Tα διακυβεύματα του 2024 - Προβλέψεις, φόβοι, προσδοκίες

Η ενεργειακή κρίση στην Ευρώπη μας έφερε αντιμέτωπους με πρωτοφανείς προκλήσεις που είχαν να κάνουν πρωτίστως με την εκτίναξη των τιμών στο φυσικό αέριο, την αύξηση του ενεργειακού κόστους για τους καταναλωτές και την ενεργειακή ασφάλεια, όμως σήμερα, στο κατώφλι του 2024, βρισκόμαστε πλέον περισσότερο σίγουροι και περισσότερο θωρακισμένοι ενεργειακά, διαθέτοντας κατάλληλα εργαλεία και μεγαλύτερη εμπειρία για το παρόν και το μέλλον του ενεργειακού τομέα. Κατά την ενεργειακή κρίση, ενισχύθηκε καταλυτικά ο ρόλος της χώρας μας ως εγγυητής ενεργειακής ασφάλειας της Νοτιο-Ανατολικής Ευρώπης, λόγω κυρίως της έγκαιρης υλοποίησης κρίσιμων υποδομών και επενδύσεων. Είμαστε σε θέση να απολαμβάνουμε ενισχυμένη την εμπιστοσύνη των συνομιλητών μας στο εξωτερικό, ενώ είναι αξιοσημείωτη η αφοσίωση όλων των φορέων υλοποίησης της εθνικής ενεργειακής πολιτικής στο σκοπό αυτό: Πολιτική ηγεσία, Ρυθμιστής, Διαχειριστές Δικτύων, Λειτουργοί Αγορών. Ενδεικτικό παράδειγμα είναι η πολύ πρόσφατη υπογραφή Μνημονίου Συνεργασίας για τη σύζευξη των αγορών ηλεκτρικής ενέργειας Βαλκανικών χωρών, που συνυπέγραψαν οι Ρυθμιστικές Αρχές, Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και Χρηματιστηρίων Ενέργειας για τις αγορές της Ελλάδας, Αλβανίας, Β. Μακεδονίας και Κοσόβου. 

Η ρήση ‘έξω πάμε καλά’ μας χαροποιεί αλλά δεν μας καλύπτει, καθώς είμαστε υποχρεωμένοι να εργασθούμε και να συνεργασθούμε ώστε η ενεργειακή-πράσινη μετάβαση να έχει το χαμηλότερο δυνατό κόστος για τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις στη χώρα μας. Για το λόγο αυτό σημαντικά διακυβεύματα για το 2024 είναι τα ακόλουθα:

1. Ενδυνάμωση της προστασίας του καταναλωτή
2. Υλοποίηση κρίσιμων υποδομών και δικτύων
3. Υλοποίηση επενδύσεων πράσινης μετάβασης (ΑΠΕ, ευέλικτες οντότητες)

• με ταυτόχρονη δημιουργία επενδυτικής ασφάλειας, μέσω αντιμετώπισης του θέματος των περικοπών ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ

1. Έχοντας πάντα ως γνώμονα το δημόσιο συμφέρον και την ενδυνάμωση και προστασία των καταναλωτών, ως Ρυθμιστική Αρχή έχουμε προσπαθήσει να βελτιώσουμε τις υπηρεσίες μας προς τους καταναλωτές. Είναι ευθύνη μας όλες οι Ανεξάρτητες Αρχές, στα πλαίσια των δυνατοτήτων μας, να ενισχύσουμε περαιτέρω την εμπιστοσύνη στους πολίτες και να αναδείξουμε το σημαίνοντα ρόλο μας. Στα πλαίσια αυτά, είναι αξιοσημείωτη η αναφορά στην υπηρεσία του Ενεργειακού Διαμεσολαβητή, το οποίο αναμένεται να θέσουμε ως ΡΑΑΕΥ σε εφαρμογή μέσα στους πρώτους μήνες του 2024. Ένα σημαντικό εργαλείο για τον καταναλωτή, αλλά και για την Αρχή, τους Προμηθευτές και τους Διαχειριστές. Είναι στην Παιδεία μας να αντιμετωπίζουμε τον κάθε Έλληνα Πολίτη με αξιοπρέπεια, και ως φορείς διαμόρφωσης του ήθους και έθους των συμμετεχόντων στην αγορά και Διαχειριστών, είναι αυτονόητο ότι πρέπει να υπάρχει συνεκτική αντιμετώπιση των πολιτών και καταναλωτών. 

