Πτολεμαΐδα 5: Η Ώρα των Αποφάσεων.

Όταν τον Σεπτέμβριο του 2019 ο Πρωθυπουργός, από βήματος του ΟΗΕ, ανακοίνωνε τον τερματισμό της χρήσης του λιγνίτη στη χώρα μας ως το 2028, ήταν σαφές σε όλους πως εκτός από την κλιματική της διάσταση η ανακοίνωση αυτή έκρυβε και έναν ωμό ρεαλισμό: το αυξανόμενο κόστος του ρυπογόνου – και ξεπερασμένου τεχνολογικά - λιγνίτη θα οδηγούσε, αν δεν γινόταν η ανακοίνωση, με μαθηματική ακρίβεια την ΔΕΗ σε οικονομικό αδιέξοδο. 

Δύο χρόνια αργότερα οι εξελίξεις επιβεβαιώνουν του λόγου το αληθές. Με βάση τα διαθέσιμα στοιχεία, στις 18 Μαρτίου 2013 η τιμή των ρύπων ήταν στα 3,85 €/τόνο CO2. Την ίδια ημέρα, 8 χρόνια μετά, η τιμή των δικαιωμάτων εκπομπών έχει υπερ-δεκαπλασιαστεί αγγίζοντας τα 42,28 €/τόνο. Επιπλέον, η 22η Μαρτίου 2021 αποτέλεσε ημέρα ορόσημο, καθώς άρχισε και επίσημα η αντίστροφη μέτρηση για τον άνθρακα, μιας και μετά την ανακοίνωση και της EDF, οι μισές πλέον από τις 324 ανθρακικές μονάδες έχουν ήδη κλείσει ή θα κλείσουν πριν το 2030. 

Με τιμή ρύπων στα 42,28 €/τόνο και με ανοδικές τάσεις για τα επόμενα χρόνια, μόνο το ετήσιο κόστος ρύπων της Πτολεμαϊδας 5 - σε πλήρη λειτουργία - θα ήταν πάνω από 190 εκατ. € κατ’ έτος. Συνεπώς, από το 2022 μέχρι το 2028, ακόμα κι αν οι τιμές των ρύπων διατηρούνταν στα ίδια επίπεδα (πράγμα απίθανο, καθώς είναι δεδομένο πως θα αυξηθούν και ενδεχομένως θα διπλασιαστούν), η ΔΕΗ θα χρειαστεί να καταβάλει περισσότερο από 1 δισεκ. € σε δικαιώματα εκπομπών μόνο για την Πτολεμαΐδα 5, κόστος σχεδόν εφάμιλλο με το συνολικό κόστος κατασκευής της ίδιας της μονάδας.  

Ως εκ τούτου, τα πρώτα ερωτήματα προκύπτουν αβίαστα. Μπορεί η ΔΕΗ να σηκώσει αυτό το βάρος του κόστους των ρύπων και του συνεπαγόμενου εξαιρετικά υψηλού κόστους παραγωγής; Θα μετακυλιστεί αυτό το μεγάλο κόστος στους καταναλωτές; Θα λειτουργεί η μονάδα κοντά στο τεχνικό ελάχιστο; Θα δεχτεί η κυβέρνηση και η ηγεσία του ΥΠΕΝ να χρεωθούν οι καταναλωτές το αυξημένο αυτό κόστος, αποτέλεσμα των πολιτικών αποφάσεων του παρελθόντος, που ήταν στηριγμένες πάνω σε άλλα δεδομένα;  

Συνεπώς, μέσω και αυτή της συλλογιστικής, εκτιμούμε πως έχει έρθει η ώρα να δούμε με ειλικρίνεια τις επιλογές που έχουμε μπροστά μας. Κεντρικό σημείο στις έως σήμερα συζητήσεις είναι το σχέδιο μετατροπής της Πτολεμαΐδας 5 σε σταθμό παραγωγής ενέργειας με καύση φυσικού αερίου. Μάλιστα, ο εξοστρακισμός του ορυκτού αερίου από τις ευρωπαϊκές χρηματοδοτήσεις μετά το 2025 ενδεχομένως να επισπεύσει τη μετατροπή της Πτολεμαΐδας 5 μία ώρα αρχύτερα. Τί σημαίνει όμως αυτό στην πράξη;

