Θάλασσα από μπετόν «πνίγει» τα νησιά- Ποια κατέχουν τα πρωτεία, οι μη αναστρέψιμες αλλαγές

Η δραματική αύξηση της δομημένης επιφάνειας έχει αλλοιώσει τη φυσιογνωμία πολλών νησιών – Η υπέρμετρη οικοδομική ανάπτυξη επιβαρύνει την καθημερινότητα, επιδεινώνει το φυσικό περιβάλλον και πολλαπλασιάζει τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής

Θύματα του υπερτουρισμού

Σύμφωνα με τα δεδομένα του Πανεπιστημίου Αθηνών, στο άλλοτε παρθένο Ανω Κουφονήσι το τσιμέντο καλύπτει πλέον πάνω από 9% της συνολικής έκτασης του νησιού, από 5,3% την περίοδο 1985-1990. Αντιστοίχως, στη Μύκονο η κάλυψη γης φτάνει στο 15,4% (από 7,42%), στην Κω στο 9,31% (από 4,26%), στην Κέρκυρα 4,34% (από 1,75%) κ.λπ.

Το αποτέλεσμα; Τοπίο αλλοιωμένο. Αγροί, μονοπάτια, ξερολιθιές, αλώνια χάνονται κάτω από στρώσεις τσιμέντου, και μαζί τους η αυθεντικότητα που, ειρωνικά, είναι εκείνη που προσελκύει τους επισκέπτες.

Οι νησιωτικοί δήμοι σήμερα βρίσκονται αντιμέτωποι με καθημερινές διακοπές ρεύματος και νερού, ενώ οι πισίνες πληθαίνουν, με μποτιλιαρίσματα, βουνά απορριμμάτων και πίεση σε υποδομές που δεν αντέχουν την τουριστική υπερφόρτιση.

Και όλα αυτά γιατί το κράτος δεν έχει απαντήσει σε κρίσιμα ερωτήματα: Πού μπαίνει η κόκκινη γραμμή του υπερτουρισμού; Πώς διασφαλίζεται ότι ένας προορισμός δεν θα μετατραπεί σε τουριστική Disneyland, αποστειρωμένη και αποκομμένη από τον τόπο και την ταυτότητά του; Τι είδους ανάπτυξη θα επιτρέψει στα νησιά να ανακάμψουν, προσαρμοζόμενα στις επιδεινούμενες κλιματικές συνθήκες;

Τα Ειδικά και Τοπικά Πολεοδομικά Σχέδια έχουν έναν ορίζοντα τριετίας για να ολοκληρωθούν και να θεσπιστούν. Το Περιφερειακό Χωροταξικό Σχέδιο Νοτίου Αιγαίου βρίσκεται εδώ και χρόνια σε εκκρεμότητα.

Το Ειδικό Χωροταξικό Πλαίσιο για τον Τουρισμό που είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση πριν από 10 μήνες – αλλά δεν έχει θεσπιστεί – δεν θέτει σοβαρούς περιορισμούς, καθώς προτάσσει μεγάλες τουριστικές υποδομές και, το κυριότερο, δεν λαμβάνει υπόψη του τον παράγοντα κλιματική αλλαγή.

Κι αυτό όταν, από το 1999 κι έπειτα, σχεδόν στο σύνολο της χώρας καταγράφεται συστηματική αύξηση θερμοκρασίας, μείωση βροχοπτώσεων, ενίσχυση της ξηρασίας, αλλαγές που έχουν εντονότερες  επιπτώσεις στα νησιωτικά και παράκτια οικοσυστήματα.

Μια αναμενόμενη αντίδραση από την Πολιτεία θα ήταν οργανωμένα – και διαφοροποιημένα ανά περιοχή – σχέδια που θα περιόριζαν τη δόμηση, θα οργάνωναν τον εξωαστικό χώρο, θα προστάτευαν ευάλωτες περιοχές, και θα ήλεγχαν την τουριστική ανάπτυξη ώστε να συμβαδίζει με τις αντοχές κάθε  νησιού.

Οπως σημειώνει ο κ. Καρτάλης, «από την έρευνά μας γνωρίζουμε ότι οι κλιματικές συνθήκες – κυρίως ως προς τη θερμοκρασία, τη συχνότητα, την ένταση και τη διάρκεια των καυσώνων και τη βροχόπτωση – στην Ελλάδα επιδεινώνονται ταχύτερα από ό,τι είχε αρχικά εκτιμηθεί, ενώ προκύπτουν νέοι κίνδυνοι όπως η ταυτόχρονη εμφάνιση καυσώνων και ξηρασίας». Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι ο αριθμός των ημερών αυτών αυξήθηκε από 45 ημέρες το διάστημα 1970-2000 σε 150 ημέρες τα έτη 2002-2024.