Ο Ενεργειακός Διαμεσολαβητής θα επιλύει αστικές διαφορές μεταξύ των καταναλωτών και των εμπόρων λιανικής ενέργειας αλλά και των φορέων εκμετάλλευσης δικτύων. Η υπηρεσία θα παρέχεται εντελώς δωρεάν και θα βοηθήσει στην αντιμετώπιση αλλά και επίλυση παραπόνων και καταγγελιών των καταναλωτών. Γενικότερα, η παρουσία του Ενεργειακού Διαμεσολαβητή θα συμβάλλει στη διαμόρφωση μίας πιο αποτελεσματικής και ισορροπημένης αγοράς ενέργειας στην οποία τα δικαιώματα των καταναλωτών θα είναι περισσότερο διασφαλισμένα ενισχύοντας τη διαφάνεια στις συναλλαγές που έχουν οι καταναλωτές με τους παρόχους ενέργειας. Είναι μια μεγάλη πρόκληση για εμάς, πρόκειται για ένα ουσιώδες στοίχημα το οποίο ευελπιστούμε ότι θα κερδηθεί.

2. Η ανάπτυξη του δικτύων (μεταφοράς και διανομής) και των κρίσιμων υποδομών υλοποιείται κυρίως, μέσω της έγκρισης των προγραμμάτων ανάπτυξης που έχουν υποβληθεί από τους αρμόδιους Διαχειριστές. Στο φυσικό αέριο, πέραν της σημαντικής υποδομής του IGB, είναι αξιοσημείωτη αναφορά στη λειτουργία του FSRU Αλεξανδρούπολης στις αρχές του 2024 και στην έναρξη κατασκευής του αγωγού IGNM, που θα ενισχύσουν περαιτέρω τον ρόλο της χώρας μας. Η μετάβαση σε κυκλική οικονομία, μέσω εκμετάλλευσης οργανικών υπολειμμάτων για παραγωγή ενέργειας μέσω αναερόβιας χώνεψης και παραγωγής λιπασμάτων, αναδεικνύει το ρόλο του βιομεθανίου αλλά και άλλων εναλλακτικών καυσίμων αλλά ταυτόχρονα δημιουργεί προοπτική στους διαχειριστές δικτύων φυσικού αερίου. Στην ηλεκτρική ενέργεια, πέραν της ολοκλήρωσης της δεύτερης διασύνδεσης με τη Βουλγαρία, είναι αξιοσημείωτη η αναφορά στις διεθνείς διασυνδέσεις της Ελλάδας με τα Δυτικά Βαλκάνια και σε αυτές που έχουν ήδη συμπεριληφθεί στον κατάλογο των έργων κοινού ενδιαφέροντος (Projects of Common Interest – PCIs, Projects of Mutual Interest-PMIs) της ΕΕ, όπως το έργο Euroasia Interconnector που αφορά στη διασύνδεση της Ελλάδας -μέσω Κρήτης- με την Κύπρο και το Ισραήλ, και το έργο GREGY που αφορά στη διασύνδεση της Ελλάδας με την Αίγυπτο, ενώ πρόσφατα ανακοινώθηκε από τον ΑΔΜΗΕ το φιλόδοξο έργο διασύνδεσης