Φυσικό αέριο: Άλλο ένα αδιέξοδο μπροστά μας

Με κόστος μετατροπής που προσεγγίζει (σύμφωνα με τα γραφόμενα στον Τύπο) τα 300 εκατ. €, αδιευκρίνιστο χρονικό ορίζοντα λειτουργίας και τιμές δικαιωμάτων εκπομπών που το 2030 εκτιμάται ότι θα κυμαίνονται στα 80 €/τόνο, η επιλογή για την τροποποιημένη Πτολεμαϊδα 5 με καύση ορυκτού αερίου οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια στο ίδιο ακριβώς οικονομικό και ενεργειακό αδιέξοδο την ερχόμενη δεκαετία. Στον βαθμό που οι εκτιμήσεις για την εξέλιξη των τιμών εκπομπών CO2 είναι ακριβείς, πριν αλέκτωρ λαλήσει η επένδυση θα καταστεί «stranded asset», καθώς δεν θα μπορεί να ισοσκελίσει τα αυξημένα κόστη. Φυσικά, αυτό δεν είναι κάτι που λέμε πρώτη φορά: το ορυκτό αέριο βρίσκεται στην ίδια ακριβώς θέση που ήταν ο λιγνίτης πριν 10-12 χρόνια. Μεγαλύτερη εντύπωση προκαλούν οι «σκέψεις» για κατασκευή νέας μονάδας αερίου, η οποία μάλιστα «βαφτίζεται» και πράσινη. Αλήθεια, έχει μελετηθεί πόσος θα είναι ο διαθέσιμος ηλεκτρικός χώρος για τις νέες σχεδιαζόμενες μονάδες φυσικού αερίου, όταν αυτές θα είναι έτοιμες να μπουν στο σύστημα; Σημειώνεται και η γεωπολιτική διάσταση, καθώς το φυσικό αέριο, πέραν του ότι είναι ορυκτό καύσιμο με σημαντικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, είναι και εισαγόμενο.

Λιγνιτικές περιοχές: Η στήριξη πρέπει να είναι άμεση 

Στην περιοχή της Δ. Μακεδονίας (και δευτερευόντως της Μεγαλόπολης), η κοινωνική συνοχή απειλείται, καθώς τα ποσοστά ανεργίας που ήταν ήδη υψηλά πλέον - λαμβάνοντας υπόψη τα και στοιχεία του 2020 - αλλάζουν επί τα χείρω εξαιτίας και των πιέσεων λόγω της πανδημίας,  των συνεχιζόμενων “lockdown” και της συνεπαγόμενης οικονομικής κρίσης. Ενδεικτικά, με βάση τα στοιχεία της ΕΛΣΤΑΤ για το 2020, όπως αποτυπώνονται και στο Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης της Δ. Μακεδονίας, η ανεργία εκτιμάται σε 26%, το οποίο αφορά σε ~30 χιλ. εργαζομένους, ενώ αναμένεται να αυξηθεί περαιτέρω λόγω της απόσυρσης των λιγνιτικών μονάδων στις εξεταζόμενες περιοχές αν δεν ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα. Σύμφωνα με πρόσφατη μελέτη του WWF Ελλάς με τίτλο «Δίκαιη Μετάβαση και Απασχόληση στην Ελλάδα», βρίσκονται σε άμεσο κίνδυνο 1.833 θέσεις εργαζομένων στην Δ. Μακεδονία (εργολαβικών και εποχικών) και άλλες 375 στην Μεγαλόπολη. 

Τα πιεστικά κοινωνικά θέματα δεν είναι προφανώς ανεξάρτητα από τις εξελίξεις στην Πτολεμαϊδα 5, καθώς προβλέπεται η παροχή (μέχρι το 2028) 140MWth για την τηλεθέρμανση των περιοχών. Με κόστος λειτουργίας σε τόσο υψηλά επίπεδα, μπορεί κανείς να φανταστεί τις επιπτώσεις στο κόστος θέρμανσης των κατοικιών της περιοχής. Η ενεργειακή ένδεια είναι ένα ιδιαίτερα σοβαρό θέμα στην περιοχή, στον απόηχο μάλιστα της υγειονομικής κρίσης που επιδρά ως επιταχυντής στις αρνητικές εξελίξεις. 

Εν ολίγοις, όλες οι λιγνιτικές περιοχές αλλά ειδικότερα η Δ. Μακεδονία, εδώ και δεκαετίες αντιμετωπίζουν σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα, τα οποία σχετίζονται άμεσα με το μονοθεματικό τοπικό μοντέλο ανάπτυξης. Σήμερα δίνεται η ευκαιρία να διορθώσουμε λάθη δεκαετιών και να βοηθήσουμε την περιοχή να “αναπνεύσει”. 

