR (βλ. παραπάνω), όπως η ηλεκτροπαραγωγή και η βαριά βιομηχανία. Ο στόχος είναι να τεθεί μια τιμή στον άνθρακα αρκετά υψηλή, ώστε να είναι πιο συμφέρον για τους ρυπαντές να μειώσουν τις εκπομπές τους παρά να πληρώνουν για να ρυπαίνουν. Ωστόσο, η τιμή του άνθρακα δεν ήταν ποτέ αρκετά υψηλή για να κάνει πραγματική διαφορά. Αν και πρόσφατα η τιμή έχει αυξηθεί σημαντικά, εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικά δομικά προβλήματα στο σύστημα εμπορίας ρύπων, ιδίως το γεγονός ότι πολλά δικαιώματα ρύπανσης εξακολουθούν να δίνονται δωρεάν, μηδενίζοντας την αξία τους.

Το WWF ζητά ένα πολύ πιο αυστηρό σύστημα εμπορίας ρύπων και την κατάργηση των δωρεάν αδειών δικαιωμάτων ρύπανσης και τον πλειστηριασμό του 100%, έτσι ώστε οι ρυπαίνοντες να πληρώνουν το πραγματικό κόστος των εκπομπών άνθρακα. Επιπλέον, εάν η Ευρωπαϊκή Ένωση επιβάλει φόρο άνθρακα σε ορισμένα προϊόντα που εισάγονται στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να αντισταθμίσει τις εκπομπές στο σημείο όπου παράχθηκαν (γνωστός ως «μηχανισμός συνοριακής προσαρμογής άνθρακα» ή CBAM), ο CBAM πρέπει επίσης να ορίζει με σαφήνεια ότι τα δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης θα καταργηθούν σταδιακά μέσα σε συγκεκριμένη προθεσμία. Διαφορετικά η ευρωπαϊκή βαριά βιομηχανία δεν θα έχει μόνο δωρεάν δικαιώματα ρύπανσης μέσα από το ETS, αλλά και διπλό πλεονέκτημα λόγω των υψηλότερων τιμών που επιβάλλονται στις εισαγωγές.

Επιπλέον, το εισόδημα που δημιουργείται από το ETS - το οποίο πηγαίνει στα κράτη μέλη και ανήλθε σε 13,9 δισεκατομμύρια ευρώ το 2018 - θα πρέπει να κατευθύνεται σε φιλικούς προς το κλίμα τομείς και με τρόπο που να είναι κοινωνικά δίκαιος. Αυτό σημαίνει ότι κανένα κεφάλαιο του ETS - και κανένα δημόσιος ευρωπαϊκός πόρος - δεν πρέπει να κατευθύνεται στα ορυκτά καύσιμα.

Με βάση το σημερινό χρονοδιάγραμμα, το πρώτο μέρος από το πακέτο «Fit for 55» αναμένεται να παρουσιαστεί στις 14 Ιουλίου (το φθινόπωρο το υπόλοιπο), αν και η ημερομηνία δεν έχει οριστικοποιηθεί. Στις δύσκολες διαπραγματεύσεις που θα ακολουθήσουν, θα είναι προς το συμφέρον της Ελλάδας να συνταχθεί με τα πιο προοδευτικά κράτη που διεκδικούν πιο φιλόδοξη κλιματική δράση. Το μόνο σίγουρο είναι ότι σε κάθε περίπτωση η Ελλάδα θα χρειαστεί μέσα στην επόμενη τριετία να αναβαθμίσει το σύνολο της κλιματικής και ενεργειακής της πολιτικής. Η πρόσφατη εξαγγελία του Έλληνα πρωθυπουργού για κατάθεση σχεδίου εθνικού κλιματικού νόμου προς διαβούλευση μέσα στους επόμενους μήνες είναι ένα πολύ καλό πρώτο βήμα και μία πρώτης τάξης ευκαιρία να ανοίξει ο δρόμος προς μία κλιματικά ουδέτερη Ελλάδα το αργότερο έως το 2045. 

- Δημήτρης Ιμπραήμ, υπεύθυνος τομέα κλίματος και ενέργειας στο WWF Ελλάς

20 Mαϊου 2021

energypress