της Ελλάδας με τη Γερμανία με το έργο Green Aegean Interconnector. Όλες αυτές οι διασυνδέσεις, καθιστούν την Ελλάδα σημείο σταθερότητας στην περιοχή και στην Ευρώπη, καθώς οι ενεργειακές υποδομές και τα δίκτυα αποτελούν ζωτικό στοιχείο για την ασφαλή κι αποδοτική παροχή ενέργειας στην κοινωνία και παίζουν κεντρικό ρόλο στη μεταφορά ηλεκτρικής ενέργειας από πηγές παραγωγής σε καταναλωτές. Η επέκτασή τους θα ενισχύσει την αξιοπιστία εφοδιασμού, μειώνοντας, την ίδια ώρα, τον κίνδυνο ενεργειακών κρίσεων. Είναι αξιοσημείωτη η δρομολόγηση από τον ΔΕΔΔΗΕ της υλοποίησης των έξυπνων μετρητών στους καταναλωτές ηλεκτρικής ενέργειας, μετά από πολυετή καθυστέρηση, η οποία αναμένεται να μειώσει τις μη τεχνικές απώλειες δικτύου («ρευματοκλοπές»). Όμως ακόμα και αν ο Διαχειριστής δεν καταφέρει να μειώσει μερικώς ή ολικώς τις απώλειες σε σχέση με οριοθετημένους στόχους, θα επωμισθεί το βάρος τους προς όφελος των καταναλωτών. Η ενσωμάτωση των έξυπνων μετρητών αλλά και γενικότερα των «έξυπνων δικτύων» θα βελτιώσει ακόμη περισσότερο την απόδοση και την ασφάλεια μέσα από την αυτοματοποίηση και τον έλεγχο της παραγωγής και της διανομής.
3. Η πράσινη μετάβαση αναδείχθηκε, αλλά και εξακολουθεί να αναδύεται ως λύση και επιτακτική ανάγκη, καθώς εστιάζει σε αειφόρες πηγές ενέργειας και ανανεώσιμες τεχνολογίες. Η ανάπτυξη ηλιακής και αιολικής ενέργειας δίνει ήδη  και θα συνεχίζει να δίνει τον τόνο στη μείωση της εξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα, στη μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου και την ενίσχυση της βιώσιμης ανάπτυξης. Άλλωστε, η πρόσφατη Σύνοδος Κορυφής του ΟΗΕ για το κλίμα (COP28) στο Ντουμπάι και η δεσμευτική απόφαση 117 κυβερνήσεων που συμμετείχαν σε αυτήν για τον τριπλασιασμό παγκοσμίως της εγκατεστημένης ισχύος Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και διπλασιασμό της βελτίωσης ενεργειακής αποδοτικότητας έως το 2030, ανέδειξε περίτρανα τον ρόλο και τη σημασία των ΑΠΕ, της ενεργειακής αποδοτικότητας, των δικτύων και των ευέλικτων οντοτήτων (απόκριση ζήτησης, αποθήκευση). 