Ταμείο Ανάκαμψης: μια ευκαιρία που δεν πρέπει να πάει χαμένη

Δεν έχουμε την πολυτέλεια να κινηθούμε με γνώμονα την πεπατημένη. Ως πρώτο βήμα, προκειμένου να πραγματοποιηθεί μία δομημένη, ειλικρινής και αξιόπιστη συζήτηση γύρω από το μέλλον της Πτολεμαϊδας 5, είναι η καταρχήν απαγκίστρωση της τηλεθέρμανσης της περιοχής από τα ακριβά ορυκτά καύσιμα. Σε αυτήν την κατεύθυνση προτείνεται η αξιοποίηση κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης προκειμένου να εξεταστούν και να χρηματοδοτηθούν εναλλακτικά «πράσινα» και προσιτού κόστους συστήματα τηλεθέρμανσης, με μέριμνα για τη μεγιστοποίηση της ωφέλειας των τοπικών κοινωνιών και σε επίπεδο δυναμικού δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας.

Αυτή η εξέλιξη, πέραν της τηλεθέρμανσης, είναι προφανές πως θα πρέπει να λάβει υπόψη τη διάσταση της βιωσιμότητας των επενδύσεων με όρους μέλλοντος, λαμβάνοντας υπόψη και τα ζητήματα επάρκειας ισχύος για το ενεργειακό σύστημα και το μέλλον αυτής της μονάδας. Το WWF Ελλάς σύντομα θα παρουσιάσει μελέτη για την τηλεθέρμανση της Δ. Μακεδονίας, με επεξεργασμένες και κοστολογημένες εναλλακτικές χαμηλότερου οικονομικού και περιβαλλοντικού κόστους - συγκριτικά με το ορυκτό αέριο - και με θετικό κοινωνικό πρόσημο σε επίπεδο θέσεων εργασίας. 

Με την απολιγνιτοποίηση να τρέχει, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας αλλά και το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης να διαθέτουν πόρους για δομικές αλλαγές στις οικονομίες μας, η Ελλάδα θα πρέπει να αδράξει την ευκαιρία και να κοιτάξει μπροστά. Ο χρόνος στην περίπτωσή μας δεν είναι σύμμαχος, καθώς μέχρι τα τέλη Απριλίου θα πρέπει να κατατεθούν οι προτάσεις όσον αφορά στην αξιοποίηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης, ένα σχέδιο που θα έπρεπε να είναι διαθέσιμο για τους πολίτες της χώρας αλλά και τους κοινωνικούς φορείς, καθώς αφορά σε δράσεις και επενδύσεις που υπερβαίνουν τη θητεία της εκάστοτε κυβέρνησης στην ΕΕ, όπως επισημαίνεται και στην επιστολή των 70 οργανώσεων προς τον αναπλ. Υπουργό Οικονομικών. Προτείνουμε να ξεκινήσει άμεσα ο δημόσιος διάλογος, επί της ουσίας αυτή τη φορά, για τις νέες τεχνολογίες και δράσεις, που να συμβαδίζουν με το μέλλον που θέλουμε για την περιοχή αλλά και τη χώρα συνολικά. Είναι η ώρα να μπουν οι βάσεις για μία νέα αρχή στις περιοχές αυτές και όχι για επιστροφή στο χθες.  

Η αξιοποίηση των κονδυλίων του Ταμείου Ανάκαμψης πρέπει να γίνει με όρους κοινωνικής και κλιματικής δικαιοσύνης, να ενισχύει την κοινωνική συνοχή και να τους αφορά όλους, διασφαλίζοντας ότι κανείς δεν θα μείνει πίσω. Εν τέλει, να διασφαλίζει το μέλλον αυτών των περιοχών και των ανθρώπων, προσφέροντας τις ευκαιρίες για μία βιώσιμη ανάπτυξη από εδώ και πέρα.

*Ο Δημήτρης Τσέκερης είναι υπεύθυνος ενεργειακής πολιτικής WWF Ελλάς

*Ο Χάρης Δούκας  είναι Αν. Καθηγητής ΕΜΠ και 

*Ο Τάκης Γρηγορίου είναι υπεύθυνος για θέματα ενέργειας, Greenpeace Ελλάδας

29 Μαρτίου 2021

energypress