«Οταν έχουμε συνδυασμένα φαινόμενα καύσωνα και ξηρασίας, πολλαπλασιάζεται ο κίνδυνος δασικών πυρκαγιών. Παράλληλα διαπιστώνουμε – από τη συγκριτική ανάλυση ταξινομημένων δορυφορικών εικόνων υψηλής ανάλυσης για το διάστημα 1985 έως 2022 – μια συστηματική, συχνά δε υπέρμετρη οικοδομική ανάπτυξη που επιδεινώνει το φυσικό περιβάλλον, το οποίο ήδη δέχεται σοβαρές πιέσεις λόγω της κλιματικής αλλαγής» εξηγεί ο καθηγητής.

Η κυριαρχία του μπετόν

Σύμφωνα με τον κ. Φιλιππόπουλο, η ανάλυση που έγινε έδειξε ότι νησιά όπως η Μύκονος, η Σαντορίνη, η Πάρος, η Κέρκυρα, η Κως, η Κρήτη (κυρίως στο Ηράκλειο και στα Χανιά), αλλά και το Κουφονήσι, έχουν αλλάξει φυσιογνωμία – ορισμένα μη αναστρέψιμα – λόγω της δραματικής αύξησης της δομημένης επιφάνειας.

Η αύξηση αυτή καταγράφεται κυρίως από το 2000 και μετά, όταν δηλαδή θα έπρεπε να έχουν ενισχυθεί τα μέτρα προστασίας λόγω της επιδείνωσης των κλιματικών συνθηκών. Υπάρχουν επίσης νησιά (Νάξος, Μήλος, Σέριφος, Σίφνος, Σκιάθος κ.ά.) στα οποία το πρόβλημα αρχίζει να εμφανίζεται ή και να επιταχύνεται.

Ωστόσο, σε άλλα, όπως η Χίος, η Λήμνος, η Σκόπελος, καθώς και στα Δωδεκάνησα, το πρόβλημα είναι περιορισμένο, κυρίως γιατί δεν ήταν ποτέ στην πρώτη γραμμή της τουριστικής ανάπτυξης, φρόντισαν να περιορίσουν την οικοδομική ανάπτυξη και βασίστηκαν στην πρωτογενή παραγωγή διαμορφώνοντας μεικτές οικονομίες.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο νησί της μαστίχας αν και η δομημένη επιφάνεια αυξήθηκε κατά 90,4% η κάλυψη γης δεν ξεπερνά το 1,57% σήμερα από 0,82% τα έτη 1985-1990.

Πάντως, τα στοιχεία της Ελληνικής Στατιστικής Αρχής για το 2024 καταδεικνύουν ότι η τάση υπερδόμησης δεν έχει ανακοπεί.

Τα πρωτεία την περυσινή χρονιά κατέκτησαν τα νησιά του Ιονίου και η Κρήτη. Ο αριθμός των οικοδομικών αδειών στις δύο περιοχές αυξήθηκαν κατά 32% και 24% αντίστοιχα, συγκριτικά με το 2023. Το νήμα του οικοδομικού μαραθωνίου έκοψε για άλλη μία φορά η Λευκάδα, με 160.000 τετραγωνικά νέας δόμησης αφήνοντας πίσω τη Ζάκυνθο και την Πάρο (95.900 νέα τετραγωνικά).

Η Κέρκυρα και η Κεφαλλονιά, με 364 νέες άδειες η καθεμία, δεν μένουν πίσω, ενισχύοντας το προφίλ του Ιονίου ως η γη της οικοδομικής ευφορίας.

Οι συνεχείς «πόλεις»

Το πρόβλημα δεν αφορά όμως μόνο τα νησιά αλλά και παράκτιες ζώνες στην ηπειρωτική χώρα, όπως αυτή που ενώνει την Αθήνα με τη Δυτική Κορινθία και που ουσιαστικά διαμορφώνει μια αστική ανάπτυξη που είναι σχεδόν συνεχής και εκτείνεται για περισσότερα από 100 χιλιόμετρα.

Ανάλογα προβλήματα διαπιστώνονται και στις γραμμικά αναπτυσσόμενες παράκτιες ζώνες στο ανατολικό παράκτιο μέτωπο της Αττικής και στις χερσονήσους της Χαλκιδικής.

«Για την ερευνητική κοινότητα, είναι αναγκαία η αναθεώρηση της φέρουσας ικανότητας σε επίπεδο επικράτειας, ώστε να λαμβάνονται υπόψη οι κλιματικές πιέσεις που διαμορφώνονται αλλά και για να συνδεθεί με το χωροταξικό και πολεοδομικό σχεδιασμό μέσα από εργαλεία που θα λαμβάνουν υπόψη όχι μόνο το φυσικό περιβάλλον αλλά και τους κοινωνικοοικονομικούς δείκτες, τις εποχικές διακυμάνσεις του πληθυσμού και την προσαρμοστικότητα των τοπικών υποδομών» τονίζει ο κ. Καρτάλης.