Στη χώρα μας, πέραν της βελτίωσης της ενεργειακής αποδοτικότητας που αποτελεί εθνική επιλογή για την οποία δεν θα μετανοήσουμε («no-regret option»), λόγω της υψηλής εγχώριας προστιθέμενης αξίας, της μείωσης του ενεργειακού κόστους, της δημιουργίας πολλών θέσεων εργασίας και της δημιουργίας υπεραξίας στο κτιριακό μας απόθεμα, είναι κοινώς αποδεκτό ότι η ανάπτυξη των ΑΠΕ αποτελεί μονόδρομο για τη μείωση του ενεργειακού κόστους και την αντιμετώπιση ενεργειακών κρίσεων. Ο στόχος που έχει τεθεί με το Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και αφορά στη διείσδυση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας στην ηλεκτροπαραγωγή είναι εξαιρετικά φιλόδοξος της τάξης του 80% έως το 2030. Αξίζει να υπογραμμιστεί ότι εμείς, ως Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, απλοποιήσαμε και επιταχύναμε τη διαδικασία αδειοδότησης των ΑΠΕ και της αποθήκευσης μέσω του ψηφιακού μετασχηματισμού των υπηρεσιών μας. Υπάρχουν όμως προοπτικές και δημιουργίας εγχώριας εφοδιαστικής αλυσίδας, όπως στην περίπτωση των θαλάσσιων αιολικών. Είναι όμως κρίσιμο οι διαχειριστές να αντιμετωπίζουν πάντα με τη δέουσα προσοχή το θέμα των περικοπών ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ και της έκδοσης οριστικών όρων σύνδεσης, συμπληρωματικά με τη υλοποίηση των δικτύων και της διείσδυσης ευέλικτων οντοτήτων (απόκρισης ζήτησης, αποθήκευσης) που συμβάλλουν στη διείσδυση ΑΠΕ. Στα πλαίσια αυτά, μετά την επιτυχή ολοκλήρωση της πρώτης ανταγωνιστικής διαδικασίας για μονάδες αποθήκευσης, ήδη βρίσκεται σε εξέλιξη η δεύτερη προκήρυξη για τα έργα αυτά και η πολιτεία σχεδιάζει ένα νέο πλαίσιο διαγωνισμών για έργα ΑΠΕ με Αποθήκευση, δίνοντας περαιτέρω προοπτικές στον τομέα των ΑΠΕ.

Η πράσινη μετάβαση αναδεικνύει το σημαίνοντα ρόλο των διαχειριστών. Οι Διαχειριστές Συστημάτων Μεταφοράς και Δικτύων Διανομής είναι υπεύθυνοι για την αξιόπιστη και οικονομικά αποδοτική παροχή ηλεκτρικής ενέργειας και φυσικού αερίου (και σύντομα και εναλλακτικών καυσίμων για την πράσινη μετάβαση) στη χώρα μας, προωθώντας την ανάπτυξη του ελεύθερου ανταγωνισμού και κυρίως υπηρετώντας τους καταναλωτές. Είναι υποχρεωμένοι να βελτιώνουν διαρκώς τις υπηρεσίες που παρέχουν, ενώ είναι αδιαπραγμάτευτη η ποιοτική αντιμετώπιση των αναγκών των καταναλωτών και των επενδυτών. Οι Διαχειριστές οφείλουν να ενισχύουν διαρκώς την εμπιστοσύνη των πολιτών και να δημιουργούν ασφάλεια στους επενδυτές. Το πλεονέκτημα τους, ήτοι η μονοπωλιακή τους δραστηριότητα, δεν πρέπει ποτέ να μεταφράζεται σε αποκλειστική επιδίωξη μεγιστοποίησης του οφέλους των μετόχων. Μέτοχοι υπηρεσιών φυσικών μονοπωλίων είναι οι καταναλωτές, και οι Διαχειριστές ως φορείς υλοποίησης του ΕΣΕΚ, είναι αυτονόητο ότι υπηρετούν την εθνική ενεργειακή πολιτική της χώρας. Η Αρχή θα είναι πάντα εκεί να επισημαίνει και να αναδεικνύει τη σημαίνουσα ευθύνη των Διαχειριστών, ιδίως κατά την Ενεργειακή-Πράσινη Μετάβαση.

Συμπερασματικά, το 2024 θα αποτελέσει ένα έτος σημαντικών αποφάσεων και επενδύσεων στη δρομολόγηση της πράσινης μετάβασης, καθώς είναι υποχρέωση όλων των φορέων η Πράσινη Μετάβαση να οδηγήσει σε ένα δίκαιο, ανταγωνιστικό και βιώσιμο ενεργειακό σύστημα προς όφελος της ελληνικής κοινωνίας και οικονομίας και των καταναλωτών.

* Ο αναπληρωτής καθηγητής κ. Αθανάσιος Δαγούμας είναι Πρόεδρος της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων